Zatrucie alkoholowe: objawy, przyczyny, leczenie

Zatrucie alkoholowe to poważny problem zdrowotny w Polsce, który odpowiada za ok. 20 tys. hospitalizacji rocznie. Zatrważa przy tym fakt, że współczynnik umieralności wynosi aż 10,1 zgonów na 100 tys. mieszkańców, co jest drugim najwyższym wynikiem w Europie. Nie należy jednak mylić tego stanu z upojeniem alkoholowym czy kacem. Warto dowiedzieć się, jak wygląda zatrucie alkoholowe i jak je leczyć, by nie skończyło się śmiercią.

Co to jest zatrucie alkoholowe?

Zatrucie alkoholowe to stan spowodowany nadmiernym spożyciem alkoholu etylowego, który przekracza zdolność organizmu do jego metabolizowania. Etanol szybko przenika do ośrodkowego układu nerwowego, powodując niedotlenienie i zakłócenie funkcji neuronów. Organizm stara się go jak najszybciej usunąć, w efekcie czego powstaje toksyczny aldehyd octowy.

Przy wysokim i nieprzerwanym spożyciu alkoholu następuje kumulacja zdarzeń, które uszkadzają organizm.

• Po pierwsze, aldehyd octowy z łatwością tworzy addukty z białkami, lipidami i DNA, zmieniając ich strukturę i funkcję. Zaburza to funkcjonowanie enzymów i błon komórkowych, a także mechanizmy naprawy DNA. Takie modyfikacje promują stan zapalny, włóknienie i mutagenezę, co z czasem prowadzi do alkoholowego zapalenia i włóknienia wątroby.​
• Po drugie, metabolizm etanolu przestawia gospodarkę energetyczną. Hamuje glukoneogenezę (ryzyko hipoglikemii), nasila lipogenezę i zaburza utlenianie kwasów tłuszczowych oraz bilans kwasu mlekowego (kwasica mleczanowa). Zmiany te nie znikają natychmiast po spadku stężenia alkoholu, ponieważ komórki muszą zregenerować wszystkie zaburzenia (np. naprawić uszkodzenia białek i DNA), co wymaga czasu i energii.​
• Po trzecie, przewlekłe picie indukuje szerokie spektrum reaktywnych form tlenu, takich jak superanion, nadtlenek wodoru, rodniki hydroksylowe oraz rodniki etoksy- i hydroksyetylowe. Ten oksydacyjny „smog” uszkadza nie tylko komórki, ale też neurony i astrocyty, co promuje dysfunkcję mitochondriów, zaburzenia neurotransmisji i neurodegenerację.​

Jak rozpoznać zatrucie alkoholowe?

Objawy zatrucia alkoholowego to:

• wymioty i nudności,
• zaburzenia świadomości i dezorientacja,
• spowolniony oddech (mniej niż 8 oddechów na minutę),
• skóra o zabarwieniu niebieskim, szarym lub bladym,
• trudności z utrzymaniem przytomności,
• drgawki​.

Zatrucie alkoholowe a kac: czy to to samo?

Zatrucie alkoholowe i kac to dwa różne stany. 

• Kac pojawia się zazwyczaj kilka godzin po ustąpieniu działania alkoholu i objawia się odwodnieniem, spadkiem poziomu cukru we krwi i rozszerzeniem naczyń krwionośnych. Mimo złego samopoczucia funkcje życiowe pozostają stabilne, a organizm dosyć szybko wraca do sprawności. 
• Natomiast ostre zatrucie alkoholowe, oprócz powyższych objawów, zaburza oddychanie, termoregulację, pracę serca, koordynację, a w skrajnych przypadkach prowadzi do śpiączki.

Ile może trwać zatrucie alkoholowe?

Czas trwania zatrucia alkoholowego zależy od wielu czynników, w tym od:

• ilości spożytego alkoholu, 
• masy ciała,
• płci,
• wieku,
• ogólnego stanu zdrowia. 

Przeciętnie człowiek spala w ciągu godziny od 0,12 do 0,15 promila alkoholu zawartego we krwi (zobacz kalkulator alkoholu). Oznacza to, że pełny proces eliminacji alkoholu może trwać nawet kilkanaście godzin przy jego wysokim stężeniu.​

Zatrucie alkoholowe: pierwsza pomoc

Pierwsza pomoc przy zatruciu alkoholowym ma na celu zabezpieczenie podstawowych funkcji życiowych chorego do czasu przybycia pomocy medycznej. Najważniejsze działania obejmują:​

• ułożenie w pozycji bocznej bezpiecznej, w celu ułatwienia wydostawania się treści pokarmowej na zewnątrz jamy ustnej;
• natychmiastowy telefon pod numer 999 i czekanie na przybycie pomocy.

