Jakie są objawy i jak wygląda leczenie kataru siennego?

Jolanta Woźniak

Katar sienny to dość uciążliwa przypadłość o podłożu alergicznym. Pojawia się sezonowo lub całorocznie, w zależności od przyczyny. Wiele osób myli go z tradycyjnym infekcyjnym katarem. Sprawdź, jak go zdiagnozować i prawidłowo leczyć.

Co to jest katar sienny? Czy występuje tylko podczas pylenia

Katar sienny, znany również jako alergiczny nieżyt nosa, jest reakcją organizmu na alergeny, które prowadzą do zmniejszenia komfortu życia wielu alergików. Mechanizm tej odpowiedzi immunologicznej jest złożony – występuje uwalnianie przeciwciał IgE przez układ odpornościowy w reakcji na kontakt organizmu z substancją uczulającą. Te alergeny są rozpoznawane jako obce i potencjalnie szkodliwe, co prowadzi do uwalniania histaminy po kontakcie z nimi. Histamina zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych, co jest bezpośrednią przyczyną objawów kataru alergicznego.

Podłoże takiego kataru może być bardzo różne. Ten charakterystyczny stan zapalny błon śluzowych i nosa może pojawiać się w określonych miesiącach, w zależności od uczulenia na konkretne pyłki roślin i stopnia pylenia danej rośliny. W tym przypadku katar sienny pojawia się okresowo. Wiele osób cierpi także na całoroczny alergiczny nieżyt nosa, który jest reakcją na inne czynniki i pora roku nie ma w tym przypadku znaczenia. Katar sienny często pojawia się u dzieci. Częściej dotyka osoby młode, ale wiele osób starszych również zmaga się z alergią i katarem siennym, które „dopadają” ich z wiekiem.

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 przypisuje tej przypadłości kod J30 i określa, jako naczynioruchowy i alergiczny nieżyt nosa w kategorii „inne choroby górnych dróg oddechowych”. Od 1 stycznia 2022 r. obowiązuje nowa klasyfikacja chorób ICD-11, która wprowadza zmiany w systemie kodowania. Nowa formuła ICD-11 opisuje nie tylko choroby, ale zdrowie w szerokim aspekcie i okoliczności, które na nie wpływają. Tutaj katar alergiczny znajduje się pod pozycją CA08.00.

Jakie są przyczyny kataru siennego?

Bezpośrednią przyczyną kataru siennego jest kontakt z alergenem, który wywołuje nieprawidłową (nadmierną) reakcję organizmu na czynnik, który tak naprawdę nie jest zagrożeniem dla życia lub zdrowia . Przyczyny nieżytu nosa o podłożu alergicznym możemy podzielić na 2 główne kategorie:

alergeny sezonowe, czyli pyłki roślin, na przykład brzozy, topoli, olchy, leszczyny, pokrzywy czy bylicy,

alergeny całoroczne, takie jak:

sierść, naskórek i wydzieliny zwierząt (głównie kotów i psów),

zarodniki grzybów (głównie drożdżopodobnych) występujące przede wszystkim w ciepłych i wilgotnych pomieszczeniach, na przykład w łazienkach, gdzie jest ograniczona cyrkulacja powietrza,

roztocza kurzu domowego.

Jakie są czynniki ryzyka – kto jest narażany na katar sienny?

Wiele czynników zwiększa ryzyko rozwoju kataru alergicznego, a niektóre osoby są bardziej narażone na jego występowanie. Do takich czynników zaliczamy:

predyspozycje genetyczne – skłonność do alergii można odziedziczyć,

występowanie alergii innego rodzaju – na przykład alergii pokarmowej, atopowego zapalenia skóry czy astmy oskrzelowej,

powtarzająca się ekspozycja na alergen – z tego powodu alergiczny nieżyt nosa może być uznany za chorobę zawodową, która jest efektem długiego i intensywnego kontaktu w pracy z danym alergenem,

