Męczący, suchy kaszel - skąd się bierze i jak skutecznie go leczyć?

Dr nauk med. Olga Sadowska

Kwiecień 11, 2025

Suchy kaszel, nazywany też kaszlem nieproduktywnym, jest bardzo uciążliwą dolegliwością. Ma charakter męczący, duszący i często nie pozwala na efektywny sen w nocy. Suchy kaszel może występować w przebiegu różnych chorób i po działaniu czynników, które drażnią drogi oddechowe. Można go skutecznie łagodzić stosując naturalne metody domowe, ale również zażywając leki kupione w aptece.

kaszel

Czym jest suchy kaszel i jak go rozpoznać?

Kaszel jest najczęstszym objawem chorób układu oddechowego i pełni funkcję odruchu obronnego, podczas którego oczyszczają się drogi oddechowe. Składa się z dwóch etapów:

intensywnego wdechu, po którym występuje wydech i następnie chwilowe zamknięcie głośni;
otwarcia głośni z wytworzeniem wysokiego ciśnienia w klatce piersiowej i płucach, co powoduje gwałtowne wyrzucenie powietrza z dróg oddechowych.

Czym jest suchy kaszel? Reakcją organizmu na podrażnienie dróg oddechowych, które nie powoduje wydzielania śluzu. Z tego powodu jest również nazywany kaszlem nieproduktywnym. Ten rodzaj kaszlu rzadko wskazuje na poważny, potencjalnie zagrażający życiu problem zdrowotny.

Kaszel suchy może stanowić objaw wielu chorób oraz być wywołany przez różne czynniki drażniące. Jakie są etapy powstawania kaszlu suchego?

podrażnienie nabłonka oskrzeli - uszkodzony nabłonek (np. przez wirusy) staje się nadwrażliwy na bodźce, tj. szybszy przepływ powietrza podczas mówienia czy wysiłku fizycznego;
aktywacja receptorów kaszlu zlokalizowanych w drogach oddechowych - przez podrażnienia mechaniczne lub chemiczne;
sygnał do mózgu - aktywacja receptorów kaszlowych wysyła sygnały do ośrodka kaszlu w mózgu, który koordynuje kaszel poprzez skurcz mięśni klatki piersiowej, przepony i krtani;
kaszel jako odruch – powstaje ostatecznie w wyniku wyżej opisanych etapów.

Jeśli męczący, suchy kaszel trwa dłużej niż trzy tygodnie, i jego przyczyna nie jest znana, warto skontaktować się z lekarzem.

Kaszel suchy a mokry

Mam kaszel suchy czy mokry – pacjenci często zastanawiają się, z którym rodzajem kaszlu mają do czynienia. W niniejszym akapicie wyjaśniamy, jak odróżnić kaszel suchy od mokrego. Na pewno warto przyjrzeć się:

objawom towarzyszącym - kaszel suchy jest duszący, męczący i towarzyszy mu uczucie drapania w gardle, natomiast kaszel mokry jest produktywny, czyli dochodzi do odkrztuszania plwociny;
stopniowi nasilenia – kaszel suchy często nasila się wieczorem, natomiast przy kaszlu mokrym nadmiar zgromadzonej wydzieliny może się odkrztusić w każdym momencie w ciągu dnia;
napadom kaszlu – kaszel suchy jest napadowy i trudno go opanować, a kaszel mokry jest mniej gwałtowny i męczący niż kaszel suchy;
kiedy kaszel się pojawia – kaszel suchy występuje na początku infekcji, trwa zazwyczaj 2–3 dni, natomiast kaszel mokry jest typowy dla środkowej fazy choroby i objawy zazwyczaj utrzymują się przez kilkanaście dni.

Kaszel suchy i mokry mogą pojawiać się w różnych fazach tego samego schorzenia. Wraz z rozwojem infekcji kaszel suchy może zamienić się w mokry, który pomaga oczyścić drogi oddechowe z nadmiaru wydzieliny w stanie zapalnym. Z drugiej strony, kaszel mokry może przerodzić się w suchy, gdy infekcja ustępuje i organizm zaczyna wytwarzać mniej wydzieliny.

Suchy kaszel - przyczyny

Przyczyny uporczywego, duszącego, suchego kaszlu u dorosłego człowieka są różne. Może on występować w przebiegu:

zakażeń wirusowych dróg oddechowych (np. grypa, COVID-19, RSV);
astmy;
alergii;
chorób śródmiąższowych płuc;
przewlekłej obturacyjnej choroby płuc;
niewydolności serca;
zapalenia płuc i oskrzeli;
rozrastającego się guza w obrębie dróg oddechowych;
zatorowości płucnej;
gruźlicy;
chorób zawodowych, np. u nauczycieli;
niektórych chorób psychicznych (suchy kaszel psychogenny).

