Pneumokokowe zapalenie płuc: przyczyny, objawy i leczenie. Czy istnieje szczepionka?

Zapalenie płuc to ciężka choroba zakaźna, która często kończy się śmiercią oraz powoduje negatywne skutki społeczne i ekonomiczne. Do jej rozwoju przede wszystkim przyczyniają się pneumokoki. Jak się przed nimi chronić i jak rozpoznać pneumokokowe zapalenie płuc? Sprawdź!

Co to jest pneumokokowe zapalenie płuc?

Pneumokokowe zapalenie płuc wywołują gram-dodatnie bakterie z rodziny paciorkowców, charakteryzujące się typowym ułożeniem w pary – stąd dwoinka zapalenia płuc (łac. Streptococcus pneumoniae). Jej naturalnym i jedynym nosicielem jest człowiek. Szacuje się, że bakteria ta może zasiedlać błonę śluzową nosogardła nawet u 40% dzieci i około 10% dorosłych, jednocześnie nie wywołując żadnych objawów. Zapalenie płuc rozwija się, gdy dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy mechanizmami obronnymi dolnych dróg oddechowych a zjadliwością drobnoustroju.

Istnieje około 90 różnych odmian pneumokoków, przy czym niektóre serotypy są szczególnie groźne. Te mutanty wytwarzają pneumolizę (PLY), która:

• Tworzy pory w błonach komórkowych i prowadzi do śmierci komórki,
• Uszkadza bariery pęcherzykowo-naczyniowej, a przez to powoduje przeciek naczyniowy i obrzęk płuc,
• Stymuluje uwalnianie cytokin prozapalnych, a tym samym prowadzi do rozprzestrzeniania się choroby, jednocześnie rozbrajając mechanizmy układu odpornościowego.

Kto choruje na pneumokoki?

Dwoinka zapalenia płuc stanowi poważne zagrożenie dla życia każdego – bez względu na wiek czy płeć. W Europie w 2022 roku zarejestrowano 17 700 potwierdzonych przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej (IPD) z ogólną częstością występowania 5,1 przypadków na 100,000 mieszkańców. Najwyższe wskaźniki występowały u niemowląt poniżej 1. roku życia (13,4/100 000) oraz u osób powyżej 65. roku życia (12,6/100 000). Z kolei dane epidemiologiczne z 2016 roku wskazują, że pneumokokowe zapalenie płuc było odpowiedzialne za 1 189 937 zgonów i 197,05 miliona przypadków na świecie. Z tej liczby 341 029 zgonów wystąpiło u dzieci poniżej 5. roku życia, a 494 340 u osób powyżej 70. roku życia.

Raport z 2023 r. podaje, że zapalenie płuc jest „jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji osób dorosłych” i zwolnień lekarskich. Ocenia się, że bezpośrednio z tym związane wydatki wynoszą w Europie ok. 2,5 mld euro rocznie! Pneumokoki odpowiadają za około 35% przypadków pozaszpitalnego zapalenia płuc (PZP) i 50% przypadków szpitalnego zapalenia płuc u dorosłych.

Czy pneumokoki to sepsa?

Chociaż dwoinka zapalenia płuc nie jest synonimem sepsy, to bardzo często ją wywołuje. Sepsa to poważny stan kliniczny, który powstaje wtedy, gdy bakterie (np. pneumokoki z płuc) dostaną się do krwi i organizm reaguje na zakażenie gwałtowną uogólnioną reakcją zapalną – prowadząc z czasem do niewydolności narządowej.

Przyczyny pneumokokowego zapalenia płuc

Do choroby wywołanej przez dwoinkę zapalenia płuc (pneumokoki) dochodzi zazwyczaj drogą kropelkową – poprzez kontakt z wydzieliną z dróg oddechowych osoby zakażonej podczas kichania, kaszlu czy mówienia. W przypadku nosicielstwa (bezobjawowego) zachłyśnięcie się wydzieliną z jamy ustnej lub górnych dróg oddechowych może wywołać transmisje bakterii.

Czynniki ryzyka zakażenia pneumokokami

Do głównych czynników zwiększających ryzyko zachorowania na pneumokokowe zapalenie płuc należą:

• Wiek – szczególnie powyżej 50. roku życia,
• Wrodzone bądź nabyte zaburzenia odporności, m.in. zakażenia HIV, białaczka, chłoniaki, szpiczak mnogi, przeszczep narządów litych, jatrogenna immunosupresja,
• Współistnienie przewlekłych chorób serca, płuc, wątroby, nerek czy cukrzycy. Co więcej, dane pokazują, że u chorych z dodatkowymi schorzeniami śmiertelność waha się od 3% w przypadku dychawicy oskrzelowej do 13% z marskością wątroby lub jej niewydolnością,
• Niedoleczona infekcja wirusowa, np. grypa lub zapalenie oskrzeli.

