Jomeprol: czym jest, wskazania, działanie, dawkowanie

Jomeprol to niejonowy, jodowy środek kontrastowy należący do grupy niskoosmolarnych, trójjodowych pochodnych kwasu benzoesowego. Jest to substancja stosowana w diagnostyce obrazowej w celu zwiększenia kontrastu podczas badań radiologicznych. Jomeprol zawiera w swojej cząsteczce trzy atomy jodu, które zapewniają odpowiednią absorpcję promieniowania rentgenowskiego.

Pod względem chemicznym jomeprol to N,N'-bis(2,3-dihydroksypropylo)-5-[(hydroksyacetyl)metyloamino]-2,4,6-trójjodo-N-metyloizoftalamid o wzorze sumarycznym C₁₇H₂₂I₃N₃O₈. Występuje w postaci bezbarwnego lub lekko żółtego roztworu wodnego o różnych stężeniach jodu (od 150 do 400 mg/ml).

Jomeprol charakteryzuje się niską osmolalnością (500-800 mOsm/kg wody), wysoką rozpuszczalnością w wodzie, niską toksycznością oraz minimalnym wiązaniem z białkami osocza. Dzięki swojej budowie chemicznej wykazuje lepszą tolerancję niż jonowe środki kontrastowe.

Wskazania do stosowania jomeprolu

Jomeprol jako środek kontrastowy jest stosowany w różnych procedurach diagnostycznych w celu poprawy wizualizacji naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych. Główne wskazania obejmują:

• Urografię (badanie układu moczowego)
• Angiografię (badanie naczyń krwionośnych), w tym:
• Angiografię tętnic wieńcowych i kardioangiografię
• Angiografię obwodową
• Angiografię naczyń mózgowych
• Angiografię tętnic trzewnych
• Tomografię komputerową (TK) z kontrastem
• Artografię (badanie stawów)
• Fistulografię (badanie przetok)
• Cholangiografię (badanie dróg żółciowych)
• Mielografię (badanie kanału kręgowego)
• ERCP (endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną)
• HSG (histerosalpingografię - badanie macicy i jajowodów)
• Badania diagnostyczne w pediatrii

Jomeprol jest szczególnie przydatny w przypadkach, gdy istnieje potrzeba dokładnej wizualizacji struktur naczyniowych, zmian patologicznych oraz w ocenie funkcji narządów.

 

Mechanizm działania jomeprolu

Działanie jomeprolu jako środka kontrastowego opiera się na jego właściwościach fizykochemicznych, głównie na obecności atomów jodu w cząsteczce. Mechanizm działania obejmuje:

• Zwiększenie absorpcji promieniowania rentgenowskiego przez tkanki, w których się kumuluje
• Tworzenie kontrastu radiologicznego pomiędzy strukturami zawierającymi środek kontrastowy a otaczającymi tkankami
• Tymczasowe wypełnienie naczyń krwionośnych lub jam ciała, umożliwiające ich obrazowanie
• Umożliwienie oceny przepływu krwi i perfuzji narządów

Jomeprol nie wchodzi w istotne interakcje metaboliczne z organizmem, nie wiąże się znacząco z białkami osocza i nie przechodzi przez nieuszkodzoną barierę krew-mózg. Jest wydalany w niezmienionej postaci głównie przez nerki poprzez filtrację kłębuszkową.

 

Dawkowanie jomeprolu

Dawkowanie jomeprolu zależy od rodzaju badania, wieku i masy ciała pacjenta, stanu klinicznego oraz techniki obrazowania. Podawany jest wyłącznie przez wykwalifikowany personel medyczny.

Typowe dawkowanie dla dorosłych:

Rodzaj badania	Stężenie jodu (mg/ml)	Typowa dawka
Urografia	250-400	50-150 ml
Angiografia mózgowa	300-350	5-10 ml na jedno podanie
Angiografia wieńcowa	350-400	4-8 ml na jedno podanie
Angiografia obwodowa	300-350	30-50 ml
Tomografia komputerowa	300-400	100-150 ml
Artografia	200-300	5-15 ml
Mielografia	200-300	10-15 ml
ERCP	150-300	10-40 ml

Dawkowanie u dzieci: Dawka jest dostosowywana do masy ciała dziecka i rodzaju badania, zwykle według wzoru:

• Niemowlęta (<1 roku życia): 1,2 ml/kg masy ciała
• Dzieci (1-5 lat): 1,0 ml/kg masy ciała
• Dzieci (6-12 lat): 0,5-1,0 ml/kg masy ciała

Sposób podania:

• Dożylnie (bolus lub infuzja)
• Dotętniczo
• Bezpośrednio do badanych jam ciała lub przewodów

Przed podaniem jomeprol należy ogrzać do temperatury ciała. Szybkość wstrzyknięcia zależy od rodzaju badania; należy przestrzegać zaleceń dotyczących procedury diagnostycznej.

