Pasternak: właściwości, działanie i zastosowanie

Pasternak to roślina, która przez wieki była obecna na polskich stołach i w apteczkach medycyny ludowej. Choć dziś często mylony z pietruszką, pasternak wyróżnia się nie tylko smakiem, ale także bogactwem składników odżywczych i właściwościami prozdrowotnymi. Współczesne badania potwierdzają jego działanie przeciwzapalne, moczopędne, uspokajające i wspierające układ pokarmowy, co czyni go wartościowym surowcem w dietoterapii i fitoterapii.

Pasternak – wygląd, pochodzenie, morfologia

Pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa L.) należy do rodziny selerowatych (Apiaceae). Pochodzi z obszarów Europy i Azji, a obecnie jest uprawiany na całym świecie jako warzywo korzeniowe.

 

To roślina dwuletnia, w pierwszym roku tworzy rozetę liści i korzeń, a w drugim – pęd kwiatowy. Korzeń ma kremowy kolor, stożkowaty kształt i długość od 10 do 25 cm. Liście są duże, pierzaste, osadzone na długich ogonkach. Kwiaty zebrane są w żółte baldachy, a owocem są niełupki, które dzielą się na dwie części zawierające nasiona.

 

Surowiec zbiera się jesienią, po zakończeniu wegetacji. Korzeń wykopuje się, oczyszcza i przechowuje w chłodnym miejscu. Nasiona zbiera się latem, po dojrzeniu owoców.

 

 

Pasternak – zastosowanie i wskazania

Pasternak znajduje zastosowanie w:

• zaburzeniach trawienia: wzdęcia, niestrawność, brak apetytu,
• chorobach układu moczowego: kamica nerkowa, zapalenie pęcherza,
• zaburzeniach hormonalnych i płodności: wspomagająco w terapii niepłodności,
• chorobach skóry: łuszczyca, bielactwo, łupież,
• problemach z układem oddechowym: kaszel, przeziębienie, astma,
• zaburzeniach nerwowych: stres, napięcie, bóle miesiączkowe.

W medycynie ludowej stosowano go także jako afrodyzjak, środek przeciwbólowy i wykrztuśny. W kosmetologii wykorzystuje się ekstrakty z nasion do pielęgnacji skóry i włosów.

 

 

Pasternak – działanie, właściwości, skład

Substancje aktywne:

• Furanokumaryny: ksantotoksyna, bergapten – działanie fotouczulające, wspomagające leczenie bielactwa.
• Flawonoidy: kwercetyna, luteolina – działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne.
• Kumaryny – poprawa trawienia, działanie rozkurczowe.
• Olejki eteryczne – działanie przeciwbakteryjne, pobudzające.
• Poliacetyleny, terpeny, glikozydy – działanie immunostymulujące i przeciwutleniające.
• Witaminy: C, E, K, B1, B2, B5, B6, B9 (kwas foliowy), niacyna.
• Minerały: potas, wapń, magnez, fosfor, żelazo, cynk, selen, mangan, miedź.

 

Wartości odżywcze (na 130 g korzenia):

• Kalorie: 99,8 kcal
• Błonnik: 6,52 g (26% RWS)
• Potas: 487,5 mg (24% RWS)
• Witamina C: 22,1 mg (28% RWS)
• Kwas foliowy: 87,1 µg (44% RWS)

 

Mechanizmy działania:

• Przeciwzapalne – redukcja mediatorów stanu zapalnego.
• Moczopędne – wspomaganie oczyszczania nerek.
• Uspokajające – łagodzenie napięcia nerwowego.
• Fotouczulające – stymulacja produkcji melaniny.
• Rozkurczowe – pomoc w bólach miesiączkowych i kolkach.

 

 

Pasternak – stosowanie i dawkowanie

Formy:

• Korzeń świeży lub gotowany – jako składnik diety.
• Napar z korzenia – 1–2 łyżeczki na 200 ml wrzątku, pić 1–2 razy dziennie.
• Napar z nasion – stosowany w terapii bielactwa i łuszczycy.
• Maści i kremy – z dodatkiem ekstraktu z nasion.
• Sok z korzenia – stosowany zewnętrznie na skórę.

Czas trwania kuracji: zależny od celu – zwykle 2–4 tygodnie. W przypadku terapii dermatologicznej – zgodnie z zaleceniami lekarza.

 

 

Pasternak – interakcje z lekami i ziołami

Możliwe interakcje:

• Leki przeciwzakrzepowe (np. warfaryna) – kumaryny mogą nasilać działanie.
• Leki fotouczulające – ryzyko nadwrażliwości na UV.
• Zioła o podobnym działaniu: np. dziurawiec – możliwy efekt kumulacyjny.

Zalecenie: osoby przyjmujące leki powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem kuracji pasternakiem.

 

 

Pasternak – skutki uboczne, przedawkowanie

Możliwe działania niepożądane:

• reakcje alergiczne (pokarmowe, kontaktowe),
• nadwrażliwość na promieniowanie UV (fototoksyczność),
• bóle brzucha, nudności (przy nadmiernym spożyciu).

 

Przeciwwskazania:

• alergia na rośliny selerowate,
• choroba wrzodowa,
• ekspozycja na słońce po kontakcie z sokiem z liści lub nasion.

 

 

Postacie i formy

• Korzeń świeży, gotowany, pieczony – jako warzywo.
• Susz z korzenia i nasion – do naparów.
• Ekstrakty i nalewki – stosowane zewnętrznie.
• Maści, kremy, kosmetyki – z dodatkiem pasternaku.

 

 

Substancje aktywne

• Furanokumaryny: ksantotoksyna, bergapten.
• Flawonoidy, kumaryny, olejki eteryczne, polifenole, terpeny.
• Witaminy: C, E, K, B1–B6, B9.
• Minerały: potas, wapń, magnez, fosfor, żelazo, cynk, selen.

 

 

Surowiec

W fitoterapii wykorzystuje się korzeń i nasiona pasternaku. Liście zawierają substancje fototoksyczne i nie są zalecane do spożycia.