Ukąszenia i ugryzienia owadów – jak sobie radzić?

Ukąszenia przez owady bywają tak dokuczliwe, że mogą popsuć urlop. Warto wiedzieć, jakie środki nie tylko odstraszają owady, ale także skutecznie niwelują opuchliznę i podrażnienie. Ważna jest także umiejętność oceny odczynu po ukąszeniu lub ugryzieniu. Ślad jak i inne objawy ze strony organizmu mogą wskazywać na silną reakcję alergiczną, będącą wskazaniem do interwencji medycznej 

Które owady gryzą najczęściej i dlaczego? 

Owady żądlą i gryzą z różnych powodów, które głównie sprowadzają się do obrony, zdobywania pokarmu oraz komunikacji. Społeczne owady, takie jak pszczoły, osy i mrówki, żądlą lub gryzą, aby bronić swojej kolonii. Pszczoły robotnice są szczególnie znane z obrony ula przed zagrożeniami.  

Niektóre owady, jak komary, meszki, bąki i niektóre gatunki much końskich gryzą, aby pobierać krew potrzebną do odżywiania lub rozmnażania.  

Ukąszenia i użądlenia owadów mogą wywoływać zupełnie niegroźne i łagodne podrażnienia skóry, ale też reakcje alergiczne, stanowiące niekiedy zagrożenie dla życia. Reakcje na ukąszenie przez owady różnią się w zależności od gatunku owada, indywidualnej wrażliwości osoby ukąszonej oraz liczby użądleń.  

Największe zagrożenie dla zdrowia człowieka stwarza szerszeń – jego użądlenia są bardzo bolesne i niebezpieczne, często wywołują duży obrzęk – niebezpieczny także dla osób, które nie wykazywały alergii na jad innych owadów. Jad szerszenia zawiera silne toksyny, które mogą wywoływać zagrażającą życiu anafilaksję, która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Mniej groźne użądlenia os są bolesne i mogą prowadzić do reakcji alergicznych. Osy potrafią żądlić wielokrotnie, co zwiększa ryzyko szoku anafilaktycznego. 

Trzmiele i pszczoły są znacznie mniej agresywne i rzadziej atakują ludzi, jednak mogą użądlić, jeśli są zagrożone. Ich jad nie jest tak toksyczny jak jad os czy szerszeni, ale może powodować reakcje alergiczne, w tym anafilaksję u osób uczulonych. 

Mniejsze zagrożenie dla zdrowia człowieka stanowi ugryzienie przez bąka czy końską muchę. Owady gryzą boleśnie, co prowadzi do miejscowych reakcji zapalnych. Choć rzadko, mogą również przenosić patogeny, co stanowi dodatkowe ryzyko dla zdrowia.  

Ugryzienia mrówek występujących w Polsce powodują jedynie łagodne podrażnienia. Będąc na wakacjach w ciepłych krajach, warto jednak mieć świadomość, że ukąszenia gatunków szczególnie agresywnych, takich  jak występujące od Hiszpanii po Karaiby - mrówki ogniste, mogą prowadzić do miejscowych reakcji alergicznych.  

Obrzęk i opuchlizna i inne objawy po ugryzienia owada 

Częstym efektem ukąszenia owadów, szczególnie komarów i mrówek jest zaczerwienienie i swędzenie – to wynik reakcji histaminowej organizmu. Mogą też wystąpić inne objawy skórne, takie jak pokrzywka (czerwone plamy lub swędzące bąble) i grudki. Na skutek nagromadzenia płynu w tkankach po ugryzieniu owada, pojawia się też opuchlizna. Szczególnie użądlenia pszczół, os i szerszeni mogą prowadzić do znacznego obrzęku w miejscu ranki. 

Także ból, wynikający z reakcji na toksyny zawarte w jadzie, jest powszechnym objawem towarzyszącym ukąszeniom  owadów. Szczególnie bolesne są ugryzienia końskich much i bąków. Zazwyczaj ulgę przynosi zimny kompres, maść z mentolem lub spirytus salicylowy zastosowany bezpośrednio na ślady po ugryzieniu owadów.  

