Loperamid: czym jest, wskazania, działanie, dawkowanie

Loperamid to syntetyczny lek przeciwbiegunkowy należący do grupy opioidów. Występuje w postaci białego lub prawie białego krystalicznego proszku, który jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie. Pod względem chemicznym loperamid to 4-(p-chlorofenylo)-4-hydroksy-N,N-dimetylo-α,α-difenylo-1-piperydynomaślan, o wzorze sumarycznym C₂₉H₃₃ClN₂O₂.

W przeciwieństwie do innych opioidów, loperamid w dawkach terapeutycznych nie przechodzi w znaczącym stopniu przez barierę krew-mózg, dzięki czemu nie wywołuje centralnych efektów opioidowych ani uzależnienia przy prawidłowym stosowaniu. Mechanizm działania loperamidu opiera się głównie na oddziaływaniu z receptorami opioidowymi w ścianie jelita, co przekłada się na jego skuteczność w leczeniu biegunek różnego pochodzenia.

Loperamid jest dostępny w postaci tabletek, kapsułek, tabletek rozpuszczalnych w jamie ustnej, zawiesiny doustnej oraz roztworu doustnego. W większości krajów, w tym w Polsce, preparaty loperamidu w niskich dawkach są dostępne bez recepty (OTC).

Wskazania do stosowania loperamidu

Loperamid jest stosowany w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki różnego pochodzenia. Wskazania do stosowania obejmują:

• Leczenie objawowe ostrej biegunki niespecyficznej
• Objawowe leczenie ostrej biegunki związanej z zespołem jelita drażliwego
• Leczenie objawowe przewlekłej biegunki różnego pochodzenia
• Wspomagająco w biegunkach podróżnych (tzw. "traveler's diarrhea")
• Zmniejszenie liczby i objętości wypróżnień oraz poprawa konsystencji stolca u pacjentów z ileostomią
• Wspomagająco w biegunkach wywołanych przez niektóre leki, w tym chemioterapeutyki
• Leczenie objawowe biegunki towarzyszącej chorobom zapalnym jelit (pod nadzorem lekarza)

Loperamid nie jest zalecany w biegunkach o etiologii bakteryjnej przebiegających z gorączką lub zawierających krew, w rzekomobłoniastym zapaleniu jelita grubego związanym z antybiotykoterapią oraz w ostrych stanach zapalnych jelit.

Mechanizm działania loperamidu

Loperamid działa poprzez wiązanie się z receptorami opioidowymi μ (mi) w ścianie jelita. Aktywacja tych receptorów powoduje szereg efektów, które przyczyniają się do działania przeciwbiegunkowego:

• Hamowanie perystaltyki jelita poprzez wpływ na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
• Wydłużenie czasu tranzytu jelitowego, co zwiększa wchłanianie wody i elektrolitów z treści pokarmowej
• Zwiększenie napięcia zwieracza odbytu, co zmniejsza nietrzymanie stolca
• Zmniejszenie wydzielania w świetle jelita poprzez wpływ na transport jonów i wody
• Obniżenie wrażliwości czuciowych zakończeń nerwowych w jelicie, co zmniejsza uczucie parcia na stolec

Loperamid nie działa przyczynowo na biegunkę, a jedynie łagodzi jej objawy. W dawkach terapeutycznych lek praktycznie nie przenika do ośrodkowego układu nerwowego ze względu na działanie glikoproteiny P, która aktywnie usuwa loperamid z komórek układu nerwowego z powrotem do światła naczyń krwionośnych.

Dawkowanie loperamidu

Dorośli i dzieci powyżej 12 roku życia:

• Ostra biegunka: Początkowo 4 mg (2 tabletki/kapsułki po 2 mg), następnie 2 mg po każdym luźnym stolcu. Maksymalna dawka dobowa wynosi 16 mg (8 tabletek/kapsułek po 2 mg).
• Przewlekła biegunka: Początkowo 4 mg (2 tabletki/kapsułki po 2 mg), następnie dawkę dostosowuje się indywidualnie do uzyskania normalnej konsystencji stolca, zwykle 4-8 mg na dobę w dawkach podzielonych.