Objawy pneumokokowego zapalenia płuc

U dorosłych objawy pneumokokowego zapalenia płuc mogą się różnić. U większości na początku pojawia się wysoka gorączka (powyżej 39°C), ogólne osłabienie i złe samopoczucie oraz ból stawowo-mięśniowy. Jednak u osób starszych gorączka w ogóle może nie wystąpić, a dominującymi symptomami będą zaburzenia świadomości, upadki i pogorszenie stanu funkcjonalnego. Dopiero później dojdą niepokojące sygnały wskazujące na zaatakowane płuca:

• Kaszel z wykrztuszaniem plwociny: początkowo „rdzawa”, następnie ropna, często podbarwiona krwią,
• Ostry, kłujący ból w klatce piersiowej, nasilający się przy oddychaniu,
• Duszność, przyspieszony oddech i tachykardia (częstość serca >100/min).

Pneumokokowe zapalenie płuc: objawy u dzieci

Im młodsze dzieci, tym bardziej specyficzne mogą być objawy pneumokokowego zapalenia płuc. Oprócz charakterystycznych dolegliwości u najmłodszych bardzo szybko pojawia się sinica. Wyraźnie widoczna stają się też praca mięśni oddechowych i płytki oddech przez szybkie poruszanie skrzydełkami nosa podczas wdechu oraz zaciąganie międzyżebrzy. Podobne objawy może dawać zapalenie oskrzelików.

Pneumokokowe zapalenie płuc: leczenie

Ze względu na dużą śmiertelność wywoływaną przez dwoinkę zapalenia płuc, należy niezwłocznie udać się do lekarza w przypadku wystąpienia kaszlu z przynajmniej jednym objawem ze strony układu oddechowego:

• Ból w klatce piersiowej,
• Duszność,
• Plwocina podbarwiona krwią.
• Pojawienie się dreszczy, zlewnych potów, szczególnie u dzieci.

Przy podejrzeniu pneumokokowego zapalenia płuc lekarz zechce bardzo szybko potwierdzić diagnozę w celu wprowadzenia leczenia ambulatoryjnego lub szpitalnego. W obu przypadkach podstawowym środkiem farmakologicznym pozostają antybiotyki:

• Penicylina lub amoksycylina bądź makrolidy w przypadku alergii na penicylinę w leczeniu pozaszpitalnym,
• Inne antybiotyki beta-laktamowe podawane dożylnie lub wankomycyna, lub linezolid w przypadku podejrzenia oporności na oddziale intensywnej terapii.

W przypadku zakażenia dwoinką zapalenia płuc nie istnieje coś takiego jak domowe sposoby. Wszelkie pozamedyczne działania, np. leki na kaszel, na ból głowy dostępne bez recepty czy preparaty do inhalacji i nebulizacji, tylko wspierają właściwą kurację i zmniejszają uciążliwość objawów (np. to bardzo ważne, by pić odpowiednią ilość płynów i odpoczywać).

Jak długo leczy się pneumokoki?

Leczenie pneumokoków trwa w zależności od nasilenia choroby i stanu chorego. W domu terapia trwa ok. 10 dni, podczas gdy średni czas średni czas pobytu w szpitalu dorosłych z ciężkim przebiegiem wynosi aż 12,6 dnia, a u osób z zaburzeniami odporności może przekraczać 16 dni.

Szczepienie na pneumokokowe zapalenie płuc

Szczepionka okazuje się najskuteczniejszą metodą zapobiegania pneumokokowemu zapaleniu płuc, ponieważ wywołuje odpowiedź T-komórkową lub/i immunologiczną pamięć. PCV13 (Prevenar13®) jest nowszą szczepionką niż PPSV23 (Pneumovax®), dlatego zaleca się ją u dzieci. Co ciekawe, szczepionki przeciw pneumokokom mogą pośrednio chronić przed wirusowymi zakażeniami:

• Grypą – 41-86%,
• Koronawirusem – 24-51%.

W unikaniu choroby pomagają także standardowe metody dbania o poprawne funkcjonowanie układu odpornościowego, takie jak niepalenie tytoniu, nienadużywanie alkoholu, zdrowy styl życia i utrzymywanie właściwej wilgotności w pomieszczeniu.

Dwoinka zapalenia płuc: podsumowanie

Według WHO każdego roku na zakażenia wywołane przez pneumokoki umiera 1,5 mln osób. Nic dziwnego, że uznaje je (obok malarii) za chorobę, której zwalczaniu oraz zapobieganiu należy nadać najwyższy priorytet. W celu zmniejszenia śmiertelności, szczególnie wśród dzieci i seniorów, przeznacza się ogromne sumy na programy szczepień oraz w rozwój ich nowych generacji – o szerszym spektrum ochrony. Jest to naglące zagadnienie, ponieważ w społeczeństwie rośnie coraz większa oporność patogenów. Jednak antybiotyki to nie wszystko. Dbając o własne zdrowie poprzez zdrową dietę i ewentualną suplementację minerałów i witamin oraz aktywność fizyczną, można bardzo dużo zrobić, by wspomóc organizm w walce z dwoinką zapalenia płuc.