Luteina na oczy: czy pomoże poprawić wzrok? Właściwości i działanie

Luteina na oczy – preparat przywracający ostrość widzenia czy nadużywany mit? Już na początku lat 90. naukowcy stwierdzili, że wykazuje pozytywny wpływ na wzrok, ale w 2006 r. zostało to podważone. A jak to wygląda w świetle współczesnych analiz? Czy luteina pomaga na wzrok? Jeśli tak, to w jaki sposób i czy jej przyjmowanie może wywoływać skutki uboczne? Sprawdź!

Luteina na oczy: co to takiego?

Luteina to substancja należąca do grupy karotenoidów, która gromadzi się przede wszystkim w plamce żółtej i w nabłonku barwnikowym siatkówki, gdzie pełni ważną rolę. Co ciekawe, w miarę wzrostu odległości od plamki żółtej jej zawartość spada – zmniejsza się praktycznie 100-krotnie.

Luteina na oczy: jak działa?

Luteina chroni zdolność wyraźnego postrzegania kolorów i szczegółów w jasnym świetle, ponieważ zabezpiecza przed uszkodzeniem fotoreceptorów w plamce żółtej (czopki i pręciki) oraz nabłonku barwnikowym. Wynika to bezpośrednio z jej budowy. Luteina posiada 9 wiązań podwójnych ułożonych w specyficzny, sprzężony wzór. Ten system jest wysoce reaktywny – elektrony tracą swoją „przynależność” do konkretnego miejsca i zaczynają się poruszać po całym łańcuchu.

Taka mobilność przekłada się na 3 główne właściwości luteiny, która:

• pochłania 40-90% energii z fotonów światła niebieskiego i przenosi ją na swój system wiązań, a „przeskakujące elektrony” ją wytracają (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5611842/). „Filtr” z karotenoidów znajduje się głównie w warstwie splotowatej zewnętrznej siatkówki, wraz z połączeniami między fotoreceptorami a komórkami nerwowymi;
• neutralizuje wolne rodniki – siatkówka zużywa znaczne ilości tlenu, zawiera wielonienasycone kwasy tłuszczowe i pochłania energię słoneczną. W momencie powstania wolnego rodnika luteina oddaje mu swój mobilny elektron, przez co go stabilizuje. Sama zaś staje się mało reaktywnym rodnikiem, który może następnie ulec degradacji;
• działa przeciwzapalnie – hamuje produkcję cytokin prozapalnych, dzięki czemu ogranicza przewlekły mikrozapalny proces toczący się w obrębie plamki i nerwu wzrokowego.

Czy luteina może poprawić wzrok?

Funkcjonowanie zmysłu wzroku zależy od stężenia luteiny w oku. Im jest jej więcej, tym lepsza ochrona fotoreceptorów i połączeń nerwowych, które przekazują bodźce świetlne do mózgu. Ponadto redukuje rozpraszanie światła, co w praktyce poprawia kontrast i zmniejsza efekt olśnienia. Gdy zaś poziom luteiny spada, pogarszają się parametry widzenia.

Luteina na oczy ogranicza też progresję chorób, które powstają m.in. na skutek długotrwałych stanów zapalnych oka, np. w:

• retinopatii cukrzycowej;
• pośrednim AMD (zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem) lub zaawansowanej postaci choroby – zmniejsza ryzyko przejścia do późnej postaci o ok. 25% (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7352796/).

Warto wspomnieć również o zaćmie starczej. Badania dotyczące wpływu luteiny na oczy są pod tym względem niejednoznaczne. Niektóre nie dowiodły skuteczności luteiny, ale inne jej nie negują. Jednak za rozwój zaćmy odpowiadają brak glutationu (silnego antyoksydantu) oraz poważne zmiany degeneracyjne w całej soczewce. Oznacza to, że nawet duże ilości luteiny nie są w stanie cofnąć tego procesu.

Kto powinien sięgnąć po luteinę na oczy?

Luteinę na oczy poleca się przede wszystkim osobom:

• z grup podwyższonego ryzyka chorób siatkówki i plamki żółtej;
• cierpiącym na cukrzycę;
• po 50-60. roku życia.

Decyzję, czy przyjmować luteinę na oczy, należy podjąć w porozumieniu z lekarzem. Warto jednak podkreślić, że nie ma podstaw, żeby każdy młody i zdrowy użytkownik komputera profilaktycznie przyjmował wysokie dawki luteiny przez dłuższy czas bez kontroli lekarskiej. Zamiast tego lepiej dowiedzieć się, jak poprawić wzrok domowymi sposobami, w tym ćwiczeniami. Poza tym osobom pracującym przy komputerze większą ulgę mogą przynieść sztuczne łzy lub preparaty na zespół suchego oka czy też specjalne żele i maści do oczu, które wspierają kondycję narządu wzroku.