Co na zatrucie alkoholowe? Leczenie

Przewlekłe zatrucie alkoholowe leczy się objawowo i tylko w warunkach szpitalnych. Cały proces sprowadza się zazwyczaj do stabilizacji podstawowych funkcji życiowych. Niezbędne jest::​

• właściwe nawodnienie chorego (w razie potrzeby drogą dożylną) w celu wyrównania zaburzeń elektrolitowych;
• uzupełnienie niedoboru glukozy we krwi oraz podawanie witamin,
• monitorowanie funkcji życiowych – pracy serca, saturacji, ciśnienia i poziomu cukru we krwi;
• wspomaganie oddychania – w przypadku zahamowania aktywności ośrodka oddechowego może być konieczna intubacja dotchawicza i wentylacja zastępcza płuc.​

Zatrucie alkoholowe: domowe sposoby

Co jest dobre na zatrucie alkoholowe i bezpieczne w warunkach domowych? Gdy tylko pojawią się pierwsze dolegliwości (niewymagające wizyty na SOR), należy przede wszystkim odstawić alkohol. 

• W aptece można kupić różne witaminy i minerały na kaca, dostępne bez recepty. Mają za zadanie uzupełnić poziom elektrolitów, które odpowiadają za przemiany energetyczne w organizmie i transmisję sygnałów. 
• Oprócz nich należy zadbać o nawodnienie, najlepiej wodą niegazowaną.

A jak leczyć zatrucie alkoholowe ziołami? Poniżej kilka ziół, które mogą okazać się wsparciem:

• ostropest plamisty, ponieważ wspiera pracę wątroby i przyspiesza jej detoksykację;
• mięta, pomocna na ból brzucha i mdłości,​
• pokrzywa, która działa moczopędnie, co w połączeniu z dużym nawodnieniem pomaga oczyścić krew z pozostałości metabolicznych alkoholu.​

Pamiętajmy jednak, że powyższe sposoby na zatrucie alkoholowe sprawdzają się wyłącznie na wczesnym etapie zatrucia alkoholowego. 

Długoterminowe skutki zatrucia alkoholowego

Przy każdym zatruciu alkoholem następuje uszkodzenie komórek mózgowych, jednak przewlekłe nadużywanie alkoholu prowadzi do nieodwracalnych zmian w  mózgu. Najbardziej podatne na degenerację są móżdżek, kora czołowa, hipokamp i układ limbiczny, a przy niedoborze tiaminy ciała suteczkowate i wzgórze. Zmiany te współwystępują z rozlaną atrofią istoty białej i aktywacją mikrogleju, co razem odpowiada za dominujące deficyty ruchowe, wykonawcze, pamięciowe i emocjonalne.

Dochodzi też do rozwoju alkoholowych chorób wątroby.​ O ile regeneracja wątroby po alkoholu i zanik stanów zapalnych występuje u 70% chorych po całkowitym zaprzestaniu picia alkoholu, o tyle przewlekłe zapalenie wątroby rozwija się u około 10-20% osób nadużywających alkoholu. A to w dalszej kolejności prowadzi do:

• marskości wątroby,
• wyniszczenia organizmu,
• wodobrzusza,
• zastoju żółci,
• encefalopatii wątrobowej,
• raka wątroby.

Zapobieganie zatruciu alkoholowemu

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zatruciu alkoholowemu jest umiarkowane spożywanie alkoholu lub całkowita abstynencja. Ponadto powinno się:

• nie pić alkoholu na czczo,
• unikać łączenia alkoholu z niektórymi lekami,
• pić powoli, aby dać organizmowi czas na przetworzenie alkoholu.

Zatrucie alkoholowe: podsumowanie

Zatrucie alkoholowe to stan, który może zagrażać i wymagać natychmiastowej interwencji medycznej. W Polsce stanowi to poważny problem, ponieważ duża część społeczeństwa sięga po ten rodzaj używki. Najlepszą metodą zapobiegania jest umiarkowane spożywanie bądź całkowita abstynencja. Ważną rolę odgrywa także edukacja społeczeństwa, szczególnie młodzieży (osoby między 19. a 25. r.ż. najczęściej tracą panowanie nad spożyciem alkoholu) oraz zapewnienie dostępu do pomocy terapeutycznej.​