Czynnikami, które mogą wywołać suchy kaszel są m.in.:

ciało obce (np.: w gardle, krtani, oskrzelu);
refluks – w tym przypadku występować może dodatkowo drapanie w gardle i ból w klatce piersiowej;
narażenie na działanie substancji chemicznych lub substancji drażniących (suchy kaszel przy wdechu może wystąpić np. przez dym tytoniowy czy reakcji na zanieczyszczenia powietrza);
leki na obniżenie ciśnienia krwi – leki ACEI (inhibitory konwertazy angiotensyny) mogą czasami powodować suchy, męczący kaszel – to ich główne działanie niepożądane, które jest wskazaniem do zmiany leku.

Suchy kaszel w nocy

Suchy kaszel w nocy często pojawia się w wyniku infekcji dróg oddechowych, takich jak przeziębienie i może utrzymywać się nawet po wyzdrowieniu jako kaszel poinfekcyjny. Ten rodzaj kaszlu jest zwykle męczący i wiąże się z uczuciem drapania w gardle. Inną, poważną przyczyną obecności takiego kaszlu jest rozwijająca się niewydolność serca. Chory, oprócz kaszlu, odczuwa w pozycji leżącej duszność i musi unosić wyżej głowę i tułów, aby poczuć ulgę.

Przyczyną męczącego suchego kaszlu w nocy u dorosłych może być suche powietrze w sypialni, które podrażnia drogi oddechowe.

Kaszel suchy w nocy niewątpliwie wpływa bardzo niekorzystnie na jakość snu pacjenta, który nie może szybko zasnąć. Rano jest wyczerpany i niewyspany.

Leki na suchy męczący kaszel

Co na suchy, męczący i uporczywy kaszel pomaga najlepiej? Zalecane są leki przeciwkaszlowe. Można podzielić na dwie grupy:

Leki o działaniu ośrodkowym:
- dekstrometorfan - lek na kaszel suchy pierwszego wyboru, zazwyczaj lepiej tolerowany niż inne opioidy; występuje w postaci syropu, kapsułek i tabletek;
- butamirat – lek nieopioidowy, obecny w formie syropu lub kropli doustnych;
- kodeina - powinna być wybierana jako ostatnia ze względu na ryzyko uzależnienia i działania niepożądane; korzystna w paliatywnym leczeniu kaszlu;

· Leki o działaniu obwodowym:

lewodropropizyna – środek o największym bezpieczeństwie i korzyściach, ponieważ nie wpływa na koncentrację (bezpieczniejsza np. dla kierowców).

Co podać na suchy, męczący kaszel? O tym powinien decydować najlepiej lekarz specjalista bądź farmaceuta.

Syropy na suchy kaszel

Syrop na suchy kaszel stanowi najczęściej wybieraną formę leczenia. Takie syropy są zazwyczaj dostępne w sprzedaży bez recepty. Dobry syrop na suchy męczący kaszel dla dorosłych musi być przede wszystkim skuteczny i bezpieczny, powinien łagodzić podrażnienia i być łatwo dostępny w każdej aptece. Pozwala zahamować odruch kaszlu zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy (umożliwiając komfortowy sen).

W przypadku kaszlu, który występuje podczas lub po infekcji dróg oddechowych, można stosować syropy na kaszel suchy zawierające substancje powlekające, tj.:

Jeśli te środki nie przynoszą ulgi, można sięgnąć po syropy przeciwkaszlowe, np. zawierające lewodropropizynę. Dodatkowo zmniejsza ona liczbę nocnych wybudzeń i jest bezpieczna.

Tabletki na suchy kaszel

Leki przeciwkaszlowe dostępne są również w formie tabletek na suchy kaszel do ssania, łykania czy też musujących do wypicia. Zawierają one substancje tj. lewodropropizyna lub kodeina. Niektóre z nich zawierają dodatkowe składniki, które działają łagodząco na błonę śluzową, np. porost islandzki, miód, flawonoidy czy wyciąg z malwy.

Tabletki na suchy kaszel bez recepty są zalecane dla dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia. Można je łączyć z lekami przeciwgorączkowymi lub na przeziębienie, ale przed ich użyciem mimo wszystko warto skonsultować się z lekarzem.

Inhalacje na suchy kaszel

Inhalacje na suchy kaszel stanowią cenne wsparcie w zwalczaniu tej uciążliwej dolegliwości. Inhalacja polega na wdychaniu leczniczych oparów lub aerozoli, które działają bezpośrednio na układ oddechowy, łagodząc kaszel. Jakie inhalacje na suchy kaszel mogą przynieść korzyści zdrowotne? Najczęściej wykonuje się je:

z roztworów soli fizjologicznej czy wody morskiej, które pomagają w utrzymaniu odpowiedniej wilgotności w drogach oddechowych;
z ziół, takich jak: szałwia i rumianek, które wykazują działanie przeciwzapalne i łagodzące;
z olejków eterycznych, np.: eukaliptusowego (działa przeciwzapalnie, ułatwia oddychanie), lawendowego (nawilża drogi oddechowe) i tymiankowego (o właściwościach antybakteryjnych).

