Nadczynność tarczycy – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Justyna Dystrych

Nadczynność tarczycy to jedno z najczęstszych schorzeń endokrynologicznych, które dotyka przede wszystkim osoby w wieku 20-40 lat (głównie kobiety). Takie rozpoznanie usłyszy 1-2% polskiej populacji. Czy nadczynność tarczycy jest groźna? Jak się objawia? Jak leczyć to zaburzenie i czy można mu zapobiec? Odpowiadamy w tym artykule.

kobieta trzyma sie za szyje ktora jest podswietlona na czerwono

Co to jest nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy to stan, w którym gruczoł wytwarza więcej hormonów (tyroksyny, FT4
i trójjodotyroniny, FT3) niż wynosi zapotrzebowanie organizmu. Funkcje wydzielnicze tarczycy kontroluje przysadka mózgowa za pomocą hormonu tyreotropowego (TSH). Ponieważ te dwa gruczoły są ze sobą ściśle powiązane (tzw. ujemne sprzężenie zwrotne), nadczynność tarczycy mogą spowodować nieprawidłowości w pracy i jednego, i drugiego. A ponieważ hormony tarczycowe regulują pracę większości tkanek, a także wpływają na metabolizm i termogenezę (produkcję ciepła), objawy zaburzenia obejmują całe ciało.

Nadczynność a niedoczynność tarczycy – jakie są różnice?

Nadczynność i niedoczynność tarczycy to dolegliwości, które mają podłoże hormonalne.
W nadczynności następuje zwiększona produkcja hormonów tarczycy, a w niedoczynności – zmniejszona. Mimo że schorzenia stoją na przeciwnych biegunach, są ze sobą powiązane. Przykładowo, niedoczynność tarczycy może rozwinąć się wskutek leczenia nadczynności, w którym następuje trwałe uszkodzenie gruczołu (np. usunięcie). Z kolei niedopasowana dawka leków hormonalnych na nadczynność tarczycy prowadzi nieraz do niedoczynności.

Rodzaje nadczynności tarczycy

Można wyróżnić dwa rodzaje nadczynności tarczycy:

Jawną – badania krwi wykazują podwyższone stężenie hormonów tarczycy, a chory zauważa objawy zaburzenia,

Subkliniczną – poziom hormonów tarczycowych jest w normie lub w górnej granicy, a TSH – poniżej normy. Sama nadczynność przebiega skąpo- lub bezobjawowo.

Nadczynność tarczycy – przyczyny

W Polsce najczęstsze przyczyny nadczynności tarczycy to:

Choroba Gravesa i Basedowa (ChGB). To schorzenie o podłożu autoimmunologicznym (organizm produkuje przeciwciała przeciwko receptorowi TSH w komórkach tarczycy, co pobudza ją do produkcji hormonów),

Guzki tarczycy (nadczynne/toksyczne wole guzkowe), które rozwijają się z powodu niedoboru jodu. Ponieważ od 1996 r. wprowadzono obowiązkowe jodowanie soli kuchennej, obecnie większość Polaków spożywa wystarczającą ilość tego pierwiastka.

Do innych przyczyn zalicza się podostre i poporodowe zapalenie tarczycy, gruczolaka przysadki (zwiększa wydzielanie TSH) oraz przedawkowanie hormonów tarczycy, które stosuje się w leczeniu niedoczynności albo choroby Hashimoto. U niektórych kobiet w ciąży może wystąpić tyreotoksykoza ciężarnych o łagodnym i przemijającym w okolicy II trymestru charakterze. Stan ten wynika z bardzo wysokiego stężenia gonadotropiny kosmówkowej (hCG), która pobudza tarczycę do wzmożonej pracy.

badanie tarczycy

Nadczynność tarczycy – objawy

Objawy nadczynności tarczycy wynikają z „przyspieszenia” organizmu, czyli znacznego zwiększenia metabolizmu. Do najbardziej charakterystycznych należą:

Chudnięcie (mimo zwiększonego apetytu),

Uczucie gorąca i zwiększona potliwość,

Niepokój, rozdrażnienie i nerwowość,

Drżenie rąk,

Osłabienie siły mięśniowej,

Wypadanie włosów,

Tachykardia i kołatanie serca,

Częste oddawanie stolca, a nawet biegunki,

Zaburzenia miesiączkowania u kobiet,

Zaburzenia libido i erekcji u mężczyzn.

Ponadto, jeśli przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa i Basedowa, pojawiają się objawy oczne (orbitopatia tarczycowa), czyli wytrzeszcz, podwójne widzenie, opuchlizna, zaczerwienienie i zapalenie spojówek. Z kolei u seniorów choroba często manifestuje się osłabieniem, a dolegliwości pochodzą głównie ze strony układu krążenia — do charakterystycznych symptomów zaliczają się m.in. zaburzenia rytmu serca, migotanie przedsionków, niewydolność mięśnia sercowego.

