Leki przeciwhistaminowe: jakie ich są generacje i kiedy je stosować?

Leki przeciwhistaminowe należą do tzw. leków pierwszego rzutu stosowanych w leczeniu chorób alergicznych. Skutecznie niwelują objawy chorobowe, ale mogą wywoływać działania niepożądane. Są to popularne środki blokujące działanie histaminy - związku odpowiedzialnego za typowe objawy alergii, takie jak katar sienny, obrzęk czy pokrzywka. Jak je stosować?

Czym są leki przeciwhistaminowe?

Choroby alergiczne leczy się dwutorowo – przyczynowo oraz objawowo. Leczenie przyczynowe polega na wyeliminowaniu lub ograniczeniu kontaktu z alergenem, który wywołuje reakcję alergiczną. Objawy alergii natomiast leczy się środkami farmakologicznymi.

Podstawową grupą leków stosowanych w leczeniu alergii są leki przeciwhistaminowe. Jak sama nazwa wskazuje, znoszą one większość objawów wywołanych przez histaminę, która jest głównym mediatorem reakcji alergicznej. Stosuje się je przy większości chorób alergicznych, zwłaszcza u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa oraz pokrzywką.

Generacje leków przeciwhistaminowych

Od czasu wynalezienia pierwszych leków antyalergicznych w połowie XX wieku, preparaty te były stale udoskonalane. Dzięki rozwojowi medycyny powstały kolejne generacje tych leków, które różnią się między sobą nie tylko skutecznością, ale przede wszystkim profilem bezpieczeństwa i występowaniem działań niepożądanych.

Leki przeciwhistaminowe I generacji

Leki przeciwhistaminowe dzieli się na leki I i II generacji. Leki I generacji uchodzą za bardzo skuteczne, ale wywołują szereg działań niepożądanych. Dzieje się tak dlatego, że wpływają na ośrodkowy układ nerwowy. Z jednej strony szybko znoszą objawy alergii, ale z drugiej powodują senność i osłabiają reakcje psychomotoryczne.

Do leków przeciwhistaminowych I generacji należą:

●       difenhydramina,

●       klemastyna,

●       antazolina,

●       cyproheptadyna,

●       dimetynden,

●       hydroksyzyna,

●       prometazyna.

Leki przeciwhistaminowe II generacji

Leki przeciwhistaminowe II generacji nie przenikają przez barierę krew-mózg, a co za tym idzie nie wpływają na ośrodkowy układ nerwowy. Nie wywołują zatem takich działań niepożądanych, jak leki I generacji. Przede wszystkim nie wpływają na senność i nie zaburzają czynności psychomotorycznych, a zatem po ich zażyciu można prowadzić pojazdy mechaniczne.

Nowsze leki są szczególnie skuteczne w kontroli objawów alergicznych, dobrze się wchłaniają i działają długo, zachowując przy tym wysoki poziom bezpieczeństwa.

Wśród leków przeciwhistaminowych II generacji wymienia się:

●       astemizol,

●       ebastynę,

●       cetyryzynę,

●       lewocetyryzynę,

●       loratadynę,

●       terfenadynę,

●       azelastynę,

●       lewokabastynę,

●       akrywastynę,

●       rupatadynę,

●       bilastynę.

Warto wspomnieć, że niektóre z leków II generacji, ze względu na ich szczególną skuteczność i bezpieczeństwo, wyodrębniane są czasem jako leki III generacji. Należą do nich:

●       feksofenadyna,

●       lewocetyryzyna,

●       desloratadyna,

●       Bilastyna.

Leki przeciwhistaminowe bez recepty i na receptę

Leki antyhistaminowe dostępne są zarówno na receptę (RX), jak i bez niej (OTC). Różnią się one przede wszystkim zawartą w nich substancją czynną oraz jej stężeniem, dlatego przed zastosowaniem jakiegokolwiek preparatu warto skonsultować się ze specjalistą.

Leki przeciwhistaminowe bez recepty są chętnie wybierane przez alergików, ponieważ nie wymagają wizyty u lekarza. Mogą stanowić pomoc w przypadkach nagłych ataków uczulenia i niespodziewanego wystąpienia objawów. Jednak preparaty wydawane z przepisu lekarza zwykle wykazują silniejsze działanie i mogą być skuteczniejsze w długotrwałej terapii.

