Badania na cukrzycę - jakie warto wykonać?

Badania na cukrzycę, wykonywane rutynowo lub po zauważeniu charakterystycznych objawów, pozwalają na wczesne rozpoznanie choroby, która nieleczona może doprowadzić nawet do śmierci. Zobacz, jakie są dostępne badania na cukrzycę, jakie są normy i jak należy interpretować wyniki.

Jakie badania na cukrzycę należy wykonać?

Cukrzyca jest najpowszechniej występującą i jedną z najgroźniejszych przewlekłych chorób metabolicznych. Istotnie zwiększa ona ryzyko przedwczesnej śmierci, prowadząc do takich powikłań jak zawał serca, udar mózgu czy śpiączka cukrzycowa.

Dlatego tak ważne jest wykonywanie badań na cukrzycę, w sytuacji wystąpienia najsubtelniejszych nawet jej objawów (częstomocz, suchość w ustach, suchość skóry, wzmożony apetyt, utrata wagi, wahania nastrojów i formy fizycznej). Przypomina się o tym zwłaszcza w kontekście alarmujących danych, z których wynika, że w Polsce około 25 procent osób chorych na cukrzycę w ogóle nie ma tego świadomości. Badania na cukrzycę są szybkie i proste, wymagają jedynie oddania krwi w laboratorium. Do podstawowych pomiarów należą:

• badanie stężenia glukozy na czczo,
• test doustnego obciążenia glukozą,
• badanie stężenia peptydu C.
  
  

Badania na cukrzycę – stężenie glukozy na czczo

Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest badanie poziomu glukozy na czczo. Jest to prosty test wykonywany z krwi żylnej, wykonywany minimum 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku. W odniesieniu do norm zdefiniowanych przez Światową Organizację Zdrowia, przyjmuje się, że:

• stężenie glukozy w przedziale 70-99 mg/dl (3,9– –5,5 mmol/l) to wynik prawidłowy, nie wskazujący na cukrzycę;
• stężenie glukozy w przedziale 100 do 125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) to tak zwana nieprawidłowa glikemia na czczo. Nie jest to jeszcze podstawa do stwierdzenia cukrzycy, nie mniej tego typu wynik uprawnia do zdiagnozowania stanu przedcukrzycowego. Od tego czasu, pacjent powinien kontrolować poziom cukru, a także masę ciała, wymagana jest zmiana diety i bardziej aktywny tryb życia;
• stężenie glukozy powyżej 126 mg/dl (7 mmol/l) to wynik nieprawidłowy. Wymaga on powtórzenia testu innego dnia. Jeśli rezultat zostanie potwierdzony, lekarz ma podstawę do stwierdzenia cukrzycy. Uruchamia to złożoną i wieloletnią procedurę leczenia, która w zależności od typu cukrzycy, wymaga zastosowania środków farmaceutycznych, insulinoterapii oraz właściwej diety.
  
  

Badania na cukrzycę – test doustnego obciążenia glukozą

Ponieważ stężenie glukozy rośnie po posiłkach, wykonuje się też badanie nazywane testem doustnego obciążenia glukozą (OGTT). Polega ono na dwukrotnym pomiarze poziomu cukru. Na czczo, a także 2 godziny po wypiciu przez pacjenta specjalnie przygotowanego roztworu glukozy. Jak należy interpretować jego wyniki?

• stężenie glukozy do 140 mg/dl (7,8 mmol/l) – wynik prawidłowy;
• stężenie glukozy 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) – to nieprawidłowa tolerancja glukozy;
• stężenie powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) z ogromną dozą prawdopodobieństwa wskazuje na cukrzycę.
  
  

Badanie na cukrzycę typu 1 i 2 – stężenie peptydu C

Wyróżniamy dwa podstawowe typy cukrzycy – 1 i 2. W obu dochodzi do istotnego wzrostu stężenia glukozy. W pierwszym z przypadków, powodem jest obniżona produkcja insuliny, czyli hormonu metabolizującego węglowodany. W przypadku drugim, kluczowym problemem jest zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę, co powoduje jej wzmożoną produkcję przez trzustkę (dopiero później funkcja wytwórcza zostaje zaburzona w wyniku przeciążenia).