Dzieci w wieku 6-12 lat (pod nadzorem lekarza):

• Ostra biegunka: Początkowo 2 mg, następnie 2 mg po każdym luźnym stolcu. Maksymalna dawka dobowa zależna od masy ciała - około 0,08-0,24 mg/kg masy ciała.
• Przewlekła biegunka: Dawkowanie ustala lekarz indywidualnie.

Dzieci w wieku 2-6 lat (wyłącznie na zalecenie lekarza):

• Stosowanie wyłącznie w postaci płynnej (roztwór/zawiesina), w dawce 0,08-0,24 mg/kg masy ciała na dobę, podzielonej na 2-3 dawki.

Loperamid nie jest zalecany u dzieci poniżej 2 roku życia.

Czas leczenia:

• W ostrej biegunce: leczenie powinno trwać do 48 godzin. Jeśli objawy utrzymują się dłużej, należy skonsultować się z lekarzem.
• W przewlekłej biegunce: czas leczenia określa lekarz.

Osoby w podeszłym wieku: Modyfikacja dawkowania nie jest konieczna.

Osoby z niewydolnością nerek: Modyfikacja dawkowania nie jest konieczna.

Osoby z niewydolnością wątroby: Zaleca się ostrożność i ewentualne zmniejszenie dawki.

Przeciwwskazania do stosowania loperamidu

Loperamid nie powinien być stosowany w następujących przypadkach:

• Nadwrażliwość na loperamid lub którąkolwiek substancję pomocniczą preparatu
• U dzieci poniżej 2 roku życia
• Przypadki, gdy należy unikać zwolnienia perystaltyki jelit z powodu możliwego ryzyka ciężkich powikłań, w tym niedrożności jelita, megacolon i toksycznego rozszerzenia okrężnicy
• Pacjenci z ostrą czerwonką (dyzenterią) charakteryzującą się obecnością krwi w kale i wysoką gorączką
• Pacjenci z ostrym wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego
• Pacjenci z bakteryjnym zapaleniem jelita cienkiego i okrężnicy spowodowanym chorobotwórczymi bakteriami z rodziny Salmonella, Shigella i Campylobacter
• Pacjenci z rzekomobłoniastym zapaleniem jelita grubego, związanym z podawaniem antybiotyków o szerokim spektrum działania
• Pacjenci z niedrożnością lub zwężeniem jelit

Ostrzeżenia i środki ostrożności przy stosowaniu loperamidu

Skutki uboczne

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane związane ze stosowaniem loperamidu obejmują:

• Zaparcia
• Wzdęcia
• Bóle brzucha
• Nudności
• Zawroty głowy
• Bóle głowy
• Suchość w jamie ustnej

Rzadziej występujące działania niepożądane:

• Senność
• Wymioty
• Niestrawność
• Wysypka skórna
• Reakcje alergiczne
• Zatrzymanie moczu
• Niedrożność jelita (ileus)
• Wzdęcie brzucha
• Rozszerzenie okrężnicy (megacolon)

Bardzo rzadko, szczególnie przy przedawkowaniu, mogą wystąpić:

• Depresja ośrodka oddechowego
• Zaburzenia rytmu serca
• Śpiączka
• Skurcz źrenic

Wpływ na prowadzenie pojazdów

Podczas stosowania loperamidu mogą wystąpić zmęczenie, zawroty głowy lub senność, zwłaszcza w początkowym okresie leczenia. Dlatego należy zachować ostrożność podczas prowadzenia pojazdów lub obsługi maszyn.

