Anemia – co się za nią kryje?

O tym, czym jest anemia, jak ją rozpoznać i jak może wpłynąć na nasze zdrowie, mówi w wywiadzie dla Medme.pl lek. med. Ewelina Kowalska.

- Wystarczy zwykła morfologia krwi obwodowej. Badanie to pozwala na ilościową i jakościową ocenę elementów morfotycznych krwi. O anemii, czyli inaczej niedokrwistości, mówimy wówczas, kiedy dojdzie do zmniejszenia poniżej normy odpowiedniego dla wieku i płci stężenia hemoglobiny (barwnika krwi), czemu zazwyczaj towarzyszy spadek liczby erytrocytów (krwinek czerwonych) oraz hematokrytu (stosunku pomiędzy elementami morfotycznymi krwi a osoczem).

- Zaniepokoić nas powinno obniżenie każdego z wyżej wymienionych parametrów. Otrzymując wynik morfologii krwi, należy szczególną uwagę zwrócić na wartość hemoglobiny (symbol Hb). Jej norma mieści się w granicach 12-16 g/dl dla kobiet i 14-18 g/dl dla mężczyzn. O anemii mówić wówczas, gdy wartość hemoglobiny spadnie poniżej 10-11 g/dl u kobiet oraz poniżej 14 g/dl u mężczyzn. Z kolei norma dla erytrocytów (symbol RBC) wynosi odpowiednio: 4,2-5,4 mln/ul dla kobiet i 4,7-6,2 mln/ul dla mężczyzn. Norma hematokrytu zaś (symbol Ht) 37-47% dla kobiet oraz 42-52% dla mężczyzn.

Dodać należy, iż normy mogą nieznacznie różnić się miedzy poszczególnymi laboratoriami.

Na każdym wyniku laboratorium podaje swoje normy, a spadek lub wzrost danego parametru zaznaczany jest zazwyczaj strzałkami skierowanymi w górę lub w dół. Obniżenie każdej z wyżej wymienionych wartości poniżej normy powinno wzbudzić naszą czujność i skłonić do wizyty u lekarza.

Przyczyny anemii

Tak wiele jest skrajnie różnych od siebie chorób i stanów, dla których wspólnym mianownikiem jest niedokrwistość. Osoby z chorobą nowotworową, białaczką, kobiety z obfitymi krwawieniami z dróg rodnych, wegetarianie, alkoholicy, kobiety w ciąży itd. Jakie są więc tak naprawdę przyczyny niedokrwistości? Czy da się je jakoś sklasyfikować?

- O przyczynach niedokrwistości można by mówić naprawdę długo. Najprościej rzecz ujmując, można je podzielić na dwie grupy. Pierwszą stanowią te wynikające z nadmiernej utraty erytrocytów, drugą zaś te wynikające ze zmniejszenia bądź zaburzenia produkcji erytrocytów.

- Jeżeli chodzi o pierwszą grupę przyczyn anemii, czyli nadmierną utratę erytrocytów, to najczęściej jest ona związana z krwawieniem, ale może też wynikać z nadmiernego rozpadu erytrocytów w organizmie, czyli tzw. hemolizy. Przyczyn krwawienia jest bardzo wiele:

• ostre krwotoki związane np. z urazem,
• przewlekłe krwawienia: np. z dróg rodnych,
• przewodu pokarmowego,
• układu moczowego itd.

Podobnie wiele jest przyczyn prowadzących do hemolizy. Mogą to być czynniki wrodzone, jak np. we wrodzonej sferocytozie czy niedokrwistości sierpowato krwinkowej, ale także czynniki nabyte, jak np. przy niektórych zakażeniach, lekach czy chorobach.

- Jeżeli chodzi o niedokrwistości spowodowane zaburzeniem produkcji erytrocytów, to prowadzą do nich głównie niedobory substancji wykorzystywanych w syntezie krwinek czerwonych w szpiku kostnym oraz choroby samego szpiku kostnego. Wśród niedokrwistości niedoborowych wyróżniamy niedokrwistości z niedoboru żelaza, niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 czy niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego.

Do niedoboru żelaza może prowadzić po pierwsze nadmierna jego utrata, najczęściej w wyniku przewlekłych krwawień; po drugie zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek np. w okresie noworodkowym (zwłaszcza u wcześniaków), w okresie dojrzewania, ciąży i laktacji; po trzecie upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego, a po czwarte niedobory tego pierwiastka w pożywieniu.

Podobnie niedobór witaminy B12 może wynikać z zaburzeń jej wchłaniania w przewodzie pokarmowym czy z nieprawidłowej diety (wegetarianizm, alkoholizm). Przyczyną niedoboru kwasu foliowego w organizmie jest najczęściej nieprawidłowa dieta, zwłaszcza brak świeżych warzyw, a także podobnie jak w przypadku innych mikroelementów, zmniejszone wchłanianie, zwiększone zapotrzebowanie (ciąża, laktacja itd.), alkoholizm oraz niektóre choroby (np. marskość wątroby) i niektóre leki.

