Esomeprazol: czym jest, wskazania, działanie, dawkowanie

Esomeprazol jest lekiem należącym do grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP). Chemicznie stanowi S-izomer omeprazolu, czyli jeden z dwóch enancjomerów tego związku. Jego wzór sumaryczny to C₁₇H₁₉N₃O₃S, a pełna nazwa chemiczna to (S)-5-metoksy-2-[[(4-metoksy-3,5-dimetylo-2-pirydynylo)metylo]sulfinylo]-1H-benzimidazol.

Pod względem struktury chemicznej esomeprazol jest związkiem heterocyklicznym zawierającym pierścień benzimidazolu i pirydyny. Występuje w postaci soli magnezowej (esomeprazol magnezowy) lub sodowej (esomeprazol sodowy), które charakteryzują się lepszą stabilnością i biodostępnością niż postać podstawowa.

Esomeprazol jest dostępny w formie doustnej jako kapsułki dojelitowe, tabletki dojelitowe oraz granulat do sporządzania zawiesiny doustnej, a także w formie proszku do przygotowania roztworu do wstrzykiwań i infuzji dożylnych.

Wskazania do stosowania esomeprazolu

Esomeprazol jest stosowany w leczeniu i profilaktyce chorób związanych z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku, takich jak:

• Choroba refluksowa przełyku (GERD), w tym:
• Leczenie objawów refluksu żołądkowo-przełykowego
• Gojenie nadżerek w refluksowym zapaleniu przełyku
• Zapobieganie nawrotom refluksowego zapalenia przełyku
• Długotrwałe leczenie podtrzymujące u pacjentów z wygojonym zapaleniem przełyku
• Zespół Zollingera-Ellisona (stan nadmiernego wydzielania kwasu spowodowany guzem wydzielającym gastrynę)
• Owrzodzenie trawienne dwunastnicy i żołądka, w tym:
• Leczenie wrzodów związanych z zakażeniem Helicobacter pylori (w skojarzeniu z antybiotykami)
• Zapobieganie wrzodom żołądka i dwunastnicy związanym ze stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) u pacjentów z grupy ryzyka
• Profilaktyka nawrotu krwawienia z wrzodów trawiennych po leczeniu endoskopowym
• Stres związany z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy

Mechanizm działania esomeprazolu

Esomeprazol działa poprzez specyficzne i długotrwałe hamowanie enzymu H⁺/K⁺-ATP-azy, zwanego pompą protonową, znajdującego się w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka. Enzym ten odpowiada za ostatni etap wydzielania kwasu solnego do światła żołądka.

Mechanizm działania esomeprazolu obejmuje:

• Przekształcenie w aktywną formę w kwaśnym środowisku kanalików wydzielniczych komórek okładzinowych żołądka
• Wiązanie się z grupami sulfhydrylowymi pompy protonowej (H⁺/K⁺-ATP-azy)
• Nieodwracalne blokowanie aktywności enzymu, co skutkuje zahamowaniem wydzielania jonów wodorowych do światła żołądka
• Zmniejszenie kwaśności soku żołądkowego poprzez zmniejszenie stężenia jonów H⁺ (wzrost pH)

Esomeprazol działa silniej i dłużej niż racemiczny omeprazol, co wynika z jego odmiennych właściwości farmakokinetycznych. Jest metabolizowany wolniej, co zapewnia dłuższy okres półtrwania i wyższe stężenie w osoczu, a tym samym skuteczniejsze hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego przez całą dobę.

Dawkowanie esomeprazolu

Postać doustna (tabletki i kapsułki dojelitowe)

Dorośli:

