Jak przebiega rozwój niemowlaka? Jak go wspomagać?

Rozwój niemowlaka przebiega w niesamowitym tempie na wszystkich płaszczyznach: fizycznej, poznawczej, emocjonalnej. W ciągu 1 roku życia dziecko zwiększa swoją masę 3-krotnie, a wzrost o 50 proc. Uczy się chodzić, wypowiadać pierwsze słowa, czuć i wyrażać emocje. Aby proces ten przebiegał sprawnie, dziecko musi mieć zapewnione odpowiednie warunki. Zobacz – jak zmienia się dziecko i jak stymulować rozwój niemowlaka.

rozwoj-niemowlaka

Jak przebiega rozwój niemowlaka?

Pierwszy rok życia dziecka to czas niezwykły. Maluch przychodzi na świat:

kruchy,
wiotki,
bezbronny.

W ciągu następnych 12 miesięcy zmienia się w silnego bobasa, być może stawiającego już swoje pierwsze kroki i usiłującego mówić „mama”, rozróżniającego kolory, dźwięki, coraz bardziej precyzyjnie wyrażającego swoje potrzeby. Jego masa zwiększy się trzykrotnie, a wzrost – o około 50 procent.

Co ważne, rozwój dziecka należy jednak traktować nie tylko w kategoriach fizycznych oraz intelektualnych. Pamiętajmy, że w pierwszym roku życia malucha, zachodzi także szereg procesów psychologicznych i emocjonalnych. Niezwykle istotne jest uformowanie więzi między dzieckiem i najbliższymi mu osobami. Zaspokaja ona w całości naturalną potrzebę bliskości, a także kształtuje pierwsze nabyte wzorce postępowania, na tym etapie dotyczące przed wszystkim radzenia sobie z pobudzeniem i napięciem emocjonalnym.

Rozwój niemowlaka tydzień po tygodniu

W pierwszym roku życia, rozwój niemowlaka przebiega w postępie geometrycznym. Szczególnie rozwój intelektualny. Większość z nas zdaje się nie doceniać drogi, którą dziecko przebywa ona narodzin do wypowiedzenia pierwszego słowa, ale trzeba wiedzieć, że w ciągu 12 miesięcy mózg malucha zwiększa się 3-krotnie. W każdej zaś sekundzie w jego obrębie powstają 2 miliony nowych połączeń nerwowych. W tym czasie dojrzałości nabiera też układ kostny niemowlęcia, stabilizuje się układ hormonalny i odpornościowy, lepiej pracować zaczynają organy wewnętrzne. Prześledźmy zatem teraz, jak wygląda rozwój niemowlaka tydzień po tygodniu, miesiąc po miesiącu i powiedzmy w jaki sposób można postęp wspomagać. Pamiętajmy przy tym, że rozwój poszczególnych dzieci, szczególnie w pierwszych miesiącach, jest bardzo zróżnicowany – podane informacje są uśrednione dla ogółu populacji.

Rozwój niemowlaka w 1 miesiącu

W pierwszych dniach życia maluch jest opuchnięty i pomarszczony, jego główka może być zniekształcona wskutek porodu (odwracalnie). Jego głowa jest bardzo duża w stosunku do reszty ciała (obwód 33 do nawet 40 cm), zaś mięśnie i kości szczęki i żuchwy nie do końca wykształcone, wskutek czego buzia może się zapadać. Nóżki i rączki są krótkie i podkurczone, piąstki dodatkowo zaciśnięte. Przeciętna masa urodzeniowa wynosi 3300-3500 gramów i pierwszych dniach życia nieznacznie spada (do 10 procent), by potem zacząć w sposób nieprzerwany rosnąć (po 1 miesiącu maluch zyskuje na wadze około 600-800 gramów, jest też o 2-3 cm dłuższy).

W pierwszym miesiącu życia obraz widziany przez jego oczy jest bezkształtną masą. Noworodek nie rozpoznaje kolorów poza białym i czarnym, nie odróżnia obiektów od tła. W niewielkim tylko stopniu reaguje na sygnały z zewnątrz. Ma natomiast cały szereg bezwarunkowych odruchów, między innymi odruch zaciskania piąstki na kciuku lub podłużnym przedmiocie. W pierwszym miesiącu życia dziecko przesypia 16 do 20 godzin na dobę. Oprócz tego, jego aktywność życiowa sprowadza się do jedzenia i wydalania. Jednak niezauważalny dla rodziców rozwój intelektualny i emocjonalny przebiega w gwałtownym tempie. W 30 dniu życia dziecko odczuwa więź z matką, reaguje na jej głos, zapach, dotyk, z bliska zaczyna wyróżniać z tła jej twarz, a nawet poszczególne elementy, w szczególności oczy.