Zupełnie inną grupę przyczyn niedokrwistości stanowią te związane z niewydolnością czy uszkodzeniem szpiku kostnego (tzw. niedokrwistości aplastyczne) oraz te o podłożu nowotworowym, gdzie prawidłowe komórki krwiotwórcze szpiku wypierane są przez nieprawidłowe komórki nowotworowe. Wyróżnia się też tzw. niedokrwistości chorób przewlekłych, towarzyszące przewlekłym zakażeniom, nowotworom złośliwym czy chorobom autoimmunologicznym, a związane z pobudzeniem układu immunologicznego spowodowanym procesem zapalnym.

- Oczywiście. Ile przyczyn niedokrwistości, tyle też jej rodzajów. Analizując wyżej wymienione przyczyny, można wyróżnić: niedokrwistości z niedoboru żelaza, niedokrwistości megaloblastyczne (związane z niedoborem witaminy B12 i kwasu foliowego), niedokrwistości pokrwotoczne (po ostrych krwotokach), niedokrwistości chorób przewlekłych, niedokrwistości hemolityczne, niedokrwistości aplastyczne (wrodzone, jak np. niedokrwistość Fanconiego oraz nabyte, związane z uszkodzeniem szpiku kostnego przez promieniowanie jonizujące, substancje chemiczne czy leki) oraz niedokrwistości spowodowane chorobami hematologicznymi (np. w przebiegu białaczek).

- Istnieje grupa objawów, które są wspólne dla wszystkich niedokrwistości, niezależnie od wywołującej je przyczyny. Należą do nich takie dolegliwości jak: osłabienie i łatwa męczliwość, upośledzenie koncentracji i uwagi, powtarzające się epizody bólów i zawrotów głowy, uczucie kołatania serca przy niewielkich wysiłkach, bladość skóry i błon śluzowych. Objawy takie powinny zawsze nas niepokoić i skłonić do wizyty u lekarza.

- Istnieją. Przykładowo dla niedokrwistości hemolitycznej charakterystyczne jest zażółcenie skóry i powiększenie wątroby i śledziony. Niedokrwistości z niedoboru żelaza mogą towarzyszyć takie objawy jak: spaczony apetyt (np. na glinę, kredę), ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka, pęknięcia w okolicach kącików ust, suchość, łamliwość, wypadanie włosów. Dla niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 z kolei charakterystyczne są takie dolegliwości, jak: utrata czucia smaku i apetytu, wygładzenie i pieczenie języka, zaburzenia neurologiczne – takie jak drętwienia rąk i stóp, uczucie przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa przy pochylaniu głowy do przodu, utrata czucia wibracji itd. Niedokrwistości na tle chorób hematologicznych zaś towarzyszą objawy niedoboru pozostałych elementów morfotycznych krwi: zaburzenia odporności i, wynikające z niedoboru białych krwinek, krwawienia i wybroczyny na skórze, związane z niedoborem płytek krwi.

Pamiętać należy jednak, że ustalenie przyczyny niedokrwistości leży tylko i wyłącznie po stronie lekarza!

Leczenie anemii

- Leczenie niedokrwistości w dużej mierze zależy od przyczyny, jaka ją wywołuje. I tak np. w niedokrwistościach spowodowanych ostrym krwotokiem leczenie będzie polegało na zatamowaniu krwawienia, wypełnieniu łożyska naczyniowego odpowiednimi płynami oraz przetoczeniu krwinek czerwonych.

• W niedokrwistościach niedoborowych, z niedoboru żelaza, witaminy B12 czy kwasu foliowego, leczenie opiera się na wyrównaniu niedoborów za pomocą leków lub diety.
• W niedokrwistościach hemolitycznych stosuje się przetaczanie krwinek czerwonych, gdy spadną one znacznie poniżej normy, ponadto w niektórych postaciach konieczne może być usunięcie śledziony, zastosowanie sterydów czy leków immunosupresyjnych.
• W niedokrwistościach towarzyszącym chorobom przewlekłym, białaczkom czy chorobom szpiku, najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej.

- Nie da się udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Każdy przypadek należy bowiem rozpatrywać indywidualnie. Np. w wypadku nowotworu jelita grubego, który w początkowym stadium nie daje żadnych dolegliwości poza niezauważalnym dla większości krwawieniem z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, w postaci czarnych smolistych stolców, niedokrwistość może być pierwszym objawem prowadzącym do rozpoznania choroby. Z kolei niedokrwistość hemolityczną, niezależnie czy wrodzoną, czy nabytą, można śmiało nazwać chorobą samą w sobie. Ponadto istnieją stany, w których niedokrwistości nie można nazwać ani chorobę, ani objawem choroby. Mam tu na myśli tzw. niedokrwistości fizjologiczne, występujące np. u kobiet w ciąży czy u niemowląt ok. trzeciego miesiąca życia.