Formy i zastosowanie leków przeciwhistaminowych

Leki przeciwhistaminowe stosuje się przy większości chorób alergicznych, zwłaszcza u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa oraz pokrzywką.

Leki przeciwalergiczne występują w różnych formach, dostosowanych do rodzaju objawów:

1. Leki doustne - najczęściej w postaci tabletek, działają ogólnoustrojowo i pomagają przy różnorodnych objawach alergii.
2. Preparaty donosowe - w postaci kropli lub aerozolu, szczególnie skuteczne przy katarze siennym.
3. Leki do stosowania miejscowego - maści, żele i kremy łagodzące objawy skórne.
4. Krople do oczu - zmniejszające łzawienie oczu i podrażnienie spojówek.

Leki przeciwhistaminowe znajdują zastosowanie w leczeniu wielu dolegliwości alergicznych:

●       zmian skórnych - zaczerwienienia, wysypki, pokrzywki, atopowego zapalenia skóry;

●       reakcji po ukąszeniach owadów;

●       egzemy i łuszczycy;

●       alergicznego zapalenia gardła;

●       kataru siennego;

●       alergicznego zapalenia spojówek.

Skutki uboczne stosowania leków przeciwhistaminowych

Leki I generacji wywołują szereg działań niepożądanych. Ponadto blokują receptory cholinergiczne, serotoninergiczne, dopaminergiczne oraz adrenergiczne, przez co mogą wywoływać takie skutki uboczne jak:

●       suchość w jamie ustnej,

●       zaburzenia widzenia,

●       zaburzenia w oddawaniu moczu,

●       zaburzenia rytmu serca,

●       drżenia mięśni,

●       dolegliwości ze strony układu pokarmowego,

●       zawroty głowy

●       szumy w uszach.

Szczególną uwagę należy zwrócić na stosowanie leków przeciwhistaminowych w następujących sytuacjach:

●       w okresie ciąży i karmienia piersią - konieczna konsultacja z lekarzem;

●       podczas starań o dziecko - niektóre leki mogą wpływać na płodność;

●       w trakcie przyjmowania innych leków - zwłaszcza antydepresantów i antybiotyków;

●       podczas spożywania alkoholu - może nasilać działania niepożądane;

●       przed planowanymi szczepieniami - wskazana konsultacja lekarska.

Leki przeciwhistaminowe dla dzieci

Wybierając lek przeciwhistaminowy dla dziecka, lekarz powinien kierować się wiekiem pacjenta. Jedne leki można podawać już dwuletnim dzieciom, a inne dopiero po ukończeniu 12 lat.

Przykładowo, rupatadynę i bilastynę można podawać dzieciom powyżej 12 roku życia. Natomiast ceteryzyna, lewoceteryzyna oraz loratydna mogą być zażywane przez dzieci, które ukończyły 2 lata, ale w mniejszych dawkach. Dawka ceteryzyny dla osób dorosłych wynosi 10 mg, a dla dzieci pomiędzy 2. a 5. rokiem życia – 2,5 mg.

U najmłodszych pacjentów alergie często objawiają się przede wszystkim zmianami skórnymi. U dzieci starszych dochodzą również objawy ze strony układu oddechowego, takie jak katar czy kaszel. Leki przeciwhistaminowe dla najmłodszych pacjentów dostępne są głównie w formie syropów lub kropli doustnych, gdzie stężenie substancji czynnej jest odpowiednio dostosowane do wieku dziecka.

Bibliografia:

1. Tarchalska-Kryńska B., Nowe generacje leków przeciwhistaminowych stosowanych w terapii chorób alergicznych, Alergia Astma Immunologia, 1997, 2(1), 3-8.
2. Kuna, P., Jurkiewicz, D., Czarnecka-Operacz, M., Pawliczak, R., Woroń, J., Moniuszko, M., & Emeryk, A. (2016). Miejsce i kryteria wyboru leków przeciwhistaminowych w leczeniu alergii. Advances in Dermatology and Allergology, 33(6), 397–410. https://doi.org/10.5114/pdia.2016.63942
3. Lewandowska-Polak A., Kowalski M.L. Leki antyhistaminowe w chorobach alergicznych. Przegl. Alergol. 2004; 2: 42–47.