• Choroba refluksowa przełyku (GERD):
• Leczenie objawowe refluksu (zgaga, zarzucanie treści żołądkowej): 20 mg raz dziennie przez 4 tygodnie
• Refluksowe zapalenie przełyku: 40 mg raz dziennie przez 4-8 tygodni
• Leczenie podtrzymujące: 20 mg raz dziennie
• Objawowe leczenie GERD bez zapalenia przełyku: 20 mg raz dziennie
• Eradykacja Helicobacter pylori (w skojarzeniu z antybiotykami):
• 20 mg esomeprazolu dwa razy dziennie + 500 mg klarytromycyny dwa razy dziennie + 1000 mg amoksycyliny dwa razy dziennie przez 7-14 dni
• Leczenie wrzodów trawiennych związanych ze stosowaniem NLPZ:
• 20 mg raz dziennie przez 4-8 tygodni
• Profilaktyka wrzodów trawiennych związanych ze stosowaniem NLPZ u pacjentów z grupy ryzyka:
• 20 mg raz dziennie
• Zespół Zollingera-Ellisona:
• Dawka początkowa 40 mg dwa razy dziennie, następnie dostosowana indywidualnie

Młodzież (12-18 lat):

• Choroba refluksowa przełyku: podobnie jak u dorosłych

Dzieci (1-11 lat):

• Dawkowanie zależne od masy ciała, zwykle 10-20 mg raz dziennie

Postać dożylna (w warunkach szpitalnych):

• Dorośli:
• Krwawienie z wrzodu trawiennego: 80 mg w bolusie, następnie ciągła infuzja 8 mg/h przez 72 godziny
• Profilaktyka nawrotu krwawienia z wrzodu po leczeniu endoskopowym: 80 mg w ciągu 30 minut, następnie ciągła infuzja 8 mg/h przez 72 godziny

Zalecenia dotyczące dawkowania:

• Tabletki/kapsułki należy przyjmować co najmniej 1 godzinę przed posiłkiem
• Tabletki/kapsułki należy połykać w całości, nie rozgryzać ani nie kruszyć
• U pacjentów z trudnościami w połykaniu tabletki można rozpuścić w wodzie niegazowanej
• U pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby maksymalna dawka dobowa wynosi 20 mg
• U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek nie jest konieczna modyfikacja dawki

Przeciwwskazania do stosowania esomeprazolu

• Nadwrażliwość na esomeprazol, podstawione benzimidazole lub którąkolwiek substancję pomocniczą
• Jednoczesne stosowanie z nelfinawirem (lek stosowany w leczeniu HIV)
• Stosowanie atazanawiru i rytonawiru (leki przeciwwirusowe) z esomeprezolem w dużych dawkach
• Ciężkie zaburzenia czynności wątroby (klasa C w skali Child-Pugh) w przypadku dawek powyżej 20 mg
• Dzieci poniżej 1. roku życia

Ostrzeżenia i środki ostrożności przy stosowaniu esomeprazolu

Skutki uboczne

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane (występujące u 1-10% pacjentów):

• Bóle głowy
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe: biegunka, zaparcia, ból brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty
• Zawroty głowy
• Bezsenność
• Zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych

Niezbyt częste działania niepożądane (0,1-1% pacjentów):

• Obrzęki obwodowe
• Zaburzenia snu
• Parestezje
• Senność
• Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
• Suchość w jamie ustnej
• Wysypka, świąd, pokrzywka
• Złamania kości (przy długotrwałym stosowaniu)

Rzadkie działania niepożądane (0,01-0,1% pacjentów):

• Leukopenia, trombocytopenia, agranulocytoza, pancytopenia
• Reakcje nadwrażliwości (np. obrzęk naczynioruchowy, gorączka, skurcz oskrzeli)
• Hiponatremia
• Pobudzenie, splątanie, depresja
• Zaburzenia smaku
• Niewyraźne widzenie
• Skurcz oskrzeli
• Zapalenie wątroby z żółtaczką lub bez
• Łysienie, nadwrażliwość na światło
• Bóle stawów i mięśni
• Złe samopoczucie, zwiększona potliwość

Bardzo rzadkie działania niepożądane (< 0,01% pacjentów):

• Agranulocytoza
• Ciężkie reakcje skórne, w tym zespół Stevensa-Johnsona, toksyczna nekroliza naskórka, rumień wielopostaciowy
• Osłabienie mięśni
• Śródmiąższowe zapalenie nerek
• Ginekomastia