Rozwój niemowlaka w 2 miesiącu

W drugim miesiącu życia niemowlę zaczyna się śmiać, a jego płacz przybiera różne natężenie i ton. To znak, że maluch nauczył się już różnicować podstawowe emocje. Co więcej, w oczach po raz pierwszy pojawiają się w czasie płaczu najprawdziwsze łzy. Dziecko zaczyna poznawać świat. Widzi coraz lepiej, z wolna może zaczynać wodzić wzrokiem za przemieszczającymi się kształtami, jeśli tylko są odpowiednio blisko.

Po raz pierwszy umieszcza palce w buzi – w najbliższych tygodniach w ten właśnie sposób będzie poznawać i diagnozować rzeczywistość. Dziecko zaczyna też reagować na dźwięk, odwracając głowę w stronę jego źródła. Jeśli chodzi o rozwój fizyczny, najczęściej w 2 miesiącu zarasta tzw. ciemiączko tylne (przednie zarośnie w wieku 1-1,5 roku), czyli przykryty tkanką kostną fragment główki dziecka. W tym okresie na buzi dziecka bardzo często pojawiają się nieestetyczne, różowe wykwity – efekt zmian, a zarazem niedojrzałości układu hormonalnego. Występują też pierwsze kolki. 2 miesięczny maluch po spionizowaniu zaczyna utrzymywać głowę w pozycji nieruchomej, a także w sposób kontrolowany unosić rączki i nóżki.

Rozwój niemowlaka w 3 miesiącu

Do końca 3 miesiąca życia dziecko przybiera na wadze 2-2,5 kilograma, zazwyczaj więc jego masa mieści się w granicach 5-6 kg. Jego wzrost (długość) zwiększa się o przeciętnie o 6 centymetrów od dnia narodzin i wynosi teraz około 60 centymetrów. Maluch nabiera siły. Potrafi samodzielnie odwrócić się na bok (może więc spaść z łóżka, albo przewijaka), a leżąc na brzuchu unieść głowę, patrzeć na wprost i skoncentrować wzrok na obserwowanym obiekcie (o ile znajduje się on wystarczająco blisko). Nie chwyta jeszcze samodzielnie, ale zaczyna utrzymywać w rączce włożone w nią przedmioty. Śmieje się i wydaje z siebie dźwięki przypominające pierwsze sylaby. Dojrzewa emocjonalnie, coraz mocniej wiąże się z matką, zaczyna lubić bliskość ojca. Coraz mniej śpi (14-15 godzin), coraz mniej płacze.

Rozwój niemowlaka – 6 miesiąc

W kolejnych miesiącach dziecko przybiera na sile i sprawności. Mając 6 miesięcy unosi się na rękach z pozycji leżącej na brzuchu. Może podejmować pierwsze próby siadania, a nawet jeśli nie jest w stanie podnieść się samodzielnie, usadzone utrzymuje się w nadanej pozycji, choć nie jest jeszcze stabilne. Dziecko w tym wieku próbuje też samodzielnie przemieszczać się – na początek pełzając. Już wkrótce zacznie raczkować. Od dnia narodzin masa jego ciała uległa podwojeniu – waży teraz około 7-8 kilogramów. Dziecko jest też o kilkanaście centymetrów wyższe (dziewczynki przeciętnie mają 67 cm, chłopcy – 68 cm). Całkiem dobrze już widzi i słyszy, odróżnia przedmioty. Jego emocjonalność rozwija się w dużym tempie – zyskuje poczucie przynależności do najbliższego kręgu otaczających go osób, wyróżnia obcych, wobec których może być lękliwe. Coraz więcej się śmieje, wyrażając w ten sposób aprobatę.

Rozwój niemowlaka – rok

Roczne dziecko powinno przynajmniej intensywnie raczkować. Wiele maluchów w tym wieku potrafi już jednak wstać z pomocą rodziców, a nawet samodzielnie (np. wspierając się o łóżeczko), stawia też pierwsze kroki. W tej materii i na tym etapie różnice w rozwoju niemowląt są jednak bardzo duże i nie należy się przejmować, jeśli nasze dziecko jeszcze nie chodzi, ani nie wstaje. Chwyt rocznego dziecka jest już pewny, po woli uczy się ono teraz manipulować przedmiotami. Każdy obiekt spotykany na drodze wydaje się interesujący, rączki zatem instynktownie wędrują w jego stronę.