polipy nosa – usytuowane najczęściej przy ujściu zatok do nosa,

ciąża – układ immunologiczny ciężarnej kobiety działa inaczej i mogą pojawiać się nowe reakcje organizmu na alergeny,

wiek – u starszych osób spada odporność na alergeny,

palenie czynne i bierne – szczególnie kontakt z dymem papierosowym w pierwszych latach życia (palenie bierne) zwiększa ryzyko alergii,

zanieczyszczenie środowiska – często powoduje zaostrzenie chorób układu oddechowego i alergie, w tym katar sienny,

smog – zaostrza objawy alergiczne lub może być czynnikiem, który bezpośrednio uczula.

Katar sienny – jakie daje objawy?

Typowymi objawami kataru siennego są:

częste kichanie,

wodnisty bezbarwny katar,

uczucie swędzenia w nosie i w gardle,

niedrożność nosa,

łzawienie i pieczenie oczu,

światłowstręt,

osłabienie węchu,

przewlekły kaszel, który wywołuje spływanie wydzieliny z nosa po ścianie gardła,

zaczerwienienie nosa,

osłabienie węchu,

dolegliwości ogólnoustrojowe, jak zaburzenia snu, problemy z koncentracją, uczucie zmęczenia czy podwyższona temperatura.

Objawy nieżytu nosa o podłożu alergicznym pojawiają się zaraz po kontakcie z alergenem. Ten moment ma ogromne znaczenie w klasyfikacji kataru i ułatwia nam odróżnienie kataru alergicznego od zwykłego. Katar sienny od zwykłego różni się wyglądem wydzieliny, objawami towarzyszącymi i czasem trwania. To dwie różne przypadłości, które wymagają różnej diagnostyki i innych sposobów leczenia.

Czym katar alergiczny różni się od zwykłego?

Jak odróżnić katar alergiczny od zwykłego? Istotne znaczenie ma wspomniana wcześniej barwa wydzieliny, która przy katarze siennym jest przezroczysta. Zmiana zabarwienia na kolor żółty lub zielony może świadczyć o zakażeniu bakteryjnym lub wirusowym. Wydzielina jest najczęściej wodnista, ale może przybrać postać gęstego kataru alergicznego, jeżeli nie będzie systematycznie usuwana i zalegnie w jamie nosowej.

Katar infekcyjny trwa do 10 dni, alergiczny zależy od czasu ekspozycji na alergen. Katar sienny charakteryzuje gwałtowne kichanie, a wyciek z nosa pojawia się najczęściej obustronnie. Przy katarze „tradycyjnym” mogą pojawiać się krwawienia z nosa, które z reguły nie towarzyszą alergiom. Silny katar alergiczny jest często mylony z infekcyjnym. Pamiętajmy jednak, że dokładne rozpoznanie jest możliwe tylko na podstawie szczegółowego wywiadu lekarskiego i badań.

Jakie badania wykonuje się przy katarze siennym?

Zdiagnozowanie kataru siennego opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim, testach i indywidualnych badaniach. W pierwszej fazie lekarz podczas rozmowy z pacjentem ustala, czy istnieje zależność pomiędzy pojawiającymi się objawami a stycznością z alergenami.

Kolejnym etapem diagnostyki są testy skórne, do których zaliczamy:

testy podskórne, polegające na śródskórnym (czyli nie przebijającym skóry) wstrzyknięciu małej ilości alergenu,

testy punktowe, polegające na nałożeniu na skórę kropelki roztworu z alergenem i delikatnym nakłuwaniu skóry w tym miejscu,

testy płatkowe, polegające na nakładaniu na skórę krążków z bibuły, nasączonych roztworem z alergenem.