Niestety domowe sposoby nie zawsze wystarczą. Jeżeli opuchlizna po ukąszeniu owada się powiększa, ból staje się silny, a zaczerwienienie przekształca się w rumień – są to sygnały alarmujące. Rumień po ukąszeniu owada może mieć różne kształty i rozmiary. Najczęściej są to duże czerwone plamy.  

Objawy uczulenia na ugryzienie owada mogą być zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia. Natychmiastowej pomocy medycznej należy szukać w przypadku wystąpienia któregokolwiek z poniższych objawów: 

• szybkie rozszerzanie się obrzęku po ukąszeniu owada, zwłaszcza na twarzy, ustach, koło oka, na języku lub w gardle, 

• trudności w oddychaniu, świszczący oddech, ucisk w klatce piersiowej, 

• zawroty głowy, oszołomienie, omdlenie, 

• szybkie bicie serca (tachykardia), 

• nudności, wymioty i biegunka. 

Świadomość objawów i potencjalnych zagrożeń związanych z bolesnymi ukąszeniami owadów jest bardzo ważna dla szybkiej reakcji i zapewnienia odpowiedniej opieki medycznej w przypadku ciężkich reakcji alergicznych. 

Czy i kiedy ugryzienie owada może być groźne? 

Reakcja alergiczna po ugryzieniu owada zazwyczaj objawia się rozległymi zmianami skórnymi wokół miejsca ugryzienia, czasem też na innych częściach ciała. Często występują opuchnięcia, a skóra jest mocno zaczerwieniona i gorąca w dotyku. Opcjonalnie mogą wystąpić swędzące i nieprzyjemne grudki, czerwone plamy lub pokrzywka. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się pęcherze lub owrzodzenia na skórze wokół miejsca ukąszenia, źródło bólu i dyskomfortu. Jeżeli obrzęk jest rozległy i powiększa się – jest to sygnał postępującej reakcji alergicznej.  

Szczególną czujność należy zachować, gdy do ukąszenia doszło u dziecka, alergika bez względu na wiek lub gdy nastąpiły liczne ukąszenia przez  dużą liczbę owadów. Jeśli symptomy reakcji alergicznej szybko się nasilają, lub jeśli występują inne objawy ogólnoustrojowe, konieczna jest bezzwłoczna interwencja medyczna. 

Co zastosować na ugryzienie lub ukąszenie owada? 

Pacjenci, dopytujący w aptekach, co jest skuteczne na ukąszenia, mogą wybierać spośród wielu dobrych i skutecznych preparatów dla dzieci i dorosłych.  

1. Preparaty chłodzące, łagodzące świąd:  

• aloesowy żel na ukąszenia, który chłodzi, niweluje zaczerwienienie i swędzenie,       

• krem z mentolem – odświeża skórę, łagodzi swędzenie. 

1. Środki antyseptyczne i przeciwbakteryjne : 

• spray z roztworem jodowym oczyszcza ranę, zapobiega infekcjom. 

• sztyft na ukąszenia z alkoholem salicylowym dezynfekuje miejsce ukąszenia, łagodzi swędzenie. 

1. Miejscowe preparaty przeciwhistaminowe na ukąszenia owadów, jak krem lub żel z difenhydraminą – łagodzą swędzenie i zaczerwienienie, zmniejszają symptomy alergii. 

1. Łagodzące plastry na ukąszenia owadów z mentolem chłodzą skórę, łagodzą swędzenie i zaczerwienienie. Są szczególnie polecane dla dzieci, ponieważ szybko przynoszą ulgę przy niegroźnych ugryzieniach.  

Jakie leki można zastosować na ukąszenie owadów? 

Po ukąszeniu owada można zadziałać także farmakologicznie – zarówno miejscowo jak i w postaci leków przyjmowanych doustnie.  

W przypadku braków przeciwwskazań przyjąć można leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Ibuprofen w tabletkach lub syropie zmniejsza ból i zaczerwienienie, a także działa przeciwzapalnie.  

Można zastosować krem lub maść na ukąszenia owadów z hydrokortyzonem, który łagodzi zaczerwienienie, obrzęk i swędzenie. 

