Badanie PSA - normy (wolny, całkowity)

Badanie poziomu PSA to drugi obok badania gruczołu krokowego test przesiewowy, który pozwala u wielu pacjentów wykryć raka prostaty. Zobacz czym różni się PSA wolny od PSA całkowitego i jakie są normy tego markera nowotworowego.

Jednym z efektów starzenia się społeczeństwa jest wzrost chorób u osób starszych, w tym głównie różnego rodzaju nowotworów. U panów drugim co do częstości diagnozowania nowotworem jest rak prostaty. To bardzo podstępna choroba, bo we wczesnym stadium nie daje żadnych objawów, nie można go wykryć podczas regularnego badania, tak, jak to jest w przypadku raka piersi. Kiedy jest wykrywany, najczęściej ma już postać bardzo zaawansowanego nowotworu z przerzutami. Jednym z coraz popularniejszych badań kontrolnych jest badanie PSA. Gdy badanie PSA odbiega od normy, a w badaniu per rectum pojawiły się wątpliwości lekarza, pacjentowi najczęściej zlecana jest biopsja gruczołu krokowego i badanie USG.

PSA co to jest

PSA (ang. Prostate Specific Antigen) to antygen gruczołu krokowego, białko wytwarzane przez komórki stercza. Jego stężenie można oznaczyć w zwykłym badaniu krwi, która pobiera się z żyły łokciowej pacjenta. Badany nie musi być na czczo, warto jednak, żeby pamiętał, że poziom PSA całkowitego może wzrosnąć i utrzymywać się na nienaturalnie wysokim poziomie w ciągu 48 godzin po stosunku czy jeździe na rowerze. Chwilowy wzrost stężenia PSA może spowodować także:

• badanie per rectum,
• biopsja gruczołu krokowego,
• USG gruczołu krokowego,
• zażywanie dużych dawek cyklofosfamidu i metotreksatu,
• wycięcie części gruczołu krokowego (stężenie wraca do normy po ok. 6 tygodniach od zabiegu).
  
  

PSA całkowite i PSA wolny

Przyjmuje się, że wolne PSA (fPSA) stanowi 5-40 proc. całkowitego PSA i jest bardziej czułym markerem raka prostaty. Zleca się jego wykonanie najczęściej w przypadku, kiedy badanie per rectum nie wykazuje żadnych zmian, ale stężenie PSA we krwi jest podwyższone. Badanie będzie pomocne w tym, żeby odróżnić raka stercza od innych czynników, które mogą spowodować wzrost PSA całkowitego (łagodny rozrost prostaty, zakażenie dróg moczowych, zapalenie prostaty).

Wynik badania PSA wolnego pokazuje też, czy pacjent znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka nowotworu stercza. Innym czułym wskaźnikiem, który pozwala uniknąć niepotrzebnej biopsji prostaty jest oznaczenie gęstości PSA.

Badanie PSA wskazania

Amerykańskie Towarzystwo Urologicznego (AUA) w maju 2013 roku wydało zalecenia, z których wynika, że przesiewowe badanie PSA powinni wykonywać wszyscy mężczyźni w wieku 55-69 lat. U młodszych panów, w wieku 40-55 lat wskazaniem do kontrolnych badań jest zwiększone ryzyko zachorowania na raka prostaty, rak stercza u ojca, brata czy wuja.

Niepokojącymi objawami mogą być także:

• dłuższe niż do tej pory oddawanie moczu,
• częstomocz,
• nykturia (oddawanie moczu w nocy),
• uczucie parcia na mocz,
• osłabienie strumienia moczu,
• ból krocza i podbrzusza,
• krwiomocz.
  
  

Badanie wykonywane jest także w celu monitorowania leczenia nowotworu prostaty, kontroli po prostatektomii i wznowy biochemicznej.

PSA norma

Średnio przyjmuje się, że prawidłowy poziom PSA całkowitego nie powinien przekraczać 4.0 ng/ml. Przyglądając się jednak normom dla poszczególnych grup wiekowych wygląda to trochę inaczej:

• dla panów wieku 40-50 lat norma wynosi 2, 5 ng/ml,
• dla panów wieku 50–60 lat norma wynosi 3, 5 ng/ml,
• dla panów wieku 60–70 lat norma wynosi 4, 5 ng/ml,
• dla panów wieku 70–80 lat norma wynosi 6, 5 ng/ml.

Czasem wynik PSA w zakresie 4-10 ng/ml określany jest jako szara strefa, która stwarza trudności interpretacyjne. Dla takich wartości marker PSA nie może być samodzielnym testem diagnostycznym, gdyż różnicowanie łagodnego przerostu gruczołu krokowego i raka prostaty jest niemożliwe. Zleca się wtedy oznaczenie PSA wolnego. Wynik frakcji wolnej PSA wyrażane jest jako procentowy odsetek PSA całkowitego:

• stosunek fPSA/PSA jest mniejszy niż 10 proc. - bardzo duże prawdopodobieństwo raka prostaty,
• stosunek fPSA/PSA jest większy niż 25 proc. - prawdopodobieństwo raka prostaty jest bardzo małe.
  
  

Badanie PSA - kontrowersje

Wśród lekarz nie ma jednoznacznej opinii co do przydatności markera PSA wykorzystywanego w badaniach przesiewowych u mężczyzn, którzy nie mają żadnych objawów choroby nowotworowej. Część amerykańskich organizacji zdrowotnych (National Cancer Institute oraz Centers for Disease Control and Prevention) nie zaleca rutynowego badania przesiewowego w takim stadium, inni (np. American Cancer Society) uważają natomiast, że panowie po 50. roku życia powinni co roku wykonywać badanie PSA i badanie per rectum.

Część polskich lekarzy powołuje się na badania prof. Richarda Ablina, który przyznał, że badanie PSA nie może wykryć raka prostaty i nie pozwala również rozróżnić, który guz jest groźny i wymaga natychmiastowego leczenia. Ich zdaniem z tego powodu wielu pacjentów z podwyższonym wynikiem badania PSA jest niepotrzebnie leczonych i narażonych na powikłania, takie jak nietrzymanie moczu i impotencja. Ich zdaniem testom PSA powinni być poddawani głównie mężczyźni najbardziej zagrożeni rakiem prostaty, u których w rodzinie wystąpiły już takie przypadki.