Domowe sposoby na suchy kaszel

Jakie są domowe sposoby na suchy kaszel i drapanie w gardle? W tym akapicie opiszemy naturalne metody łagodzenia objawów. Obejmują one:

odpowiednie nawodnienie - picie dużej ilości ciepłych płynów pomaga zachować odpowiedni poziom nawilżenia błony śluzowej dróg oddechowych i zmniejszyć jej podrażnienia;
płukanie nosa, zatok, jamy ustnej i gardła solą fizjologiczną – pomaga nawilżyć błonę śluzową i usunąć zalegające zanieczyszczenia (np. pyłki, kurz, sierść);
miód na suchy kaszel – jego stosowanie może łagodzić objawy męczącego kaszlu;
sięganie po domowe sposoby na suchy kaszel własnej roboty (np.: syrop z cebuli, herbata z imbirem, napar z kwiatów czarnego bzu czy lipy);
stosowanie nawilżaczy powietrza, czy też zażywanie parujących, gorących kąpieli – łagodzi suchy, duszący kaszel;
odpowiednią pozycję w trakcie snu,
regularne wietrzenie pomieszczeń.

Suchy kaszel u dziecka

Suchy kaszel u dziecka występuje najczęściej w początkowej fazie infekcji wirusowej. Taki rodzaj kaszlu u małych pacjentów może również występować po infekcji (i trwać od 3 do 8 tygodni), w przebiegu refluksu, alergii, astmy, ale również w przypadku obecności glisty ludzkiej czy ciała obcego.

Suchy kaszel, który wymaga konsultacji z pediatrą towarzyszy:

krztuścowi (ostra zakaźna choroba bakteryjna) – występuje suchy męczący kaszel u dziecka w nocy, napadowy, który przypomina dźwięk „piania koguta”;
podgłośniowemu zapaleniu krtani (krup wirusowy) - kaszel w tym przypadku jest suchy, szczekający i przebiega z dusznościami oraz świstami płucnymi.

Co na suchy kaszel u dziecka? Dobrze zadziałają domowe sposoby, czyli nawilżanie dróg oddechowych, nawadnianie odpowiednią ilością ciepłych płynów czy też podawanie miodu. Oczywiście można podawać syrop na suchy kaszel dla dzieci z apteki (w sytuacji bardzo nasilonego, męczącego kaszlu suchego), ale również syrop z cebuli własnej roboty.

Suchy kaszel w ciąży

Suchy kaszel w ciąży jest niezwykle uciążliwy, zarówno ze względu na swój intensywny męczący charakter, jak i trudności w leczeniu wynikające z ograniczeń w wyborze odpowiednich terapii. Przyczyny kaszlu również w tym przypadku mogą być różne (zostały one wymienione we wcześniejszych częściach artykułu). Co istotne - sam kaszel przyszłej mamy nie jest niebezpieczny dla rozwijającego się dziecka, dlatego nie powinna ona wstrzymywać tego odruchu.

Co na suchy kaszel w ciąży? Najbezpieczniejszym syropem na kaszel w ciąży jest taki, który jest przygotowany samodzielnie w domu z naturalnych składników (np. z cebuli, czosnku, imbiru czy miodu). Apteczny syrop prawoślazowy może być również korzystny, ale przed taką kuracją (i w razie wystąpienia innych wątpliwości/dolegliwości) najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Drapanie w gardle i suchy kaszel w ciąży mogą zostać złagodzone wcześniej wymienionymi domowymi sposobami, które są uniwersalne dla każdego.

Bibliografia:

1. T. Lissauer T, W. Carroll. 2019. Pediatria. Edra Urban & Partner.

2. P. Gajewski. 2023. Interna Szczeklika 2023. Medycyna Praktyczna, Kraków.

3. Dry Cough. https://my.clevelandclinic.org/health/symptoms/dry-cough (data dostępu: 30.03.2025)

4. Suchy kaszel u dorosłych i dzieci – przyczyny i leczenie. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/342540,suchy-kaszel-u-doroslych-i-dzieci-przyczyny-i-leczenie

5. Kaszel. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.16. (data dostępu: 30.03.2025)

6. Kaszel u dziecka – rodzaje, przyczyny, jak pomóc dziecku? https://www.mp.pl/pacjent/objawy/75933,kaszel-u-dziecka-rodzaje-przyczyny-jak-pomoc-dziecku (data dostępu: 30.03.2025)

7. Stosowanie leków dostępnych bez recepty u kobiet w ciąży. https://www.mp.pl/ginekologia/poloznictwo/129235,stosowanie-lekow-dostepnych-bez-recepty-u-kobiet-w-ciazy,1 (data dostępu: 30.03.2025)