Wpływ na ciążę i laktację

Ciąża: Kategoria C według FDA. Chociaż nie ma dowodów na działanie teratogenne lub embriotoksyczne, loperamid powinien być stosowany w czasie ciąży tylko wtedy, gdy potencjalne korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu. Zaleca się unikać stosowania loperamidu w pierwszym trymestrze ciąży.

Laktacja: Niewielkie ilości loperamidu mogą przenikać do mleka matki. Dlatego nie zaleca się stosowania loperamidu w okresie karmienia piersią. Jeśli stosowanie jest konieczne, należy rozważyć przerwanie karmienia piersią podczas terapii.

Interakcje z lekami

Loperamid może wchodzić w interakcje z następującymi lekami:

• Inhibitory glikoproteiny P (np. chinidyna, rytonawir, cyklosporyna): Mogą zwiększać stężenie loperamidu w osoczu.
• Inhibitory CYP3A4 i CYP2C8 (np. ketokonazol, itrakonazol, gemfibrozyl): Mogą powodować zwiększenie stężenia loperamidu w osoczu.
• Desmopresyna: Loperamid może zwiększać stężenie desmopresyny w osoczu.
• Leki o działaniu hamującym ośrodkowy układ nerwowy (np. benzodiazepiny, opioidy): Mogą nasilać działanie sedatywne.
• Inhibitory cholinesterazy: Mogą zmniejszać działanie loperamidu w przewodzie pokarmowym.
• Antybiotyki o szerokim spektrum działania: Mogą zmieniać florę bakteryjną jelita, co wpływa na działanie loperamidu.

Inne środki ostrożności

• Leczenie loperamidem jest wyłącznie objawowe; w przypadku, gdy możliwe jest ustalenie etiologii biegunki, należy zastosować leczenie przyczynowe.
• Jeśli w ciągu 48 godzin stosowania leku w ostrej biegunce nie obserwuje się poprawy klinicznej, należy przerwać podawanie loperamidu i skonsultować się z lekarzem.
• U pacjentów z AIDS leczonych loperamidem z powodu biegunki należy przerwać podawanie leku przy pierwszych objawach wzdęcia brzucha. Istnieją pojedyncze doniesienia o wystąpieniu toksycznego rozszerzenia okrężnicy u pacjentów z AIDS i jednoczesnym zakaźnym zapaleniem okrężnicy wywołanym zarówno przez wirusy, jak i bakterie.
• Ze względu na większe ryzyko zatrzymania treści pokarmowej, należy zachować ostrożność stosując loperamid u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, gdyż może to prowadzić do rozwoju toksycznego rozszerzenia okrężnicy.
• W razie wystąpienia ostrych objawów odwodnienia wymagana jest suplementacja płynów i elektrolitów.
• W ostatnich latach pojawiły się doniesienia o przypadkach nadużywania i niewłaściwego stosowania loperamidu w wysokich dawkach w celu uzyskania efektu opioidowego lub łagodzenia objawów odstawienia opioidów. Takie użycie wiąże się z poważnymi skutkami kardiologicznymi, w tym zaburzeniami rytmu serca i nagłymi zgonami sercowymi.
• Loperamid nie powinien być stosowany jako podstawowa terapia u pacjentów z ostrą czerwonką, ostrym wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego i bakteryjnym zapaleniem jelita cienkiego i okrężnicy wywołanym inwazyjnymi organizmami.

Przechowywanie preparatów z loperamidem

• Przechowywać w temperaturze pokojowej (poniżej 25°C)
• Chronić przed światłem i wilgocią
• Przechowywać w oryginalnym opakowaniu
• Przechowywać w miejscu niewidocznym i niedostępnym dla dzieci
• Nie stosować po upływie terminu ważności zamieszczonego na opakowaniu

Uwaga: Powyższe informacje mają charakter edukacyjny i nie stanowią porady medycznej. Przed rozpoczęciem stosowania loperamidu należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie w przypadku przedłużającej się biegunki, wysokiej gorączki, krwi w stolcu lub innych niepokojących objawów.