 

Przeciwwskazania do stosowania jomeprolu

Jomeprol jest przeciwwskazany w następujących przypadkach:

• Nadwrażliwość na jomeprol lub jakikolwiek inny jodowy środek kontrastowy
• Jawna nadczynność tarczycy
• Ciężka niewydolność nerek (eGFR <30 ml/min/1,73 m²) lub ostra niewydolność nerek
• Niewyrównana niewydolność serca
• Manifestujący się klinicznie obrzęk płuc
• Niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego (w ciągu ostatnich 7 dni)
• Ciężkie zaburzenia czynności wątroby
• Pheochromocytoma (guz chromochłonny) z ryzykiem przełomu nadciśnieniowego
• Szpiczak mnogi i paraproteinemie (zwiększone ryzyko nefropatii)
• Stan po przeszczepie wątroby
• Homocystynuria (zwiększone ryzyko zakrzepicy)
• Miastenia gravis (ryzyko nasilenia objawów)

Względne przeciwwskazania obejmują ciążę, karmienie piersią, ciężkie zaburzenia sercowo-naczyniowe, choroby autoimmunologiczne oraz astmę oskrzelową.

 

Ostrzeżenia i środki ostrożności przy stosowaniu jomeprolu

Skutki uboczne

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane związane ze stosowaniem jomeprolu to:

• Uczucie ciepła lub bólu w miejscu wstrzyknięcia
• Nudności i wymioty
• Ból głowy
• Zawroty głowy
• Wysypka skórna, świąd
• Zaczerwienienie skóry
• Pokrzywka

Rzadziej występujące działania niepożądane:

• Reakcje wazowagalne (bradykardia, hipotensja)
• Zaburzenia smaku (metaliczny posmak)
• Skurcz oskrzeli
• Obrzęk krtani
• Zaburzenia rytmu serca
• Drgawki

Poważne reakcje niepożądane (rzadkie, ale zagrażające życiu):

• Reakcje anafilaktoidalne i anafilaktyczne
• Wstrząs
• Obrzęk płuc
• Zatrzymanie krążenia
• Nefropatia wywołana środkiem kontrastowym
• Zaburzenia czynności tarczycy
• Zespół Stevens-Johnsona

Wpływ na prowadzenie pojazdów

Ze względu na możliwość wystąpienia działań niepożądanych, takich jak zawroty głowy, zaleca się zachowanie ostrożności przy prowadzeniu pojazdów i obsługiwaniu maszyn przez 24 godziny po podaniu jomeprolu.

Wpływ na ciążę i laktację

Ciąża: Badania na zwierzętach nie wykazały działania teratogennego. Ze względu na brak kontrolowanych badań u kobiet w ciąży, jomeprol powinien być stosowany w ciąży tylko wtedy, gdy korzyści przewyższają potencjalne ryzyko. Badania z użyciem jomeprolu u kobiet w ciąży powinny być wykonywane jedynie w przypadkach bezwzględnie koniecznych.

Karmienie piersią: Jomeprol przenika do mleka matki w bardzo niewielkich ilościach. Zaleca się przerwanie karmienia piersią na 24-48 godzin po podaniu środka kontrastowego.

