Chlorek sodu: czym jest, wskazania, działanie, dawkowanie

Chlorek sodu (NaCl), powszechnie znany jako sól kuchenna, to nieorganiczny związek chemiczny będący solą kwasu solnego i wodorotlenku sodu. Jest to substancja krystaliczna o charakterystycznej białej barwie, składająca się z jonów sodu (Na⁺) i chlorkowych (Cl⁻) w stosunku 1:1, tworzących sieć krystaliczną typu soli kamiennej.

W warunkach normalnych chlorek sodu występuje w postaci bezbarwnych lub białych kryształów o strukturze regularnej. Jego masa cząsteczkowa wynosi 58,44 g/mol. Chlorek sodu jest jednym z najpowszechniej występujących związków na Ziemi, stanowiąc główny składnik wody morskiej (około 2,7% masy) oraz złóż mineralnych soli kamiennej.

W przemyśle farmaceutycznym wykorzystuje się chlorek sodu o wysokim stopniu oczyszczenia (czystość farmaceutyczna), wolny od zanieczyszczeń i dodatków, spełniający standardy farmakopealne. Chlorek sodu jest dobrze rozpuszczalny w wodzie (około 360 g/l w temperaturze 25°C), tworząc roztwory o neutralnym pH (około 7,0).

Wskazania do stosowania chlorku sodu

Chlorek sodu znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i farmacji ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne i fizjologiczne. Główne wskazania do stosowania obejmują:

• Uzupełnianie niedoborów elektrolitowych (Na⁺ i Cl⁻) w organizmie
• Leczenie odwodnienia izotonycznego i hiponatremii
• Stosowanie jako składnik płynów infuzyjnych w terapii dożylnej
• Leczenie alkaloza metabolicznej
• Przygotowanie roztworów do irygacji i przepłukiwania ran
• Inhalacje solankowe w schorzeniach dróg oddechowych
• Płukanie jam ciała w różnych procedurach medycznych
• Irygacja oczu w przypadku podrażnień
• Płukanie nosa w infekcjach górnych dróg oddechowych i alergicznym nieżycie nosa
• Przygotowanie roztworów do nebulizacji
• Składnik preparatów do nawilżania błon śluzowych
• Komponent maści i kremów dermatologicznych
• Płyny do soczewek kontaktowych

W przemyśle farmaceutycznym chlorek sodu jest także stosowany jako:

• Substancja pomocnicza w preparatach farmaceutycznych
• Środek izotonizujący w preparatach oftalmicznych i parenteralnych
• Komponent buforów i roztworów do dializy

Mechanizm działania chlorku sodu

Chlorek sodu działa poprzez zapewnienie równowagi elektrolitowej i osmotycznej w organizmie. Mechanizm działania obejmuje:

• Regulację gospodarki wodno-elektrolitowej - jony sodu są głównym kationem przestrzeni pozakomórkowej, odpowiedzialnym za utrzymanie objętości osocza i ciśnienia osmotycznego
• Utrzymanie potencjału błonowego - jony sodu i chlorkowe uczestniczą w generowaniu i przewodzeniu impulsów nerwowych
• Regulację pH organizmu - jony chlorkowe biorą udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej
• Wspomaganie procesów trawiennych - chlorek sodu jest składnikiem kwasu solnego w żołądku
• Modulację ciśnienia tętniczego - poprzez wpływ na objętość płynów pozakomórkowych
• Działanie osmotyczne - roztwory hipertoniczne chlorku sodu wywierają efekt odwadniający, natomiast roztwory izotoniczne równoważą ciśnienie osmotyczne
• Działanie mukolityczne - w inhalacjach roztwory soli zwiększają nawilżenie śluzu i ułatwiają jego ewakuację z dróg oddechowych

Dawkowanie chlorku sodu

Dawkowanie chlorku sodu zależy od postaci farmaceutycznej, drogi podania oraz celu terapeutycznego:

Preparaty do podania dożylnego:

• Roztwór 0,9% NaCl (roztwór fizjologiczny) - izotoniczny roztwór stosowany w leczeniu odwodnienia, uzupełnianiu elektrolitów, jako nośnik dla innych leków:

Dorośli: zazwyczaj 500-3000 ml/dobę, w zależności od stanu klinicznego

Dzieci: dawkowanie zależne od masy ciała, wieku i stanu klinicznego, określane indywidualnie przez lekarza

• Roztwór 3% NaCl (roztwór hipertoniczny) - stosowany w leczeniu ciężkiej hiponatremii: Dawkowanie ściśle kontrolowane, zwykle 100-500 ml/dobę pod kontrolą stężenia sodu w surowicy
• Roztwór 10% NaCl - koncentrat do sporządzania roztworów do infuzji: Stosowany wyłącznie po rozcieńczeniu, dawkowanie ustala lekarz

Preparaty do stosowania miejscowego:

• Roztwór 0,9% NaCl do irygacji - przepłukiwanie ran, oczu, nosa: Stosować według potrzeb lub zgodnie z zaleceniami lekarza
• Roztwór hipertoniczny (3% NaCl) do inhalacji - w mukowiscydozie i innych schorzeniach dróg oddechowych: Dorośli i dzieci: 4-5 ml 2-4 razy dziennie do nebulizacji

