Benzydamina: czym jest, wskazania, działanie, dawkowanie
Benzydamina (nazwa międzynarodowa: Benzydamine) to niesteroidowy lek przeciwzapalny (NLPZ), należący do grupy indazoli. Pod względem chemicznym jest to N,N-dimetylo-3-[(1-benzyl-1H-indazolin-3-ylo)oksy]propan-1-amina, o wzorze sumarycznym C₁₉H₂₃N₃O.
Benzydamina została opracowana w latach 60. XX wieku we Włoszech i od tego czasu jest szeroko stosowana w medycynie. W przeciwieństwie do większości klasycznych NLPZ, benzydamina nie hamuje enzymu cyklooksygenazy (COX), dzięki czemu wykazuje korzystniejszy profil bezpieczeństwa w stosowaniu miejscowym.
Substancja występuje najczęściej w postaci chlorowodorku benzydaminy, który jest białym lub prawie białym krystalicznym proszkiem, dobrze rozpuszczalnym w wodzie. Na rynku dostępna jest w różnych postaciach farmaceutycznych, w tym jako roztwory do płukania jamy ustnej i gardła, aerozole do stosowania miejscowego, tabletki do ssania oraz kremy i żele do użytku zewnętrznego.
Wskazania do stosowania benzydaminy
Benzydamina jest stosowana przede wszystkim jako lek o działaniu miejscowym, łagodzący ból, stan zapalny i obrzęk w obrębie jamy ustnej i gardła. Główne wskazania do jej stosowania obejmują:
- Leczenie objawowe stanu zapalnego jamy ustnej i gardła
- Łagodzenie bólu i obrzęku po zabiegach stomatologicznych i chirurgicznych w obrębie jamy ustnej
- Łagodzenie dolegliwości związanych z zapaleniem dziąseł (gingivitis)
- Leczenie objawowe zapalenia błony śluzowej jamy ustnej (stomatitis)
- Łagodzenie bólu związanego z zapaleniem gardła (pharyngitis)
- Łagodzenie bólu i stanu zapalnego przy zapaleniu migdałków (tonsillitis)
- Wspomagająco w leczeniu bolesnego zapalenia błony śluzowej wywołanego radioterapią
- Łagodzenie objawów zapalenia krtani (laryngitis)
- Kremy z benzydaminą stosowane są w leczeniu stanów zapalnych zewnętrznych narządów płciowych i odbytu
W niektórych krajach benzydamina w formie doustnej jest również stosowana w leczeniu ogólnego bólu i stanów zapalnych, podobnie jak inne NLPZ, choć ta forma zastosowania jest mniej powszechna.'
Mechanizm działania benzydaminy
Benzydamina działa poprzez kilka mechanizmów, które przyczyniają się do jej właściwości przeciwzapalnych, przeciwbólowych i miejscowo znieczulających:
- Działanie przeciwzapalne: Hamuje produkcję cytokin prozapalnych, takich jak interleukina-1β (IL-1β) i czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-α), a także prostaglandyn, które są mediatorami stanu zapalnego.
- Działanie przeciwbólowe: Wpływa na receptory bólowe w tkankach, zmniejszając ich wrażliwość na bodźce bólowe.
- Działanie miejscowo znieczulające: Stabilizuje błony komórkowe neuronów, blokując przewodzenie impulsów bólowych.
- Działanie przeciwobrzękowe: Zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych, co prowadzi do redukcji obrzęku tkanek objętych stanem zapalnym.
- Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze: W wyższych stężeniach wykazuje umiarkowane działanie bakteriostatyczne i fungistatyczne, co może być korzystne w leczeniu infekcji mieszanych.
Warto podkreślić, że w przeciwieństwie do wielu innych NLPZ, benzydamina nie hamuje aktywności enzymu cyklooksygenazy (COX), co znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia typowych działań niepożądanych związanych z NLPZ, takich jak podrażnienie błony śluzowej żołądka czy zaburzenia krzepnięcia krwi.
Dawkowanie benzydaminy
Dawkowanie benzydaminy zależy od postaci leku oraz konkretnych wskazań. Poniżej przedstawiono typowe schematy dawkowania dla różnych postaci farmaceutycznych:
Roztwór do płukania jamy ustnej i gardła (0,15%)
- Dorośli i dzieci powyżej 12 lat: 15 ml roztworu do płukania jamy ustnej i gardła co 1,5-3 godziny.
- Dzieci 6-12 lat: 5-10 ml roztworu do płukania jamy ustnej i gardła co 1,5-3 godziny.
- Czas stosowania: Zwykle 7 dni, nie dłużej niż 10 dni bez konsultacji z lekarzem.
Aerozol do stosowania miejscowego (0,15%)
- Dorośli i dzieci powyżej 12 lat: 4-8 rozpyleń na błonę śluzową jamy ustnej i gardła co 1,5-3 godziny.
- Dzieci 6-12 lat: 1-3 rozpylenia co 1,5-3 godziny.
- Czas stosowania: Zwykle 7 dni, nie dłużej niż 10 dni bez konsultacji z lekarzem.
Tabletki do ssania (3 mg)
- Dorośli i dzieci powyżej 6 lat: 1 tabletka co 3-6 godzin, maksymalnie 3-4 tabletki na dobę.
- Czas stosowania: Zwykle do 7 dni, nie dłużej niż 10 dni bez konsultacji z lekarzem.