Ważnym elementem diagnostyki przy alergiach, także przy katarze siennym jest badanie na obecność przeciwciał IgE, wytwarzanych przez układ odpornościowy organizmu w alergiach. Samo badanie polega na pobraniu krwi z żyły łokciowej, która jest analizowana pod kątem stężenia przeciwciał IgE. W niektórych przypadkach przeprowadzane są dodatkowo donosowe próby prowokacyjne, które polegają na podaniu organizmowi alergenu. Takie badanie może być wykonywane tylko pod bezpośrednim nadzorem lekarza i w warunkach zapewniających pomoc medyczną, gdyż stwarzają niebezpieczeństwo wystąpienia działań niepożądanych. Przy alergicznym nieżycie nosa elementem diagnostyki jest także badanie wydzieliny pobranej z małżowiny nosowej (cytologia błony śluzowej jamy nosa). Dodatni wynik testu potwierdza alergiczny nieżyt nosa.

Jak się leczy katar sienny?

Najlepszym sposobem leczenia kataru siennego jest unikanie tych czynników, które wywołują alergie, ale niestety nie zawsze jest to możliwe. Z tego powodu często musimy korzystać z farmakologii.

Skuteczne leki na katar alergiczny dostępne są nie tylko na receptę, ale możemy także znaleźć leki, których zakup nie wymaga recepty. Do takich należą doustne leki przeciwhistaminowe oraz produkty bezpośrednio podawane do nosa, na śluzówkę. Zawierają one substancje czynne takie, jak:

azelastyna – donosowo blokująca działanie histaminy,

kromoglikan sodu – zmniejszający ryzyko reakcji alergicznej w czasie kontaktu z alergenem,

nafazolina – obkurczająca błonę śluzową, zmniejszająca obrzęk i produkcje wydzieliny,

ektoina – stwarzająca wilgotne środowisko w nosie i ochraniająca powierzchnię błony śluzowej nosa przed działaniem alergenów,

celuloza w proszku – tworząca barierę na śluzówce nosa i utrudniająca przenikanie alergenów, ma także zastosowanie w profilaktyce kataru siennego,

desloratadyna – ograniczająca objawy alergii,

pseudoefedryna – obkurczająca naczynia krwionośne błony śluzowej nosa.

Leki na receptę wykazują silniejsze działanie i dlatego mogą być zlecane tylko przez lekarza w leczeniu celowanym. Na receptę przepisywane są głównie glikokortykosteroidy, które wykazują silne działanie przeciwzapalne.

Leki na receptę zawierają określone substancje czynne, do których zaliczamy:

budezonid – działa przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie,

mometazon – łagodzi obrzęk i podrażnienie błony śluzowej nosa,

beklometazon – działa przeciwzapalnie.

Leki na katar alergiczny dostępne są w różnych postaciach, takich jak:

krople, które umożliwiają bezpośrednie przedostanie się leku do błony śluzowej nosa,

tabletki, które głównie redukują objawy, jak kichanie, świąd nosa czy swędzenie oczu,

spray do nosa, który zmniejsza stan zapalny i ułatwia oddychanie,

aerozol, który umożliwia rozproszenie cząstek leczniczych na całej powierzchni śluzówki nosa,

zioła w formie naparów – z rokitnika, pokrzywy, krwawnika pospolitego czy imbiru.

Skuteczną formą leczenia są inhalacje na katar alergiczny lub nebulizacje. Inhalacja ma na celu wprowadzenie wraz z powietrzem określonej substancji do dróg oddechowych, na przykład na bazie olejków do nosa czy soli morskiej. Nebulizacja to szczególny sposób inhalacji, który polega na podaniu leku w postaci aerozolu i wymaga już profesjonalnego sprzętu. W zależności od płynnego leku, wlanego do pojemnika osiągamy określony efekt w walce z katarem alergicznym.

Lekarz może także zlecić odczulanie (immunoterapię), gdy przyczyna kataru siennego jest już dokładnie określona. Ten proces leczenia polega na stopniowym przyzwyczajaniu organizmu do alergenu poprzez regularne podawanie zastrzyków, tabletek lub kropli z alergenem, na który pacjent jest uczulony. Zadaniem immunoterapii jest oswojenie układu odpornościowego z alergenem i tym samym złagodzenie objawów alergii.