Długotrwałe stosowanie i specjalne ostrzeżenia

• Hipomagnezemia - długotrwałe stosowanie (powyżej roku) może prowadzić do niedoboru magnezu, szczególnie u pacjentów przyjmujących jednocześnie digoksynę lub leki powodujące hipomagnezemię
• Zwiększone ryzyko złamań - IPP mogą zwiększać ryzyko złamań biodra, nadgarstka i kręgosłupa, szczególnie przy długotrwałym stosowaniu w dużych dawkach
• Podostra skórna postać tocznia rumieniowatego (SCLE) - zespół ten może wystąpić szczególnie po ekspozycji na słońce
• Zakażenia przewodu pokarmowego - leczenie IPP może prowadzić do nieznacznego zwiększenia ryzyka zakażeń przewodu pokarmowego, w tym zakażeń Salmonella, Campylobacter i Clostridium difficile
• Atrofia żołądka i ryzyko nowotworów - długotrwałe hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego może sprzyjać rozwojowi atrofii błony śluzowej żołądka
• Wzrost stężenia chromograniny A - może zakłócać badania diagnostyczne w kierunku guzów neuroendokrynnych; badania należy wykonać co najmniej 5 dni po zaprzestaniu przyjmowania IPP
• Zaburzenia wchłaniania witaminy B12 - długotrwałe stosowanie może prowadzić do zmniejszonego wchłaniania witaminy B12 z powodu hipochlorhydrii
• Wpływ na wyniki badań laboratoryjnych - zwiększone stężenie chromograniny A może fałszować wyniki badań w kierunku guzów neuroendokrynnych

Wpływ na prowadzenie pojazdów

Esomeprazol może powodować zawroty głowy, senność i zaburzenia widzenia, co może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługiwania maszyn. W przypadku wystąpienia takich objawów należy powstrzymać się od tych czynności.

Wpływ na ciążę i laktację

• Ciąża: Dane kliniczne dotyczące stosowania esomeprazolu u kobiet w ciąży są ograniczone. Badania na zwierzętach nie wykazały bezpośredniego ani pośredniego szkodliwego wpływu na rozwój zarodka i płodu. Esomeprazol może być stosowany w czasie ciąży jedynie w przypadkach, gdy jest to bezwzględnie konieczne, po dokładnym rozważeniu korzyści i ryzyka.
• Karmienie piersią: Nie wiadomo, czy esomeprazol przenika do mleka kobiecego. Brak wystarczających danych dotyczących wpływu esomeprazolu na noworodki i niemowlęta. Nie zaleca się stosowania esomeprazolu u kobiet karmiących piersią.

Interakcje z lekami

Esomeprazol może wchodzić w interakcje z wieloma lekami poprzez różne mechanizmy:

• Zmniejszone wchłanianie z przewodu pokarmowego (ze względu na podniesienie pH żołądka):
• Ketokonazol, itrakonazol, atazanawir, nelfinawir (zmniejszenie wchłaniania)
• Żelazo, mykofenolanmofetil, erlotynib, dasatynib (zmniejszenie wchłaniania)
• Wpływ na cytochrom P450 (inhibicja CYP2C19 i CYP3A4):
• Diazepam (zwiększenie stężenia i wydłużenie działania)
• Citalopram, imipramina, klomipramina (zwiększenie stężenia)
• Warfaryna (zwiększone ryzyko krwawień, zalecane monitorowanie INR)
• Cilostazol (zwiększenie stężenia)
• Metotreksat (zwiększenie stężenia przy dużych dawkach metotreksatu)
• Takrolimus (zwiększenie stężenia we krwi)
• Digoksyna (zwiększenie stężenia)
• Inne interakcje:
• Klopidogrel (zmniejszenie skuteczności przeciwpłytkowej)
• Rytonawir (zwiększenie stężenia esomeprazolu)
• Ziele dziurawca (przyspieszenie metabolizmu esomeprazolu, zmniejszenie skuteczności)

Przechowywanie preparatów z esomeprezolem

• Przechowywać w temperaturze pokojowej (15-25°C)
• Chronić przed wilgocią
• Przechowywać w oryginalnym opakowaniu
• Blistry przechowywaćw zewnętrznym kartonie w celu ochrony przed światłem
• Przechowywać w miejscu niedostępnym i niewidocznym dla dzieci
• Nie stosować po upływie terminu ważności zamieszczonego na opakowaniu