Istnieje badanie, które pozwala różnicować cukrzycę typu 1 i 2. Jest to pomiar stężenia tzw. peptydu C, czyli białka powstającego na jednym z etapów wytwarzania insuliny przez trzustkę. Kluczowa jest konstatacja, że peptyd C oraz insulina wytwarzane są w takich samych ilościach, w stosunku 1 do 1. W odróżnieniu od „ulotnej” insuliny, peptyd C pozostaje w krwi na dłużej. Można więc określić jego stężenie w wyniku badań laboratoryjnych, pośrednio w ten sposób określając bezwzględną ilość insuliny endogennej, czyli wytwarzanej przez trzustkę (nie mylić z egzogenną, podawaną w zastrzykach).

Norma, jeśli chodzi o peptyd C, wynosi 0,36-0,70 nmol/l (niekiedy podawane są też inne wartości – należy w tej materii zdać się na opis dołączony do wyniku przez konkretne laboratorium). Jeżeli stężenie peptydu C (a więc także insuliny) przekracza normę, możemy z dużym prawdopodobieństwem mówić o cukrzycy typu 2. Jeśli poziom jest niższy od prawidłowego, jest to wskazaniem do rozpoznania cukrzycy typu 1.

Badanie na cukrzycę w ciąży

Ze względu na możliwe zagrożenia, każda kobieta, która zachodzi w ciążę, jest w Polsce zobligowana do dwukrotnego przeprowadzenia badań pod kątem cukrzycy. Oznaczenie glukozy na czczo wykonuje się najpóźniej w 8-10 tygodniu ciąży, natomiast między tygodniem 24 a 28 należy przeprowadzić test doustnego obciążenia glukozą. Normy w tego typu badaniach pozostają niezmienne, specyficzne są natomiast zalecania dotyczące dalszego postępowania w sytuacji wykrycia nieprawidłowości.

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne rekomenduje, by kobiety, u których w czasie pierwszego badania na czczo stwierdzono wynik na poziomie 100 do 125 mg/dl, natychmiast zostały skierowane na test doustnego obciążenia glukozą. Jeśli natomiast stężenie przekracza 126 mg/dl, stanowi to podstawę do skierowania na leczenie do placówki specjalistycznej. Co istotne, stwierdzona u kobiety ciężarnej cukrzyca, z dużą dozą prawdopodobieństwa ma charakter przejściowy – jest to tzw. cukrzyca ciążowa. Nie mniej, implikuje ona ryzyko komplikacji przy porodzie, a także zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 lub 2 w przyszłości, zarówno w przypadku matki jak i jej dziecka.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

• Pen do insuliny - jak go używać? Skąd wziąć?
• Sałatki dla cukrzyków - jakie są najlepsze? Zdrowe przepisy
• Jak obniżyć poziom cukru - na czczo, w ciąży, bez leków?
  
  

Źródła:

• Ewa Otto-Buczkowska, Przydatność oznaczania peptydu C w diabetologii, Pediatric Endocrinology Diabetes and Metabolism 2014;20,2
• Katarzyna Siewko, Małgorzata Szelachowska, Anna Popławska-Kita, Piotr Szpak, Agnieszka Nikołajuk, Maria Górska, Peptyd C jako czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy typu 1 u krewnych I stopnia osób chorych na cukrzycę autoimmunologiczną, Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 60; Numer/Number 5/2009
• Czupryniak, K Strojek, Diabetologia 2016 - ViaMedica, Gdańsk
• Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017 – Diabetologia Praktyczna, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Via Medica Gdańsk
• Ewa Wender-Ożegowska i inni, Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego postępowania u kobiet z cukrzycą, Ginekologia Polska 6/2011