Ucho pływaka: przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie. Jak rozpoznać tę dolegliwość?

„Ucho pływaka” to potoczne określenie zapalnej choroby ucha zewnętrznego, której częstość wyraźnie zwiększa się w okresie letnim – ma to związek z pływaniem w otwartych, słodkowodnych akwenach i basenach. Czy to groźna dolegliwość? Jak ją rozpoznać? Czy można jej zapobiec? Wyjaśniamy.

Ucho pływaka: co to za dolegliwość?

Co to jest ucho pływaka? To ostre rozlane zapalenie ucha zewnętrznego (ang. otitis externa acuta diffusa, OEAD) – małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego (aż do granicy z uchem środkowym, czyli błony bębenkowej). W postaci powikłanej (tzw. martwicze zapalenie ucha zewnętrznego) proces zapalny może szerzyć się na tkanki miękkie okołouszne, chrząstkę i kość skroniową. Na szczęście bezzwłoczna reakcja i podjęcie leczenia pozwalają szybko pozbyć się dolegliwości związanych z uchem pływaka. Ile trwa choroba? Objawy narastają nagle (w ciągu mniej niż 48 godzin), ale najczęściej ustępują już pierwszego dnia po zastosowaniu skutecznej terapii.

Ucho pływaka: objawy

Jakie są objawy ucha pływaka? W zależności od nasilenia symptomów wyróżnia się trzy postaci: łagodną, umiarkowaną i ciężką. Zazwyczaj objawy występują jednostronnie.

Ucho pływaka: przyczyny

Najczęstszą przyczyną ucha pływaka jest zakażenie bakteryjne (>90%), rzadziej grzybicze. Chociaż chorobę wywołują określone patogeny, specjaliści wymieniają też wiele czynników predysponujących do rozwoju infekcji, a zwłaszcza jej uporczywych nawrotów:

• Wąski przewód słuchowy (uwarunkowania anatomiczne, egzostozy, czyli łagodne narośle kostne, nadmiar woskowiny w uszach),
• Choroby skóry (egzema, łojotokowe zapalenie skóry, łuszczyca),
• Upośledzona lub nadmierna produkcja woszczku (ochronnej wydzieliny wytwarzanej przez gruczoły łojowe i woskowinowe przewodu słuchowego zewnętrznego),
• Alergie,
• Ogólny stan zdrowia (obniżenie odporności, cukrzyca, niewydolność nerek, leczenie immunosupresyjne),
• Maceracja skóry z powodu częstych kąpieli albo przebywania w wilgotnym, ciepłym środowisku (sprzyja namnażaniu patogenów),
• Urazy (uszkodzenie skóry przewodu słuchowego, wziernikowanie lub płukanie ucha, za intensywne lub nieprawidłowe czyszczenie uszu, np. za pomocą patyczków higienicznych, a nie specjalnych produktów do czyszczenia uszu, długotrwałe noszenie aparatów słuchowych lub słuchawek wewnątrzusznych).

Ucho pływaka: leczenie

Lekarz stawia diagnozę na podstawie wywiadu (m.in. przebyte choroby uszu, ogólny stan zdrowia), zgłaszanych przez pacjenta objawów oraz – o ile to możliwe – badania otoskopowego. Ważne, żeby różnicować chorobę z innymi przyczynami bólu ucha oraz chorobami zapalnymi (nie każde zapalenie to ucho pływaka). Jak leczyć OEAD? Pierwszym krokiem jest oczyszczenie ucha. Lekarz najprawdopodobniej zaleci też produkty na zapalenie i ból ucha o działaniu przeciwbólowym (NLPZ, paracetamol – doustnie) oraz miejscową antybiotykoterapię lub środki przeciwgrzybicze.

Ucho pływaka: domowe sposoby

Domowe sposoby na ucho pływaka to przede wszystkim utrzymywanie w suchości i czystości przewodu słuchowego.

• Po kąpieli warto przechylać głowę na boki, żeby ułatwić odpłynięcie wody.
• Zewnętrzny kanał słuchowy można osuszyć suszarką – zimnym i słabym podmuchem w odległości co najmniej 30 cm od ucha.
• Chroń uszy czepkiem lub zatyczkami.
• Śledź komunikaty na temat zanieczyszczeń i zakażeń zbiorników wodnych – jeśli się takie pojawią, po prostu nie pływaj!
• Zabezpiecz uszy przed kosmetykami i chemikaliami – włóż bawełniane waciki np. w czasie farbowania włosów, stylizacji fryzury lakierem itp.
• Po infekcji lub operacji ucha skonsultuj się z lekarzem, zanim zaczniesz pływać.
• Nigdy nie wkładaj niczego do ucha – nie drap swędzącej okolicy ani nie próbuj usuwać woskowiny patyczkami kosmetycznymi, a tym bardziej spinkami do włosów, spinaczami itp.