Preparaty doustne:

• Roztwór 0,9% NaCl do płukania jamy ustnej i gardła: Płukać jamę ustną 3-4 razy dziennie
• Sól fizjologiczna do płukania nosa: Dorośli i dzieci: 1-2 dawki do każdego otworu nosowego 2-4 razy na dobę

Przeciwwskazania do stosowania chlorku sodu

Stosowanie chlorku sodu jest przeciwwskazane w następujących przypadkach:

• Hipernatremia (podwyższone stężenie sodu we krwi)
• Hiperwolemia (zwiększona objętość krwi krążącej)
• Hiperchloremia (podwyższone stężenie chlorków we krwi)
• Obrzęki z retencją sodu i wody
• Ciężka niewydolność serca
• Ciężka niewydolność nerek z oligurią lub anurią
• Nadciśnienie tętnicze w stadium dekompensacji
• Hiperaldosteronizm pierwotny
• Zatrucie solami sodu
• Podwyższone ciśnienie śródczaszkowe z obrzękiem mózgu
• Marskość wątroby z wodobrzuszem

W przypadku roztworów hipertonicznych (3% i więcej) dodatkowo przeciwwskazane jest stosowanie u pacjentów z:

• Zaburzeniami krzepnięcia krwi
• Podwyższonym ryzykiem krwawień

Ostrzeżenia i środki ostrożności przy stosowaniu chlorku sodu

Skutki uboczne

Działania niepożądane związane ze stosowaniem chlorku sodu występują głównie przy niewłaściwym dawkowaniu lub u pacjentów z określonymi schorzeniami:

Najczęstsze działania niepożądane:

• Przewodnienie organizmu
• Hipernatremia (podwyższony poziom sodu)
• Hiperchloremia (podwyższony poziom chlorków)
• Obrzęki obwodowe
• Przekrwienie żył
• Miejscowe podrażnienie w miejscu podania (przy iniekcji)

Rzadziej występujące działania niepożądane:

• Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej
• Kwasica hiperchloremiczna
• Hipokaliemia (obniżony poziom potasu)
• Hiperwolemia
• Zastój w krążeniu płucnym
• Drżenia mięśniowe
• Tachykardia
• Gorączka
• Reakcje nadwrażliwości (rzadko)

Wpływ na prowadzenie pojazdów

Stosowanie chlorku sodu w dawkach terapeutycznych nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn.

Wpływ na ciążę i laktację

Chlorek sodu może być stosowany podczas ciąży i karmienia piersią pod warunkiem zachowania odpowiednich dawek terapeutycznych i monitorowania stanu pacjentki. Roztwory izotoniczne są uważane za bezpieczne, natomiast stosowanie roztworów hipertonicznych wymaga szczególnej ostrożności i powinno być przeprowadzane pod ścisłą kontrolą lekarską.

Interakcje z lekami

Chlorek sodu może wchodzić w interakcje z:

• Kortykosteroidami - nasilenie retencji sodu i wody
• Niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi - zwiększenie ryzyka obrzęków
• Litem - zmniejszenie wydalania litu, zwiększenie ryzyka toksyczności
• Karbamazepiną - ryzyko hiponatremii
• Lekami moczopędnymi oszczędzającymi potas - ryzyko hipernatremii
• Inhibitorami konwertazy angiotensyny - możliwe zaburzenia elektrolitowe

Inne środki ostrożności

• Podczas stosowania roztworów chlorku sodu, szczególnie dożylnie, należy monitorować:
• • Bilans płynów
  • Stężenie elektrolitów w surowicy
  • Równowagę kwasowo-zasadową
  • Czynność nerek i układu krążenia
• Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z:
  • Niewydolnością serca
  • Nadciśnieniem tętniczym
  • Niewydolnością nerek
  • Obrzękiem płuc
  • Zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej
  • Zaburzeniami elektrolitowymi
  • Wiekiem podeszłym
  • U niemowląt i dzieci
• Roztwory hipertoniczne chlorku sodu należy podawać powoli i z zachowaniem ostrożności, aby uniknąć nagłych zmian osmolarności osocza
• W przypadku dużych objętości infuzji należy uwzględnić całkowitą podaż sodu ze wszystkich źródeł

Przechowywanie preparatów z chlorkiem sodu

• Przechowywać w temperaturze pokojowej (15-25°C)
• Chronić przed bezpośrednim działaniem światła słonecznego
• Przechowywać w suchym miejscu
• Pojemniki z roztworami do infuzji przechowywać w oryginalnych opakowaniach
• Po otwarciu roztwory do irygacji i płukania zużyć w ciągu 24 godzin
• Nie używać roztworów z widocznymi zanieczyszczeniami lub zmętnieniem
• Roztwory parenteralne należy ocenić wizualnie przed podaniem
• Roztwory wielodawkowe po otwarciu odpowiednio oznaczyć datą otwarcia
• Przechowywać w miejscu niedostępnym dla dzieci