Jakie są domowe sposoby na katar sienny?

Specjalistyczne leczenie jest główną formą walki z każdym objawem alergii, w tym także kataru siennego. Idealnym rozwiązaniem byłoby całkowite unikanie sytuacji, które wywołują alergie, ale nie jest to możliwe do zrealizowania w 100 procentach.

Farmakologię można także wesprzeć domowymi sposobami na katar alergiczny. Jest wiele sposobów, które z łatwością wprowadzimy do codziennego życia w zależności od przyczyny alergicznego nieżytu nosa.

Oto przykłady naturalnych sposobów do walki z alergicznym katarem:

płukanie gardło ciepłą wodą z solą, dwa lub trzy razy dziennie, aby złagodzić swędzenie i ból,

śledzenie kalendarz pyleń i planowanie swojej aktywności na zewnątrz w zależności od przyczyny uczulenia (warto np. zrezygnować ze spacerów w czasie szkodliwego dla nas pylenia),

kąpiele i mycie głowy po powrocie do domu,

korzystanie z nawilżaczy i oczyszczaczy powietrza, stosowanie odpowiednich filtrów dla alergików,

przy uczuleniu na kurz i roztocza unikanie w domu dywanów, zasłon czy wykładzin,

częste spacery po deszczu,

systematyczne odkurzanie w mieszkaniu i wycieranie powierzchni z kurzu,

używanie do kąpieli olejków eterycznych, które ułatwiają oddychanie,

picie naparów z ziół, które łagodzą podrażnienia (z rokitnika, pokrzywy, krwawnika pospolitego czy imbiru.

płukanie nosa preparatami na bazie wody morskiej lub roztworem soli fizjologicznej,

w ramach profilaktyki kataru siennego warto chronić dzieci przed dymem papierosowym i w miarę możliwości karmić je piersią do 3 miesiąca życia.

Jaką dietę stosować?

Jednym z domowych sposobów łagodzenia kataru siennego jest także stosowanie odpowiedniej diety. Co warto jeść i pić przy katarze siennym? Oto kilka przykładów:

czosnek i cebula, które działają przeciwzapalnie i wzmacniają odporność organizmu,

jogurty i zawarte w nich bakterie,

ryby, które zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, czyli ryby tłuste, jak makrela, łosoś czy tuńczyk,

ciepłe płyny, które udrażniają drogi oddechowe,

warzywa zielone, które działają przeciwzapalnie i zawierają przeciwutleniacze, jak fasola, bakłażan, ogórek czy cukinia.

Warto wyeliminować z codziennej diety produkty, które mogą wywołać alergię pokarmową, jak orzeszki, czekolada czy mleko krowie. Przy alergii wziewnej dobrze jest unikać czerwonego mięsa i tłuszczów zwierzęcych. Pamiętajmy, że niektóre pyłki posiadają podobne proteiny, jak niektóre warzywa czy owoce. A zatem żywność ze strukturą białek podobną do białek określonych pyłków może wywoływać reakcję alergiczną. Przykładem jest uczulenie na trawę, które może być przyczyną nietolerancji na brzoskwinie i seler.

Bibliografia:

B. Samoliński B. i wsp. „Zasady postępowania w alergicznym nieżycie nosa. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce”, Wydawnictwo AKIS, Łódź 2012,

M. Arcimowicz „Alergiczny nieżyt nosa. Leczenie ze szczególnym uwzględnieniem leków przeciwhistaminowych. Analiza przypadków dzieci i dorosłych”, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2017,

J. Bousquet, P. van Cauwenberge „Postępowanie w alergicznym nieżycie nosa – zakres kompetencji farmaceuty”, Przegląd Alergologiczny, Mediton Oficyna Wydawnicza, Vol. 1 Nr 2, 2004, s. 22-28,