Ucho pływaka a lot samolotem: czy to się wyklucza?

Latanie samolotem z uchem pływaka, zwłaszcza w ostrej fazie infekcji, nie jest zalecane. Duże zmiany ciśnienia i suche powietrze mogą pogorszyć dolegliwości oraz zwiększyć ryzyko powikłań (m.in. nasilić ból, pogorszyć słuch i utrudnić gojenie skóry). Przed podróżą najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Ucho pływaka: powikłania

Ucho pływaka zazwyczaj ma łagodny przebieg, jednak mogą wystąpić różne powikłania:

• Krótkotrwała utrata słuchu (zwykle ustępuje po wyleczeniu infekcji),
• Przewlekłe zapalenie ucha zewnętrznego (objawy utrzymujące się dłużej niż 3 miesiące),
• Zakażenie tkanek głębokich,
• Uszkodzenie kości i chrząstki.

Ucho pływaka: zapobieganie

Co na ucho pływaka można stosować profilaktycznie? Praktyczne metody zapobiegania infekcji omówiono w sekcji „Domowe sposoby”. Najważniejsze są:

• Prawidłowa higiena uszu – dokładne wysuszenie przewodu po skorzystaniu z kąpieli, unikanie głębokiego wprowadzania patyczków kosmetycznych oraz drapania,
• Aplikacja kropli utrzymujących prawidłowe pH kanału słuchowego – w niektórych przypadkach,
•  Zakładanie zatyczek do uszu przed pływaniem.

Ucho pływaka: dodatkowe wyjaśnienia

Poniżej publikujemy odpowiedzi na kilka dodatkowych pytań, o które często pytają pacjenci.

• Czy ucho pływaka samo przejdzie? Nie zawsze. Dolegliwość może ustąpić samoistnie w łagodnych przypadkach, ale często wymaga leczenia, zwłaszcza jeśli pojawia się silny ból, wyciek z ucha lub obrzęk przewodu słuchowego.
• Jak pozbyć się ucha pływaka? Przede wszystkim należy zgłosić się do lekarza (POZ albo laryngologa) oraz wdrożyć zaleconą terapię.
• Ucho pływaka – jak wygląda typowy obraz otoskopowy? Obraz otoskopowy to widok struktur ucha zewnętrznego i błony bębenkowej uzyskany podczas badania otoskopem – specjalnym przyrządem z oświetleniem i lupą. Przy uchu pływaka zwykle widać zaczerwieniony, obrzęknięty przewód słuchowy zewnętrzny, często z obecnością wydzieliny i bolesnością przy dotyku.
• Ucho pływaka – jaka bakteria wywołuje tę dolegliwość? Najczęściej Pseudomonas aeruginosa (20-60%) oraz Staphylococcus aureus (10-70%). Zakażenia grzybicze występują rzadziej i mają nieco inny przebieg, a zazwyczaj wywołują je grzyby z gatunku Candida sp. (9,7 %) i Aspergillus sp.
• Ucho pływaka – jaki antybiotyk zastosować? Lekarz może zalecić kilka antybiotyków, które są skuteczne na najczęstsze patogeny wywołujące OEAD – antybiotyki aminoglikozydowe (gentamycyna, neomycyna), polipeptydowe (gramicydyna, polimyksyna) lub fluorochinolony (cyprofloksacyna) i ich połączenia, wszystkie w postaci kropli. Często zawierają dodatkowo glikokortykosteroidy, które łagodzą ból, świąd, obrzęk i stan zapalny. Co ważne, jedynie cyprofloksacyna nie ma działania ototoksycznego i może być bezpiecznie stosowana nawet przy uszkodzeniu błony bębenkowej oraz u dzieci.

Ucho pływaka: podsumowanie

Ucho pływaka to dość częsta dolegliwość – zwłaszcza w lecie, gdy pogoda sprzyja kąpielom w jeziorach i basenach. Dostanie się wody do kanału słuchowego, w połączeniu z wyższą temperaturą, stwarza idealne warunki do namnażania się patogenów, dlatego przede wszystkim należy osuszać uszy po wyjściu z wody. W razie wystąpienia bólu i innych objawów trzeba zgłosić się do lekarza.