Krztusiec - objawy, przyczyny, leczenie. Czy kolkusz jest zaraźliwy

Znaczący wzrost zachorowań na krztusiec w 2024 r. sprawił, że o tej chorobie znowu zrobiło się głośno. W 2021 zgłoszono 182 przypadki, w 2022 – 371, w 2023 – 927, a od początku roku do 31 sierpnia 2024 – aż 12 497, z czego w samym sierpniu 3850 (Kuchar, 2024). Czym jest krztusiec (koklusz)? Jak można się nim zarazić? Czy jest wyleczalny? Zachęcamy do dalszej lektury.

Krztusiec – co to za choroba?

Krztusiec to ostra choroba zakaźna układu oddechowego (tchawicy i oskrzeli) wywoływana przez bakterie Bortedella pertussis (pałeczki krztuśca). Przed wprowadzeniem w Polsce szczepień obowiązkowych koklusz zaliczano do schorzeń wieku dziecięcego, jednak obecnie coraz więcej przypadków obserwuje się u osób starszych – nastolatków i dorosłych (podobne tendencje występują również w krajach Europy Zachodniej i USA).

Czy krztusiec jest zaraźliwy dla ludzi? Tak, i to nawet bardziej niż ospa wietrzna (Kuchar, 2024). U osoby wrażliwej na zachorowanie prawdopodobieństwo rozwinięcia się infekcji po kontakcie z chorym wynosi aż 80%. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową (kichanie, kaszel), rzadziej przez bezpośredni kontakt. Co ważne, nie można być nosicielem pałeczek krztuśca – oznacza to, że nie da się zarazić kokluszem od osoby zdrowej, bez objawów. Zakaźność utrzymuje się przez 3-4 tygodnie (największa jest w pierwszych dwóch tygodniach od pojawienia się napadów kaszlu) lub do 5 dni od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii.

U niemowląt krztusiec ma bardzo poważny przebieg, zagraża ciężkimi powikłaniami, a nawet śmiercią.

Im starsze dziecko (czyli: im więcej przyjętych dawek szczepionki), tym łagodniejszy przebieg choroby.

U dorosłych zdarza się, że koklusz ma charakter skąpoobjawowy i niecharakterystyczny, ale takie osoby również zarażają innych.

Zalecany czas izolacji osób chorych to 3 tygodnie po pojawieniu się napadowego kaszlu lub 5 dni po wdrożeniu leczenia antybiotykiem.

Fazy krztuśca

Okres wylęgania choroby wynosi 3-14 dni, po czym przebieg krztuśca można podzielić na 3 fazy:

Faza nieżytowa. Trudno odróżnić ją od ciężkiego przeziębienia i utrzymuje się przez 1-2 tygodnie.

Faza napadów kaszlu. Trwa 2-4 tygodnie, a jej objawy zależą od wieku i stopnia uodpornienia.

Faza zdrowienia. Napady kaszlu mogą utrzymywać się nawet przez 3-4 miesiące, choć stopniowo łagodnieją.

Krztusiec – objawy

Jak już wspomniano, stopień nasilenia objawów krztuśca (zwłaszcza w drugiej fazie) w dużej mierze zależy od wieku i odporności chorego, dlatego nieco różnią się u dzieci i dorosłych. Na początku trudno jest rozpoznać krztusiec. Pierwsze objawy przypominają bowiem ciężkie przeziębienie. Pojawiają się:

Suchy kaszel,

Katar,

Stan podgorączkowy,

Ból i zapalenie gardła,

Bóle mięśniowe,

Czasem zapalenie spojówek.

