Zapalenie ucha u dziecka – objawy, przyczyny, profilaktyka. Jak je leczyć?

Zapalenie ucha u dziecka to dolegliwość, z którą będzie musiało zmierzyć się nawet 95% rodziców maluchów do 7. roku życia. Trzeba zatem wiedzieć, jak je rozpoznać i leczyć, a także co zrobić, aby nie doprowadzić do groźnych powikłań. W artykule omawiamy przyczyny, objawy i profilaktykę zapalenia ucha u dzieci i niemowląt.

Rodzaje zapalenia ucha u dzieci

Przyczyną zapalenia ucha najczęściej są różne patogeny. W związku z tym wyróżnia się kilka rodzajów tej choroby.

Za wirusowe zapalenie ucha u dziecka odpowiadają zazwyczaj wirusy RSV, adenowirusy, rynowirusy, a także wirusy grypy i paragrypy.
Bakteryjne zapalenie ucha u dziecka wywołują zazwyczaj paciorkowce (to częste powikłanie szkarlatyny), pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), Hib (Haemophilus influenzae) oraz Moraxella catarrhalis.
Zapalenie ucha u niemowlaka może też mieć charakter mieszany, wirusowo-bakteryjny.
Grzyby najrzadziej wywołują stany zapalne, ale jeśli do tego dojdzie, winowajcami są zwykle gatunki z rodzaju Candidai Aspergillus.

Innym kryterium podziału jest umiejscowienie stanu zapalnego (zapalenie ucha zewnętrznego, środkowego lub wewnętrznego) i w końcu stopień nasilenia oraz czas trwania objawów:

Ostre zapalenie ucha u dziecka – stan zapalny rozwija się gwałtownie i towarzyszą mu objawy ogólne oraz miejscowe,
Przewlekłe – stan zapalny utrzymuje się ponad 3 miesiące, czasami przebiega z obecnością płynu w jamie bębenkowej (wysiękowe zapalenie ucha),
Nawracające – określane przez rodziców jako „częste zapalenie ucha u dziecka” (powyżej 4 infekcji w ciągu 12 miesięcy).

Skąd się bierze zapalenie ucha u dziecka? Przyczyny choroby

Jak wyjaśniono wyżej, przyczyną zapalenia ucha u dzieci są najczęściej patogeny. Ryzyko pojawienia się choroby albo jej cięższego przebiegu zwiększają ponadto:

Nawracające infekcje górnych dróg oddechowych,
Niedojrzałość anatomiczna i czynnościowa trąbki słuchowej oraz układu odpornościowego,
Predyspozycje genetyczne,
Przerost migdałka,
Rezygnacja z karmienia piersią,
Alergie,
Narażenie na dym tytoniowy,
Okresy zwiększonej zachorowalności (np. jesienno-zimowy),
Przebywanie wśród rówieśników (w żłobkach i przedszkolach),
Wady twarzoczaszki,
Niedobory witamin i minerałów.

Zapalenie ucha u dziecka – objawy

Jak rozpoznać zapalenie ucha u dziecka? Lekarz stawia diagnozę na podstawie wywiadu, badania fizykalnego i badania otoskopem. Typowym objawem (80% przypadków) jest silny, tętniący ból ucha, który pierwszy raz pojawia się w nocy. Pamiętaj jednak, że ból ucha to nie to samo, co zapalenie ucha. Ból jest wynikiem pobudzenia receptorów bólowych zlokalizowanych w uchu zewnętrznym lub środkowym (nie wewnętrznym) i towarzyszy wielu różnym chorobom – od urazów mechanicznych po nowotwory. Czasami pojawia się także z powodu schorzeń niezwiązanych z uszami (u dzieci – najczęściej zapalenia migdałków). To tzw. otalgia wtórna.

Oprócz bólu przy zapaleniu ucha u dziecka pojawiają się też uczucie pełności i pogorszenie słuchu oraz symptomy charakterystyczne dla przeziębienia (kaszel, katar, ból głowy). Gorączka występuje w ok. 25% przypadków. U niemowląt, które nie potrafią opisać dolegliwości, rodziców powinny zaniepokoić następujące objawy:

Gorączka,
Wymioty,
Biegunka,
Płaczliwość,
Wyciek wydzieliny ropnej z ucha.

Zapalenie ucha u dziecka – leczenie

Co jeśli lekarz rozpoznał zapalenie ucha u dziecka? Jak leczyć tę dolegliwość?