Interakcje z lekami

Jomeprol może wchodzić w interakcje z następującymi lekami:

• Metformina: zwiększone ryzyko kwasicy mleczanowej; zaleca się przerwanie stosowania metforminy na 48 godzin przed i po badaniu z użyciem jomeprolu
• Beta-blokery: mogą osłabiać odpowiedź na leczenie reakcji anafilaktoidalnych
• Leki nefrotoksyczne (np. aminoglikozydy, NLPZ): zwiększone ryzyko nefropatii
• Interleukin-2: zwiększone ryzyko reakcji opóźnionych
• Leki przeciwpadaczkowe: możliwe obniżenie progu drgawkowego
• Leki wpływające na czynność tarczycy: możliwe zaburzenia funkcji tarczycy

Inne środki ostrożności

• Nawodnienie: Odpowiednie nawodnienie pacjenta przed i po badaniu jest kluczowe dla zmniejszenia ryzyka nefropatii wywołanej środkiem kontrastowym, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, cukrzycą, szpiczakiem mnogim, podeszłym wiekiem, odwodnieniem lub niewydolnością serca.
• Ryzyko nefropatii: U pacjentów z istniejącymi zaburzeniami czynności nerek należy monitorować parametry nerkowe przed podaniem jomeprolu i przez 3 dni po badaniu.
• Reakcje nadwrażliwości: Pacjenci z alergią, astmą lub wcześniejszymi reakcjami na środki kontrastowe są w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia ciężkich reakcji nadwrażliwości. W takich przypadkach można rozważyć premedykację lekami przeciwhistaminowymi i/lub kortykosteroidami.
• Zaburzenia tarczycy: U pacjentów z jawną lub podejrzewaną nadczynnością tarczycy należy zachować szczególną ostrożność. Pacjentów z chorobami tarczycy należy monitorować przez 7-10 dni po podaniu jomeprolu.
• Ryzyko zakrzepicy: Jodowe środki kontrastowe mogą zaburzać krzepnięcie krwi. Należy zachować szczególną ostrożność podczas angiografii naczyń mózgowych i wieńcowych.
• Ekstrawazcja: W przypadku wynaczynienia środka kontrastowego należy natychmiast przerwać podawanie i zastosować odpowiednie leczenie miejscowe.

 

Właściwości jomeprolu

Właściwości farmakologiczne jomeprolu

Farmakokinetyka

• Dystrybucja: Po podaniu dożylnym jomeprol szybko rozprzestrzenia się w przestrzeni pozakomórkowej i naczyniach. Nie przechodzi przez nieuszkodzoną barierę krew-mózg. Wykazuje minimalne (około 1-2%) wiązanie z białkami osocza.
• Metabolizm: Jomeprol nie jest metabolizowany w organizmie.
• Eliminacja: Wydalany jest głównie przez nerki poprzez filtrację kłębuszkową. Około 98% podanej dawki jest wydalane w niezmienionej postaci z moczem w ciągu 24 godzin po podaniu. Niewielka ilość jest wydalana z żółcią. U pacjentów z prawidłową funkcją nerek okres półtrwania wynosi około 2 godzin.
• Specjalne grupy pacjentów: U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek eliminacja jest wydłużona, a okres półtrwania może być znacznie przedłużony, w zależności od stopnia upośledzenia czynności nerek.

Właściwości fizykochemiczne

• Osmolarność: Niższa niż u jonowych środków kontrastowych (500-800 mOsm/kg wody), co przyczynia się do lepszej tolerancji
• Lepkość: Wzrasta wraz ze stężeniem jodu i maleje wraz z temperaturą (dlatego przed podaniem roztwór powinien być ogrzany do temperatury ciała)
• pH: 6,5-7,5 (zbliżone do fizjologicznego)

 

Przechowywanie jomeprolu

• Przechowywać w temperaturze poniżej 30°C
• Chronić przed światłem
• Chronić przed promieniowaniem jonizującym
• Nie zamrażać
• Przechowywać w oryginalnym opakowaniu
• Roztwór powinien być przezroczysty; nie używać, jeśli jest zmętniały lub zawiera cząstki stałe
• Nie mieszać z innymi lekami w tej samej strzykawce
• Po otwarciu opakowania roztwór powinien zostać zużyty natychmiast
• Wyrzucić niewykorzystany roztwór

 

Uwaga: Powyższe informacje mają charakter edukacyjny. Jomeprol jest produktem leczniczym stosowanym wyłącznie przez wykwalifikowany personel medyczny w warunkach szpitalnych lub specjalistycznych ośrodkach diagnostycznych. Podanie środka kontrastowego powinno odbywać się pod ścisłym nadzorem lekarza specjalisty z dostępem do sprzętu reanimacyjnego.