Leki przeciwhistaminowe (loratadyna czy cetyryzyna) w tabletkach lub syropie łagodzą swędzenie i zaczerwienienie skóry. 

Warto pamiętać, że przed zastosowaniem któregokolwiek z tych środków aptecznych, należy dokładnie przeczytać ulotkę lub skonsultować się z farmaceutą, zwłaszcza jeśli chodzi o stosowanie u dzieci, kobiet w ciąży lub osób z innymi schorzeniami.  

Domowe i naturalne sposoby na ukąszenia owadów 

Leczenie niegroźnych ugryzień przez owady jest możliwe także w sytuacji, gdy do apteki jest daleko. Naturalne sposoby pomogą na lekki odczyn, ale wystarczą w przypadku reakcji alergicznych lub silnych odczynów po ukąszeniu przez owady. Domowe sposoby na łagodzenie objawów obejmują głównie zmniejszanie opuchlizny i chłodzenie poprzez okłady.  

• Zastosowanie zimnego okładu na bolące miejsce pomaga zredukować obrzęk, zaczerwienienie i ból. Wystarczy owinąć lód w cienki ręcznik i przykładać przez 10–15 minut, powtarzając tę czynność co kilka godzin. 
• Oczyszczenie miejsca ukąszenia wodą z mydłem i dezynfekcja oktenidyną to domowy sposób zapobiegania infekcjom po ugryzieniu owada. 
• Skutecznym babcinym sposobem na opuchliznę po ukąszeniu jest okład z sody, która ma właściwości łagodzące i przeciwzapalne. Wystarczy zmieszać sodę oczyszczoną z wodą, aż do uzyskania konsystencji gęstej pasty. Mieszankę trzeba nałożyć na rankę na 10–15 minut, a następnie spłukać letnią wodą.  
• Skuteczny na ukąszenia owadów jest ocet – winny, spirytusowy, a przede wszystkim  jabłkowy. Wystarczy nanieść niewielką ilość tej łagodzącej, antyseptycznej substancji na wacik, delikatnie przetrzeć miejsce ukąszenia i pozostawić do wyschnięcia. 
• Cebula zawiera związki przeciwzapalne i antyseptyczne, które mogą pomóc zmniejszyć ból i obrzęk. Wystarczy przekroić cebulę na pół i przez kilka minut przytrzymać świeży plaster w miejscu ukąszenia przez owada.  
• Olejek lawendowy ma właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe i antyseptyczne. Kilka kropel olejku lawendowego wystarczy zmieszać z niewielką ilością oleju nośnikowego (np. oleju kokosowego) i delikatnie wmasować w miejsce użądlenia. 
• Aloes ma właściwości przeciwzapalne, łagodzące i nawilżające. Żel lub sok z rozgniecionego liścia nałożony bezpośrednio na miejsce ukąszenia pomaga w gojeniu się skóry. 

Domowe sposoby mogą być skuteczne w łagodzeniu objawów ukąszeń owadów, jednak ważne jest, aby być czujnym na oznaki poważniejszych reakcji, które wymagają profesjonalnej opieki medycznej. 

Bibliografia: 

Jedynak-Wąsowicz U., Czy u dziecka z nasilonymi odczynami po ukąszeniu komarów należy podejrzewać alergię? [dostęp z dnia 08.06.24] https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.39.11.4.  

Cantillo J, Puerta L, Immunological aspects of the immune response induced by mosquito allergens [dostęp z dnia 08.06.24] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25661054/  

Użądlenia, ukąszenia i ukłucia owadów. Jak zareagować, gdy zbliża się do Ciebie osa, pszczoła lub szerszeń? Co zrobić, gdy dojdzie do użądlenia? [dostęp z dnia 08.06.24] https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/uzadlenia-ukaszenia-i-uklucia-owadow  

Jak leczyć u dzieci miejscowe odczyny po użądleniach i ukąszeniach przez owady? [dostęp z dnia 08.06.24] https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1624/Jak-leczyc-u-dzieci-miejscowe-odczyny-po-uzadleniach-i-ukaszeniach-przez-owady-.html