Krem lub żel (0,5-1%)
- Dorośli i dzieci powyżej 12 lat: Niewielką ilość kremu lub żelu nanosić na zmienione chorobowo miejsce 2-3 razy dziennie.
- Czas stosowania: Do ustąpienia objawów, nie dłużej niż 14 dni bez konsultacji z lekarzem.
Zalecenia dotyczące stosowania:
- Roztwory do płukania i aerozole nie powinny być połykane
- Tabletki do ssania należy powoli rozpuszczać w jamie ustnej
- Leki miejscowe należy stosować po posiłkach, a w przypadku roztworu do płukania jamy ustnej i gardła - nie jeść ani nie pić przez co najmniej 30 minut po zastosowaniu
- W przypadku braku poprawy po 3 dniach stosowania lub nasilenia objawów należy skonsultować się z lekarzem
Przeciwwskazania do stosowania benzydaminy
Benzydamina nie powinna być stosowana w następujących przypadkach:
- Nadwrażliwość na benzydaminę lub którąkolwiek z substancji pomocniczych preparatu
- Fenylketonuria (w przypadku tabletek do ssania zawierających aspartam)
- Dzieci poniżej 6 lat (w przypadku tabletek do ssania i niektórych roztworów do płukania jamy ustnej)
- Dzieci poniżej 12 lat (w przypadku niektórych preparatów w wyższych stężeniach)
- Ciężkie uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej z otwartymi ranami (może być konieczne rozcieńczenie roztworu przed zastosowaniem)
Względne przeciwwskazania, wymagające konsultacji z lekarzem przed zastosowaniem:
- Astma oskrzelowa w wywiadzie (ze względu na możliwość wystąpienia skurczu oskrzeli)
- Ciąża i karmienie piersią (brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa)
- Znaczne uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej
Ostrzeżenia i środki ostrożności przy stosowaniu benzydaminy
Skutki uboczne
Najczęściej zgłaszane działania niepożądane związane ze stosowaniem benzydaminy obejmują:
- Miejscowe reakcje nadwrażliwości (świąd, pieczenie, mrowienie)
- Przejściowe drętwienie lub uczucie mrowienia w miejscu aplikacji
- Suchość lub pieczenie w jamie ustnej
- Nudności i wymioty (szczególnie po przypadkowym połknięciu)
- Zaburzenia smaku (metaliczny posmak)
Rzadziej występujące działania niepożądane:
- Reakcje alergiczne skóry (wysypka, pokrzywka)
- Nadwrażliwość na światło (fotosensytyzacja)
- Bóle głowy lub zawroty głowy (po przypadkowym połknięciu większych ilości preparatu)
- Skurcz krtani lub oskrzeli (szczególnie u osób z astmą w wywiadzie)
Bardzo rzadko:
- Obrzęk naczynioruchowy (obrzęk Quinckego)
- Ciężkie reakcje alergiczne (reakcje anafilaktyczne)
Wpływ na prowadzenie pojazdów
Miejscowe stosowanie benzydaminy zgodnie z zaleceniami nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Jednakże w przypadku wystąpienia zawrotów głowy lub senności (po przypadkowym połknięciu większych ilości preparatu), należy powstrzymać się od prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.
Wpływ na ciążę i laktację
Brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania benzydaminy w okresie ciąży i karmienia piersią. Chociaż wchłanianie ogólnoustrojowe po zastosowaniu miejscowym jest minimalne, zaleca się zachowanie ostrożności i skonsultowanie z lekarzem przed zastosowaniem w tych okresach.
Interakcje z lekami
Ze względu na miejscowy charakter działania i minimalne wchłanianie ogólnoustrojowe, benzydamina stosowana miejscowo rzadko wchodzi w istotne interakcje z innymi lekami. Niemniej jednak należy zachować ostrożność w przypadku jednoczesnego stosowania:
- Innych środków miejscowo znieczulających (możliwe nasilenie działania)
- Antyseptycznych płynów do płukania jamy ustnej (możliwe osłabienie działania jednego lub obu preparatów)
- Leków przeciwzakrzepowych (teoretyczne ryzyko w przypadku znacznego wchłaniania ogólnoustrojowego)
Inne środki ostrożności
- Unikać kontaktu z oczami
- Nie stosować preparatów z benzydaminą dłużej niż zalecono bez konsultacji z lekarzem
- Roztwory do płukania jamy ustnej i aerozole nie powinny być połykane
- W przypadku dużych uszkodzeń błony śluzowej jamy ustnej roztwór do płukania może być rozcieńczony wodą w stosunku 1:1
- Niektóre preparaty z benzydaminą zawierają alkohol etylowy, co może powodować miejscowe podrażnienie
- W przypadku długotrwałego stosowania (powyżej 7 dni) bez poprawy lub przy pogorszeniu stanu, należy skonsultować się z lekarzem
- Benzydamina może powodować fałszywie dodatnie wyniki testów antydopingowych u sportowców
Przechowywanie preparatów z benzydaminą
- Przechowywać w temperaturze pokojowej (15-25°C)
- Chronić przed światłem i wilgocią
- Przechowywać w oryginalnym opakowaniu
- Przechowywać w miejscu niedostępnym i niewidocznym dla dzieci
- Nie stosować po upływie terminu ważności zamieszczonego na opakowaniu
- Roztwory do płukania jamy ustnej po pierwszym otwarciu zachowują trwałość przez 6 miesięcy
- Nie zamrażać preparatów płynnych