Zakażenia wirusowe leczy się objawowo, podając leki przeciwbólowe i przeciwzapalne z ibuprofenem w postaci płynnej.
Infekcje bakteryjne i mieszane wymagają podania doustnego antybiotyku. Dla lepszych efektów oraz w przypadku zapalenia ucha zewnętrznego lekarze zalecają też preparaty do zakraplania z antybiotykami i sterydami.
Na zakażenia o podłożu grzybiczym stosuje się m.in. krople z klotrimazolem.
Niektóre krople uszne to preparaty dostępne bez recepty. Pamiętaj jednak, że niektórych nie wolno stosować u dzieci! Jakie są najlepsze krople do uszu dla maluchów? Preparaty dostępne bez ordynacji lekarskiej to np. krople z lignokainą, która wykazuje działanie przeciwbólowe (miejscowe) albo wyroby na bazie glicerolu i olejków.
Ciężki przebieg zapalenia ucha u dziecka (szczególnie poniżej 3. miesiąca życia) wymaga czasami zabiegu medycznego zwanego paracentezą lub myringotomią. Polega na nacięciu błony bębenkowej, co zapobiega samoistnej perforacji i powstaniu trwałych ubytków.
Bywa też, że lekarz zleca inhalacje przy zapaleniu ucha u dziecka za pomocą aparatu AMSA. Procedura opiera się na podawaniu leków (glikokortykosteroidów lub leków mukolitycznych) w postaci wibroaerozolu. Metoda okazuje się pomocna, jednak nie zastępuje konwencjonalnych zabiegów chirurgicznych, takich jak drenaż ucha środkowego.

Zapalenie ucha u dziecka – domowe sposoby jako wspomaganie leczenia

Istnieją też domowe sposoby, które można wspomagająco zastosować na zapalenie ucha u dziecka. Naturalne metody powinny stanowić jedynie uzupełnienie terapii prowadzonej pod kontrolą lekarza, ponieważ błędy skutkują poważnymi powikłaniami. Ulgę przynosi nieraz ciepły (ale nie gorący) okład na małżowinę uszną, np. ręcznik zagrzany w piekarniku.

Zapalenie ucha u dziecka – czy można wychodzić na dwór?

Zapalenie ucha nie zależy od warunków pogodowych, ale od namnażania się wirusów, bakterii lub grzybów. Jeśli więc maluch nie ma gorączki i w miarę dobrze się czuje, krótki spacer nie powinien zaszkodzić. Warto zadbać o odpowiedni ubiór, np. czapkę albo opaskę na głowę. Nie dopuszczaj jednak do przegrzania ani zatykania ucha (m.in. watą), żeby nie pogłębić stanu zapalnego.

Kiedy trzeba udać się do lekarza z zapaleniem ucha u dziecka?

Jak już wspomniano, z zapaleniem ucha u dziecka trzeba jak najszybciej udać się do pediatry. Szczególną czujność należy zachować u niemowląt, ponieważ w ich przypadku objawy bywają niespecyficzne (ogólnoustrojowe), a niektóre z nich – nawet te najbardziej charakterystyczne, jak ból ucha czy gorączka – nie występują wcale albo szybko ustępują. Czasami skuteczne leczenie wymaga nie tylko antybiotykoterapii albo leków ze sterydami na receptę, ale też zabiegu pod znieczuleniem miejscowym. To, co na zapalenie ucha u dziecka zaleci specjalista, zależy od przyczyn choroby i nasilenia objawów.

Jakie mogą być powikłania zapalenia ucha u dziecka?

Niewłaściwe leczenie prowadzi m.in. do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego, któremu towarzyszą wycieki z ucha, pogorszenie słuchu i uszkodzenie (perforacje) błony bębenkowej. Inne powikłania zapalenia ucha u dzieci to:

Zapalenie wyrostka sutkowatego (część kości skroniowej),
Porażenie nerwu twarzowego,
Zapalenie błędnika,
Ropnie mózgu,
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak zapobiegać zapaleniu ucha u dziecka?

W profilaktyce zapalenia ucha ważna jest higiena uszu, np. świecowanie lub stosowanie sprayów do uszu do czyszczenia na bazie olejów. Należy też unikać zalewania ucha (wilgoć sprzyja rozwojowi zakażeń grzybiczych) i osuszać uszy malucha po każdej kąpieli. Profilaktyka obejmuje również szczepienia ochronne wpisane w kalendarz szczepień dzieci i niemowląt, np. przeciwko bakteriom Streptococcus pneumoniae oraz Haemophilus influenzae odpowiedzialnym za ok. 70% zakażeń ucha środkowego.

Poza tym karmienie piersią, zwłaszcza przez pierwsze 6 miesięcy życia, zmniejsza ryzyko zapalenia ucha u dziecka nawet o 40%. Wynika to z obecności w mleku matki składników, które naturalnie wspierają dziecięcą odporność. Sam sposób przyjmowania pokarmu dodatkowo chroni ucho przed infekcjami – bywa, że karmienie butelką prowadzi do uszkodzeń ucha środkowego.

Rozpoznanie i leczenie zapalenia ucha u dzieci – podsumowanie

Zapalenie ucha u dziecka to bardzo częsta dolegliwość, która najczęściej przytrafia się niemowlętom i maluchom w żłobkach. Niektóre objawy (takie jak ból ucha, wyciek wydzieliny czy niedosłuch) są dość jednoznaczne, ale część z nich „udaje” inne choroby, np. infekcje górnych dróg oddechowych. Dlatego warto jak najszybciej konsultować niepokojące symptomy z pediatrą, a następnie ściśle przestrzegać jego zaleceń oraz dbać o profilaktykę zapalenia ucha u dziecka.

Źródła: