Zespół policystycznych jajników (PCOS): objawy, przyczyny, leczenie

PCOS to jedno z najczęstszych zaburzeń dotykających kobiety w wieku reprodukcyjnym. Powoduje liczne objawy, które negatywnie wpływają na samopoczucie, samoocenę i codzienne funkcjonowanie. Sprawdź, czym jest zespół policystycznych jajników, jakie symptomy mogą o nim świadczyć i jak sobie z nim radzić.

PCOS: co to jest i kogo dotyka?

Zespół policystycznych jajników (PCOS, z ang. Polycystic Ovary Syndrome) to choroba ginekologiczno-endokrynologiczna, która dotyczy przede wszystkim kobiet w wieku rozrodczym. Jej nazwa pochodzi od charakterystycznego obrazu jajników w badaniu USG – obecne są w nich liczne pęcherzyki (cysty). W przebiegu PCOS może dojść również do:

• Insulinooporności,
• Zaburzeń cyklu miesiączkowego,
• Zaburzeń hormonalnych (w szczególności nadmiaru androgenów), 
• Problemów z zajściem w ciążę.

Szacuje się, że zespół policystycznych jajników dotyczy ok. 4-12% kobiet. Eksperci podkreślają jednak, że do statystyk należy podchodzić ostrożnie, ponieważ w ostatnich latach wzrósł problem ze wzmożoną rozpoznawalnością tej choroby (w szczególności w grupie nastoletniej).

PCOS: przyczyny

Przyczyny zespołu policystycznych jajników są przedmiotem wielu badań naukowych. Niestety dotychczas nie poznaliśmy jednego, konkretnego powodu. Uważa się, że PCOS ma złożone przyczyny, a w rozwoju choroby biorą udział zarówno predyspozycje genetyczne, jak i środowiskowe. Czynniki, które mogą przyczynić się do wystąpienia zespołu policystycznych jajników to m.in.:

• Nadwaga i otyłość (nadmiar tkanki tłuszczowej),
• Nadmierna ekspozycja na męskie hormony (androgeny) w życiu płodowym,
• Wczesne rozpoczęcie procesu dojrzewania,
• Inne zaburzenia hormonalne (np. hiperprolaktynemia, choroby tarczycy),
• Siedzący tryb życia,
• Wysokoprzetworzona dieta,
• Przewlekły stres.

Zespół policystycznych jajników: objawy

Objawy choroby są różne, nie zawsze specyficzne i mogą być nieco inne u każdej kobiety, u której rozpoznano zespół policystycznych jajników. Owłosienie w typowo męskich miejscach np. na twarzy, rękach, plecach czy klatce piersiowej (tzw. hirsutyzm) to często pierwszy symptom, z którym pacjentki zgłaszają się do lekarza. Jest on bezpośrednią przyczyną nadmiernego poziomu androgenów. Inne objawy PCOS to:

• Trądzik,
• Wahania nastroju,
• Wypadanie włosów,
• Problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała,
• Nieregularne miesiączki,
• Trudności z zajściem w ciążę.

Sprawdź preparaty na wsparcie płodności. 

PCOS: badania, diagnostyka

Jak zdiagnozować PCOS? Pierwszym krokiem jest konsultacja z ginekologiem lub ginekologiem-endokrynologiem. Na wizytę warto umówić się jak najwcześniej, jak tylko pojawią się pierwsze niepokojące objawy. Niestety wiele kobiet bagatelizuje symptomy, myśląc, że „taka ich uroda”, a o chorobie dowiaduje się dopiero przy problemach z zajściem w ciążę. Im szybsze rozpoznanie, tym większe szanse na skuteczne leczenie i uniknięcie powikłań.

Proces diagnostyczny PCOS obejmuje najczęściej:

• Szczegółowy wywiad z pacjentką na temat objawów i czasu ich występowania,
• Badania USG,
• Badania hormonalne.

Obecnie w diagnostyce wykorzystuje się tzw. kryteria Rotterdamskie. Do rozpoznania PCOS wymagane jest spełnienie 2 z 3 kryteriów:

• Obecność objawów związanych ze zwiększeniem stężenia androgenów we krwi, np. hirustyzm,
• Brak owulacji lub rzadkie owulacje,
• Charakterystyczny obraz jajników policystycznych w badaniu USG.

Jakie hormony zbadać przy PCOS? Lekarz najczęściej kieruje na badania:

• Testosteronu,
• SHBG (białka wiążącego hormony płciowe),
• DHEA-S (dehydroepiandrosteronu),
• LH (hormonu luteinizującego),
• FSH (hormonu folikulotropowego),
• Progesteronu,
• Glukozy na czczo,
• Insuliny na czczo.

Sprawdź testy owulacyjne i testy ciążowe.

Jak leczyć PCOS?

Leczenie zespołu policystycznych jajników powinno mieć interdyscyplinarny charakter. Jest to złożona choroba, która często nie ogranicza się wyłącznie do problemów ginekologicznych i endokrynologicznych. Pacjentki z PCOS są bardziej podatne na zaburzenia nastroju i depresję, mogą mieć trudności w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Niełatwo też im zmienić nawyki dotyczące diety i stylu życia. Kobiety, które otrzymały tę diagnozę, powinny być przede wszystkim pod opieką ginekologa-endokrynologa, ale także dietetyka, fizjoterapeuty lub trenera, psychologa i dermatologa.

Leczenie PCOS bez hormonów

Leczenie POCS powinno rozpocząć się od modyfikacji stylu życia. Najważniejsze zalecenia obejmują:

• Utratę masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości,
• Wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych,
• Regularną aktywność fizyczną (zarówno oporową, jak i wytrzymałościową),
• Unikanie używek,
• Dbałość o długość i jakość snu,
• Nauka radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami.