Waga dziecka w wieku 12 miesięcy jest niemal trzykrotnie większa, niż w dniu urodzin i wynosi od 8,5 do 11 kg w przypadku chłopców oraz w granicach 7,5 – 10,5 kg, jeśli chodzi o dziewczynki. Tempo przyrostu masy wyraźnie jednak spada (z nawet 30 gramów na dobę w pierwszych 3 miesiącach życia do 9 gramów pomiędzy 9 a 12 miesiącem). Wolniej też niemowlę rośnie – jego wzrost powinien teraz wynosić około 75 centymetrów. Roczne dziecko trafnie rozpoznaje i wyraża podstawowe emocje, pozostaje w bardzo bliskiej więzi emocjonalnej z rodzicami, może wypowiadać pierwsze podstawowe słowa składające się z 2 sylab, takie jak „mama”, „tata”, „baba”, „gugu”, „kaka” itd.

Jak stymulować rozwój niemowlaka?

Tak jak powiedzieliśmy wyżej, okres niemowlęcy to czas bezprecedensowego rozwoju mózgu człowieka. Czas, który nie powtórzy się nigdy więcej. To także okres, w którym kształtuje się fizyczność zewnętrzna i wewnętrzna. Na rodzicach spoczywa zatem wielka odpowiedzialność, by czas ten dobrze spożytkować. Jak wspierać rozwój niemowlaka?

Rozwijanie zmysłów. Poznawanie świata maluch rozpoczyna poprzez zmysł dotyku, zaciskając dłoń na wyciągniętym palcu rodzica. Najpierw nieświadomie, potem intencjonalnie. Kolejnym elementem, który zaistnieje w jego świecie, jest twarz matki. Szybko nauczy się ją czuć, widzieć a nawet rozpoznawać jej elementy, pod warunkiem że będzie ona blisko. Zapewnijmy mu tę możliwość, pozostając w kontakcie fizycznym z dzieckiem.
Rozwój emocjonalny. Bliskość ma także niebagatelne znaczenie dla rozwoju emocjonalnego niemowlęcia. Zapewnia ona poczucie bezpieczeństwa, stanowiące bazę dla późniejszego stabilnego dojrzewania. Niezwykle istotne są na tym etapie również obserwacje zachowań rodziców, które czyni maleństwo. Ich emocjonalność w dużej mierze przełoży się na sposób, w jaki dziecko w przyszłości będzie reagować na bodźce. Oprócz bliskości, niemowlę musi więc czuć nasz spokój. Wszelkie napięcia, nawet jeśli nie rozumiane, są przez dziecko odczuwane i mają destrukcyjny wpływ na rozwój jego osobowości i emocjonalności.
Rozwój fizyczny. Rodzice mają ograniczony wpływ na rozwój podstawowych parametrów dotyczących rozwoju fizycznego dziecka, aczkolwiek w tej materii dużo od nich zależy. Odpowiednia jakość pokarmu i wyważona częstotliwość karmienia w większości przypadków zapewnią stabilny przyrost masy ciała. Stopniowe różnicowanie pokarmu wiązać się będzie z przyjmowaniem coraz większych ilości witamin i składników mineralnych. Dbałość o higienę (przewijanie dziecka przynajmniej raz na 3 godziny oraz po każdej defekacji, dokładne obmywanie okolic intymnych wodą lub za pomocą chusteczek nawilżanych, kąpiel co 2-3 dni, potem codziennie, stosowanie emolientów i innych kosmetyków do pielęgnacji) pomoże utrzymać dziecko w zdrowiu, Podobnie jak przestrzeganie zasad dotyczących ubioru, wyprowadzania malucha na spacer, czy wietrzenia pokoju. Istotne jest też stosowanie się do kalendarza szczepień oraz regularne kontrole lekarskie.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

Źródła:

Agnieszka Pawełko, Rozwój psychofizyczny dziecka od urodzenia do 3 lat, http://www.szpitalpediatryczny.pl, Szpital Pediatryczny w Bielsku Białej
Magdalena Czub, Rozwój dziecka Wczesne dzieciństwo, Warszawa 2014, Instytut Badań Edukacyjnych