Jeśli na tym etapie uda się rozpoznać krztusiec i wdrożyć antybiotykoterapię, można zahamować rozwój choroby i złagodzić kaszel (w następnych fazach skraca się jedynie okres zakaźności). Dlatego w przypadku pewności kontaktu z osobą zarażoną kokluszem i pojawienia się objawów przeziębienia, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Krztusiec – objawy u dzieci

W drugiej fazie krztuśca u najmłodszych niemowląt jedynym objawem mogą być groźne bezdechy. U starszych dzieci napady kaszlu są bardzo ciężkie. Towarzyszy im zanoszenie się, „pianie” (głęboki, świszczący wdech), a w czasie kaszlu pojawiają się:

Duszności,

Łzawienie oczu,

Zaczerwienienie twarzy,

Sinica,

Ślinienie się,

Wylewy do spojówek,

Krwotoki z nosa,

Wymioty,

Mimowolne oddawanie moczu i stolca,

U niemowląt: bezdech i drgawki.

U niezaszczepionych dzieci może dochodzić nawet do kilkudziesięciu ataków dziennie! Czynniki wyzwalające to np. pobudzenie emocjonalne, ziewanie, jedzenie, kichanie, sen.

Koklusz – objawy u dorosłych

U dorosłych jedynym objawem krztuśca może być przewlekły, suchy kaszel, zwykle nasilający się nocą. Zdarza się jednak, że również dorośli cierpią na charakterystyczne, wyczerpujące napady kaszlu z odkrztuszaniem lepkiej wydzieliny, uczuciem duszności itp. W fazie rekonwalescencji napady powracają, np. po wysiłku lub w czasie innej infekcji. Przewlekający się kaszel u dorosłych zawsze wymaga diagnostyki pod kątem kokluszu.

Skąd się biorą objawy krztuśca? Mechanizm powstawania kaszlu

Krztusiec jest chorobą o podłożu bakteryjnym, jednak za jego główny objaw – charakterystyczny kaszel – odpowiadają toksyny, które uszkadzają błonę śluzową układu oddechowego. Dochodzi do martwicy nabłonka tchawicy i oskrzeli, a także zaburzeń w wydzielaniu śluzu. W drogach oddechowych zaczyna zalegać bardzo gęsta, lepka wydzielina złożona z komórek zapalnych i uszkodzonego nabłonka, która pobudza silny odruch kaszlu.

Krztusiec – leczenie

Co pomaga na krztusiec? W leczeniu stosuje się antybiotyki (przez 5-14 dni, w zależności od rodzaju):

Azytromycynę,

Klarytromycynę,

Kotrimoksazol.

Antybiotyki zastosowane w fazie nieżytowej mogą złagodzić przebieg choroby. W fazie napadów kaszlu (gdy doszło już do uszkodzenia nabłonka), niestety, nie mają wpływu na objawy, mimo że zabijają bakterie. W poważniejszym przebiegu niezbędna może okazać się nawet hospitalizacja (leczenie tlenem albo wentylacja mechaniczna).

Oprócz antybiotyków w leczeniu krztuśca wprowadza się też preparaty na układ trawienny, a konkretnie probiotyki i preparaty na nudności i wymioty. Nie istnieją leki o udowodnionym działaniu łagodzącym rozwinięty kaszel krztuścowy. W zmniejszeniu nadwrażliwości oskrzeli niektórzy lekarze polecają wypróbowanie kilku metod, które mogą przynieść ulgę:

Inhalacje z 3% roztworu soli kuchennej,

Nawilżanie powietrza,

Picie mleka z miodem lub syropów z miodem,

Nawadnianie organizmu,

Unikanie czynników drażniących (dymu, substancji o silnym zapachu).

Zdarza się też (choć nie jest to standardowa procedura), że lekarz zaleci preparaty na kaszel zawierające dekstrometorfan, kwas gamma-aminomasłowy, gabapentynę lub pregabalinę.

Krztusiec – diagnostyka

Jak zdiagnozować krztusiec? Przede wszystkim lekarz zbiera dokładny wywiad. Typowy przebieg i potwierdzony kontakt pacjenta z osobą zarażoną krztuścem nie wymaga dalszej diagnostyki. W przypadku przewlekłego kaszlu bez wyraźnej przyczyny (trwającego ponad 3 tygodnie) i podejrzenia kokluszu, lekarz może zlecić:

Badanie PCR lub posiew na podstawie wymazu z nosowej części gardła (przy PCR akceptowany jest także wymaz z ustnej części gardła),

Badania serologiczne (oznaczenie przeciwciał klasy IgA, IgM i IgG) z surowicy krwi. Oznaczenie IgG nie jest wiarygodne u osób, które szczepiły się na krztusiec w ciągu ostatniego roku.