Dieta w PCOS

Dieta w PCOS powinna być niskoprzetworzona, urozmaicona, bogata w białko, błonnik oraz zdrowe kwasy tłuszczowe. Podstawą diety powinny być warzywa, które zaleca się jeść w ilości minimum 500-600 g na dobę. Korzystne są również owoce (w szczególności owoce jagodowe). W posiłkach należy uwzględniać naturalne źródła białka (np. chude mięsa, ryby, nasiona roślin strączkowych), pełnoziarniste produkty zbożowe i zdrowe tłuszcze (np. oliwa z oliwek, awokado, orzechy). Żywienie bazujące na zasadach diety DASH i śródziemnomorskiej może być pomocne w normalizacji gospodarki hormonalnej i poprawiać ogólny stan pacjentek z PCOS.

Leczenie farmakologiczne PCOS

Jeśli modyfikacje stylu życia okażą się niewystarczające, lekarz może podjąć decyzję o włączeniu leczenia farmakologicznego. Leki dobierane są indywidualnie do danej pacjentki. Kobiety, które nie planują ciąży w najbliższym czasie, mogą zastosować dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne lub antyandrogeny. W przypadku silnych zaburzeń gospodarki węglowodanowo-insulinowej lekarz może włączyć też terapię metforminą. Z kolei u kobiet planujących ciążę, ale borykających się z zaburzeniami owulacji, można zastosować leki z cytrynianem klomifenu, indukcję owulacji za pomocą gonadotropin lub zapłodnienie poza ustrojowe.

PCOS: domowe sposoby

Czy leczenie naturalne PCOS jest możliwe? Domowe metody mogą być pomocne, ale wyłącznie wtedy, kiedy stanowią uzupełnienie modyfikacji stylu życia i farmakoterapii zalecanej przez lekarza. Należy podchodzić do nich z ostrożnością, ponieważ nie zastępują innych metod, nie dla każdego są bezpieczne i skuteczne. Warto więc skonsultować się ze specjalistą przed ich zastosowaniem. Naturalne, domowe sposoby na PCOS to m.in.:

• Napar z mięty pieprzowej – już 2-3 filiżanki dziennie mogą obniżać poziom androgenów i zmniejszać objawy takie jak trądzik czy hirsutyzm,
• Olej z wiesiołka – potocznie nazywany jest „kobiecym olejem”, ponieważ wspiera żeńską gospodarkę hormonalną i może pomóc w zaburzeniach miesiączkowania,
• Inozytol – to witamina B8, znana ze swojego pozytywnego wpływu na płodność i insulinowrażliwość.

Sprawdź witaminy prenatalne.

Zespół policystycznych jajników: skutki

Nieleczony PCOS może doprowadzić do licznych powikłań takich jak zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, zaburzeń lipidowych i cukrzycy typu 2. Co więcej, może predysponować do wystąpienia raka jajnika oraz depresji. Choroby nie należy więc bagatelizować, nawet wtedy, kiedy jej objawy nie są bardzo nasilone i uciążliwe.

Sprawdź preparaty na infekcje intymne.

PCOS: najczęstsze pytania pacjentek

Rozpoznano u Ciebie PCOS? Poznaj odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące tej choroby.

Jak schudnąć przy PCOS?

Zasady odchudzania przy PCOS nie różnią się znacząco od tych, przeznaczonych dla populacji ogólnej. Podstawą jest dieta z deficytem kalorycznym i aktywność fizyczna. Warto jednak uzbroić się w cierpliwość, ponieważ proces redukcji tkanki tłuszczowej może być wolniejszy.

PCOS: czy da się wyleczyć?

PCOS można skutecznie wprowadzić w stan remisji, zmniejszyć objawy, a także poprawić płodność w przypadku planów prokreacyjnych. Często wymaga to jednak kilku miesięcy leczenia i współpracy nie tylko z lekarzem, ale też dietetykiem i psychologiem.

PCOS: czy można zajść w ciążę?

PCOS może utrudniać zajście w ciążę, ale nie przekreśla szans na macierzyństwo. U niektórych kobiet możliwe jest to już po kilku miesiącach leczenia (zarówno poprzez modyfikacje stylu życia, jak i farmakoterapię), choć zdarza się, że konieczne może być zapłodnienie in vitro.

Jak wywołać okres przy PCOS?

Jeśli w przebiegu PCOS doszło do zaniku miesiączki, lekarz może zdecydować o wprowadzeniu farmakoterapii w celu regulacji cyklu miesiączkowego. Dodatkowo bardzo istotna jest dieta o umiarkowanym ładunku glikemicznym, bogata w zdrowe tłuszcze, białko i witaminy.

PCOS: ginekolog czy endokrynolog? Kto prowadzi leczenie?

PCOS wymaga holistycznego podejścia, dlatego warto korzystać ze wsparcia specjalistów z ginekologii i endokrynologii. Można wybrać jednego lekarza posiadającego dwie specjalizacje lub dwóch odrębnych lekarzy w zależności od indywidualnych preferencji.

Zespół policystycznych jajników: podsumowanie

PCOS to choroba kobiet w wieku rozrodczym, która może powodować hirsutyzm, trądzik, wypadanie włosów, a nawet problemy z zajściem w ciążę. Jest to bardzo złożony problem, który wymaga wsparcia wielu specjalistów. Pacjentki z PCOS powinny dbać o dietę, suplementację, aktywność fizyczną i przestrzegać zaleceń ginekologów i endokrynologów.