„Poboli i przestanie” czy „lepiej nie wiedzieć” to w obiegowej opinii skuteczne terapie m.in. przy bólu ucha. I choć czasem można go tak wyleczyć, to często otalgia ucha jest związana z poważnymi schorzeniami. Przeczytaj artykuł, aby dowiedzieć się więcej!
Otalgia: co to jest?
Otalgia (z języka greckiego otos – ucho i algos – ból) to medyczne określenie dolegliwości bólowych w obrębie ucha o różnym charakterze. Opisuje więc objaw, który może mieć rozmaite przyczyny, a nie samodzielną jednostkę chorobową. Od wykrycia jego podłoża zależy leczenie i stan pacjenta.
Rodzaje otalgii
Ból ucha możemy podzielić według różnych kryteriów, m.in. uwzględniając lokalizację anatomiczną dolegliwości.
Otalgia lewostronna
Otalgia lewostronna to ból odczuwany w okolicy lewego ucha. Najczęściej wskazuje na rozwijające się nieprawidłowości po lewej stronie ciała. Przykładowo, problemy z zębami w lewej szczęce mogą powodować promieniowanie bólu do lewego ucha, mimo że samo ucho nie jest chore.
Otalgia prawostronna
Otalgia prawostronna to ból odczuwany w prawym uchu. Analogicznie jak przy otalgii lewostronnej, sugeruje istnienie przyczyny po prawej stronie. Choć czasem otalgia może dotyczyć obu uszu jednocześnie, częściej występuje jednostronnie. Skłania to lekarza do poszukiwania przyczyn w obrębie tej samej strony głowy lub szyi, zwłaszcza jeśli badanie otoskopowe nie wykazuje zmian.
Przyczyny otalgii
Kolejny podział otalgii odnosi się do bezpośrednich przyczyn bólu ucha. Jeśli dolegliwość wynika z chorób ucha, mówimy o otalgii pierwotnej, natomiast gdy jest następstwem zmian poza uchem – o otalgii wtórnej.
Otalgia pierwotna: jakie są przyczyny zapalenia ucha?
O otalgii pierwotnej mówi się jako o bólu pochodzenia usznego (przyczyna znajduje się bezpośrednio w uchu). Typowe sytuacje prowadzące do niej to:
- Zapalenie ucha – zarówno zewnętrznego (np. tzw. ucho pływaka, czyli infekcja przewodu słuchowego zewnętrznego), jak i środkowego. Infekcje te często powodują silny ból, a w przypadku zapalenia ucha środkowego mogą przebiegać z wysiękiem,
- Urazy mechaniczne – np. skaleczenie przewodu słuchowego (choćby przy czyszczeniu ucha patyczkiem), uraz błony bębenkowej, barotrauma (uszkodzenie spowodowane nagłą zmianą ciśnienia, np. podczas lotu samolotem lub nurkowania),
- Urazy akustyczne struktur ucha spowodowane bardzo głośnym dźwiękiem (eksplozja, fajerwerki),
- Nagromadzenie woskowiny lub obecność ciała obcego,
- Krwawiący lub zakażony krwiak małżowiny usznej – np. tzw. „ucho zapaśnika”,
- Półpasiec uszny – zakażenie wirusem ospy wietrznej i półpaśca w okolicy nerwu twarzowego (zespół Ramsaya Hunta) wywołuje silny ból ucha, często z wysypką pęcherzykową w uchu,
- Inne, rzadsze przyczyny pierwotne, np. czyrak w przewodzie słuchowym, nowotwór ucha zewnętrznego lub środkowego, perforacja (pęknięcie) błony bębenkowej.
Otalgia wtórna (otalgia udzielona), czyli ból ucha bez zapalenia
Otalgia wtórna to ból ucha, przy którym przyczyna dolegliwości leży w innej okolicy głowy lub szyi. Dochodzi do niej na zasadzie bólu przeniesionego (rzutowanego). Z powodu wspólnego unerwienia ucha i innych struktur głowy (m.in. przez nerwy: trójdzielny, językowo-gardłowy, błędny i nerwy szyjne) mózg może błędnie interpretować bodźce jako ból ucha. Potocznie mówi się, że „ból udziela się do ucha”.
Najczęstsze przyczyny otalgii wtórnej to m.in.:
- Problemy stomatologiczne, np. głębokie zapalenie zęba (zwłaszcza trzonowca), ropień zębowy, wyrzynająca się ósemka, zapalenie przyzębia, a nawet owrzodzenia w jamie ustnej,
- Zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego lub jego zmiany zwyrodnieniowe bądź nadmierne napięcie mięśni żuchwy (np. w bruksizmie, zaciskaniu zębów ze stresu),
- Choroby gardła i migdałków,
- Choroby nosa i zatok przynosowych – przewlekłe zapalenie zatok, polipy nosa, a nawet zwykły katar mogą dawać uczucie rozpierania i bólu w uszach, zwłaszcza gdy dochodzi do zablokowania trąbek słuchowych (łączących ucho środkowe z nosogardłem),
- Silny ból ucha może pojawić się przy ciężkim zapaleniu krtani, a także przy refluksie żołądkowo-przełykowym (kwaśna treść żołądka drażni gardło i ucho poprzez nerw błędny),
- Choroby tarczycy dają ból promieniujący do ucha poprzez unerwienie nerwem błędnym,
- Powiększone węzły chłonne szyi,
- Neuralgia nerwu trójdzielnego i językowo-gardłowego,
- Zmiany nowotworowe w obrębie głowy i szyi, w tym rak nasady języka, migdałka, krtani czy guzy ślinianki przyusznej. Schorzenia te początkowo manifestują się właśnie jako ból ucha.