Szczepienie na krztusiec – najważniejszy element profilaktyki kokluszu!

Koklusz to choroba na tyle zaraźliwa i niebezpieczna, zwłaszcza dla niemowląt, że szczepienie na krztusiec (w formie szczepionki skojarzonej: krztusiec, błonica i tężec) jest obowiązkowe. Kolejne szczepionki podaje się:

W 2. miesiącu,

W 3. lub 4. miesiącu,

W 5. lub 6. miesiącu,

Między 16. a 18. miesiącem,

W 6. i 14. roku życia.

Lekarze zalecają szczepienia również kobietom w III trymestrze ciąży (w 27-36. tygodniu, a w przypadku podejrzenia możliwości porodu przedwczesnego – po 20. tygodniu), dzięki któremu przeciwciała przenikają w pewnym stopniu przez łożysko i chronią noworodka i niemowlę do czasu pierwszego terminu obowiązkowych szczepień. Inną formą zapobiegania krztuścowi jest chemioprofilaktyka poekspozycyjna, czyli przyjmowanie antybiotyku przez osobę, która miała kontakt z chorym na krztusiec.

Krztusiec – odpowiedzi na ważne pytania

Ogromny wzrost liczby zachorowań na krztusiec nasuwa wiele pytań. Poniżej publikujemy odpowiedzi na te najważniejsze i najczęściej zadawane.

Czy krztusiec jest wyleczalny? Tak, jednak wyleczenie wymaga czasu. Kaszel krztuścowy ma charakter samoograniczający, co oznacza, że mija dopiero wtedy, gdy uszkodzony przez toksynę bakteryjną układ oddechowy się zregeneruje. Trwa to kilka tygodni.

Czy krztusiec jest niebezpieczny? Dla noworodków, niemowląt i osób wrażliwych – tak, ponieważ może skończyć się zgonem. Jednak nawet w łagodniejszym przebiegu to choroba męcząca i uciążliwa.

Jakie są powikłania po krztuścu? U niemowląt powikłania są bardzo poważne i mogą prowadzić do niepełnosprawności lub śmierci. Typowe powikłania to bakteryjne zapalenie płuc (pneumokokami) i zapalenie ucha środkowego, a najgroźniejsze – krztuścowe zapalenie mózgu. U dorosłych (seniorów) mogą pojawić się zaburzenia snu wywołane kaszlem, nietrzymanie moczu, spadek masy ciała, złamania żeber lub udar (krwawienie do mózgu).

Jak długo chory na krztusiec zaraża? Do 3 tygodni od pierwszych napadów kaszlu lub do 5 dni od rozpoczęcia antybiotykoterapii.

Krztusiec u dzieci i dorosłych – podsumowanie

Krztusiec to choroba, którą w pewnym sensie udało się opanować po wprowadzeniu szczepionek, jednak dalej można na nią zapaść – i to w każdym wieku. W związku ze zwiększoną liczbą zachorowań warto poznać jej charakterystyczne objawy oraz sposoby leczenia. Należy pamiętać również o profilaktyce, aby niepotrzebnie nie narażać się na rozwój schorzenia.

Źródła:

Kuchar E., Krztusiec – objawy, przebieg, leczenie, powikłania, zapobieganie, 2024. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/158166,krztusiec-objawy-przebieg-leczenie-powiklania-zapobieganie. [dostęp: 16.10.2024].

https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/74628,krztusiec-koklusz-u-dziecka. [dostęp: 16.10.2024].

https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/lista/116364,napady-kaszlu-po-przebyciu-krztusca. [dostęp: 16.10.2024].

https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/wytyczne/blonica-tezec-krztusiec-wytyczne/321714,diagnostyka-laboratoryjna-zakazen-bordetella-pertussis. [dostęp: 16.10.2024].