Luteina na oczy: w czym jest? Naturalne źródła

Organizm nie syntetyzuje samodzielnie luteiny, dlatego należy dostarczać ją wraz z dietą. Największe ilości znajdują się w zielonych warzywach liściastych, takich jak jarmuż, szpinak, natka pietruszki, liście kapusty, a także w brokułach, cukinii czy zielonym groszku. Dobrym źródłem luteiny są również żółtka jaj oraz niektóre owoce i warzywa o żółtopomarańczowej barwie, np. kukurydza, dynia, pomarańcze czy papryka.​

Co ważne, luteina łączy się z tłuszczami w żołądku, a następnie lipoproteinami (głównie LDL) i w takiej postaci przechodzi z osocza do oczu. Oznacza to, że stopień jej wchłonięcia przez organizm, a co za tym idzie – stężenie w siatkówce, zależy od obecności tłuszczu w pożywieniu. Poza tym luteina zawarta w jedzeniu ma różną biodostępność, np. z owoców (pomarańczy, kiwi, grejpfruta i batatów) uwalnia się prawie całkowite, podczas gdy z zielonych warzyw (szpinaku i brokułów) zaledwie na poziomie 19-38% (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7352796/).

Luteina na oczy: dawkowanie

Nie ustalono oficjalnego dawkowania luteiny na oczy. Człowiek dostarcza z pożywieniem zaledwie do 2 mg luteiny (i zeaksantyny) dziennie. Są to znacznie mniejsze ilości niż te, które mogą wpływać korzystnie na jakość widzenia. W jednym z badań (AREDS2) stosowano 10 mg luteiny przez 5 lat. Inne analizy wskazują nawet na dawkę 20 mg/dobę jako dobrze tolerowaną (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7352796).

Luteina na oczy: jak długo brać?

W tym przypadku również brakuje zaleceń i badań mierzących efektywność luteiny na oczy w zależności od długości jej przyjmowania. Jak wspomniano wyżej, w badaniach podawano ją pacjentom nawet 5 lat. Jednak nie należy oczekiwać efektów suplementacji po kilku tygodniach, ponieważ luteina gromadzi się w oku powoli i stopniowo.

Warto pamiętać, że preparaty wspierające wzrok z luteiną to dodatek do prawidłowego leczenia ewentualnych chorób oczu oraz dbania o wzrok, które wiążą się z modyfikacją stylu życia, odpowiednią dietą oraz ćwiczeniami wzroku. Co więcej, jej stosowanie powinno zostać poprzedzone konsultacją z lekarzem lub farmaceutą.

Luteina na oczy: rano czy wieczorem?

Z fizjologicznego punktu widzenia pora dnia czy wieczoru nie ma wpływu na działanie bądź wchłanianie luteiny.

Luteina na oczy: jak przyjmować?

Na skuteczność przyjmowanej luteiny na oczy wpływa nie pora posiłków, ale to, czy przyjmujemy ją z tłuszczem (np. oliwą z oliwek, orzechami bądź awokado).

Luteina na oczy: skutki uboczne

Jakie są skutki uboczne przyjmowania luteiny? Składnik ten jest zwykle bezpieczny, nawet przy stosowaniu wyższych dawek, niż te ogólnie przyjęte. Przykładowo w jednym z badań najpierw podawano 40 mg/dzień przez 9 tygodni, a następnie 30 mg/dzień przez 120 dni. Pacjenci nie zgłaszali żadnych skutków ubocznych. Warto jednak wspomnieć, że Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ustalił dopuszczalne dzienne dawkowanie na poziomie 1 mg/kg masy ciała dziennie.

Czy warto brać luteinę na oczy? Podsumowanie

Liczne badania przeprowadzone na tysiącach pacjentów wyraźnie udowodniły, że przyjmowanie luteiny nie tylko poprawia wzrok u osób, które mają jej za mało w plamce żółtej, ale też ogranicza postęp różnych chorób oczu, w tym AMD czy powikłań cukrzycowych. Luteina nie jest jednak cudownym środkiem usprawniającym pracę narządu wzroku: nie zmienia kształtu gałki ocznej ani mocy układu optycznego. Nie koryguje więc krótkowzroczności, nadwzroczności czy astygmatyzmu. Nie zniweluje również skutków długotrwałego wpatrywania się w ekran emitujący światło niebieskie.