Powyższe listy nie wyczerpują wszystkich możliwych przyczyn bólu ucha, ale pokazują, jak szeroki jest wachlarz etiologii otalgii. Z tego powodu w przypadku utrzymującej się lub nawracającej dolegliwości należy udać się do lekarza.
Objawy otalgii
Charakter bólu ucha bywa różny: pacjenci opisują go jako kłujący, pulsujący, tępy, piekący czy rozpierający. Ból może pojawiać się nagle, w napadach i samoistnie ustępować albo utrzymywać się ciągle przez dłuższy czas. Zdarza się, że nasila się w określonych sytuacjach, np. w nocy, przy żuciu, połykaniu czy przy zmianie ciśnienia (podczas lotu samolotem). Niektóre osoby doświadczają bólu ucha, który „przychodzi i odchodzi”.
Ponadto mogą wystąpić dodatkowe objawy takie jak:
- Gorączka czy złe samopoczucie świadczące o ogólnym stanie zapalnym,
- Uczucie zatkania ucha, upośledzenie słuchu, szumy uszne,
- Wyciek z ucha,
- Ból w innych częściach głowy lub szyi, np. sztywność karku,
- Objawy neurologiczne: światłowstręt, nudności, zawroty głowy, zaburzenia równowagi.
Bardzo ważne, by dokładnie obserwować zarówno specyfikę pojawiającego się bólu w uchu, jak i inne symptomy. Notowanie tego, co nasila dolegliwości (np. zimno, ruch żuchwy, hałas), może ułatwić lekarzowi postawienie diagnozy i dobranie leczenia.
Diagnostyka przy bólu ucha
Lekarz (laryngolog lub lekarz rodzinny) oprócz wywiadu i oceny otoskopowej prawdopodobnie, w ramach diagnostyki różnicowej otalgii, zechce także zbadać stan jamy ustnej i gardła, nosa, zatok, krtani (czasem za pomocą fiberoskopii), szyi (węzły chłonne, tarczyca). Oznacza to konieczność udania się do innych specjalistów – stomatologa, ortopedy, czy też neurologa.
Leczenie otalgii
Diagnostyka pomaga przede wszystkim ustalić przyczynę bólu ucha, ponieważ to od niej zależy skuteczny dobór terapii. Głównym celem jest usunięcie prawdziwej patologii, ale w pierwszej kolejności lekarz, dla ulżenia pacjentowi, wprowadza zazwyczaj leczenie objawowe.
Farmakologiczne leczenie objawowe bólu ucha
Do walki z bólem stosuje się przede wszystkim leki z paracetamolem oraz leki z ibuprofenem, szczególnie że NLPZ jednocześnie zmniejszają ewentualny stan zapalny. Pomocne okazują się także inne leki na ból ucha dostępne bez recepty oraz spraye do uszu lub nosa, które udrażniają trąbkę słuchową. Te preparaty w połączeniu z odpoczynkiem, unikaniem hałasu i stosowaniem ciepłych bądź zimnych okładów na ucho zazwyczaj wystarczają, by opanować umiarkowany ból ucha.
Ważne! W przypadku kropli (albo sprayu) do ucha należy pamiętać, aby nie stosować ich przy podejrzeniu perforacji błony bębenkowej, chyba że zaleci to lekarz – w przeciwnym razie można uszkodzić ucho środkowe.
Farmakologiczne leczenie przyczynowe otalgii
Jeśli ból wynika z zakażenia ucha, konieczne jest zwalczenie infekcji. W zależności od rodzaju choroby lekarz może przepisać antybiotyki doustne lub w kroplach, leki przeciwgrzybicze w kroplach oraz sterydy (glikokortykosteroidy). Zaś w przypadku otalgii wtórnej terapia będzie skierowana na chorobę wywołującą ból.
Otalgia: podsumowanie
To prawda, że ból ucha czasem wynika z banalnych przyczyn, które same mijają i nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Łatwo też mu zapobiegać, stosując różne preparaty do higieny uszu. Jednak lekceważenie uporczywej otalgii jest bardzo niebezpieczne – nieleczone bakteryjne zapalenie ucha środkowego może w skrajnych przypadkach przejść na opony mózgowe, a nieleczone ostre zapalenie ucha u małego dziecka trwale uszkodzić słuch. Dlatego warto zachować czujność i korzystać z pomocy lekarza. Pomoże to nie tylko opanować ból ucha, ale – co najważniejsze – wyleczyć to, co ten ból wywołało.
Źródła
1. https://emedicine.medscape.com/article/845173-overview?form=fpf. [dostęp: 18.05.2025].
2. https://my.clevelandclinic.org/health/symptoms/earache-ear-pain. [dostęp: 18.05.2025].
3. https://communityhealth.mayoclinic.org/featured-stories/ear-pain-kids. [dostęp: 18.05.2025].
Podziel się artykułem ze znajomymi