Badania na nadczynność tarczycy: TSH, FT3 i FT4

Diagnostyka chorób tarczycy, w tym nadczynności, obejmuje wykonanie badań laboratoryjnych i obrazowych. Jakie badanie na nadczynność tarczycy zleca lekarz?

Pierwsza analiza, która pozwala ocenić pracę tarczycy, to stężenie TSH. Jeśli jest niskie lub bardzo niskie, należy oznaczyć poziom hormonów tarczycy. Przy nadczynności tarczycy badanie krwi wykaże zwiększoną ilość FT3 i FT4. Wszystkie oznaczenia może zlecić lekarz rodzinny i dlatego warto wykonać je jednocześnie. Jednak w przypadku odchyleń od normy wyniki powinien zobaczyć endokrynolog.

Samo rozpoznanie nadczynności tarczycy nie oznacza odkrycia jej przyczyny, od której uzależnione jest leczenie. Kolejny krok diagnostyczny to sprawdzenie poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, zwłaszcza przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR). Ich zwiększona ilość wskazuje na chorobę Gravesa i Basedowa.

Inne pomocne badanie tarczycy to USG, które wykaże zarówno wole, jak i ChGB. Po stwierdzeniu zmian ogniskowych wykonuje się biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BACC).

W niektórych przypadkach wskazana jest scyntygrafia tarczycowa (nigdy u kobiet w ciąży).

Nadczynność tarczycy – leczenie farmakologiczne i zalecenia dla pacjenta

Leczenie nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny, a także stopnia nasilenia objawów i chorób współistniejących. Najczęściej pierwszym wyborem jest farmakoterapia (również wtedy, gdy specjalista planuje zastosowanie innych metod, np. operacyjnych). Po zakończeniu leczenia pacjent powinien pozostawać pod stałą opieką endokrynologa.

Leczenie farmakologiczne nadczynności tarczycy

Tyreostatyki to przeciwtarczycowe leki na receptę. Należą do nich tiamazol i propylotiouracyl. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu produkcji hormonów tarczycy. Uzupełniająco lekarz przypisuje czasami ß-blokery (np. propanolol), które łagodzą niektóre objawy (drżenie rąk, kołatanie serca). W czasie farmakoterapii bardzo duże znaczenie ma kontrolowanie stężenia hormonów oraz reagowanie na wszelkie skutki uboczne (świąd, bóle stawów, gorączka, ból gardła). Ile trwa leczenie nadczynności tarczycy? Pierwsze efekty działania tyreostatyków obserwuje się po 2-4 tygodniach.

Bardziej agresywne terapie w leczeniu nadczynności tarczycy

Inną metodą leczenia nadczynności tarczycy jest jednorazowe podanie jodu promieniotwórczego (131I), który powoli i nieodwracalnie uszkadza komórki tarczycy. W przypadku raka tarczycy oraz rozwoju dużego wola uciskającego tchawicę zaleca się leczenie operacyjne, czyli całkowite lub częściowe usunięcie gruczołu (strumektomia, tyreoidektomia). Często w konsekwencji zastosowania obu metod rozwija się niedoczynność tarczycy wymagająca stałego leczenia preparatami tyroksyny.

Nadczynność tarczycy – leczenie naturalne

Witaminy czy zioła na nadczynność tarczycy powinny być jedynie uzupełnieniem terapii. Najlepszy „domowy” sposób wspierający leczenie to zbilansowana dieta. Co jeść przy nadczynności tarczycy? Warto sięgać po produkty bogate w jod, wapń, selen, magnez i kwasy omega-3, a także przeciwutleniacze. Pomocna okazuje się konsultacja z dietetykiem, ponieważ samodzielne skomponowanie prawidłowego jadłospisu przy nadczynności tarczycy stanowi nie lada wyzwanie. Osoby z niedowagą spowodowaną zaburzeniem powinny też zadbać o odpowiednią podaż kalorii i białka.

Nadczynność tarczycy – przeciwwskazania

Czego unikać przy nadczynności tarczycy? Przede wszystkim papierosów. Specjaliści gorąco zalecają rzucenie palenia, ponieważ zwiększa ono ryzyko pojawienia się guzków tarczycy, a także ma wpływ na rozwój i przebieg nadczynności. Wskazane jest również unikanie napojów z kofeiną i produktów wysoko przetworzonych. Należy też ograniczyć intensywne treningi i ćwiczenia siłowe, które bardzo obciążają mięśnie.

wizyta u doktora

Nadczynność tarczycy – skutki nieleczonej choroby

Jakie są skutki nieleczonej nadczynności tarczycy? Specjaliści wymieniają zaburzenia rytmu serca, osteoporozę czy przełom tarczycowy, który prowadzi do niewydolności wielonarządowej i zagraża życiu. U kobiety ciężarnej może pojawić się nadciśnienie tętnicze i stan przedrzucawkowy, a u płodu – nieprawidłowości w rozwoju.

Nadczynność tarczycy – najczęściej zadawane pytania

Poniżej prezentujemy często zadawane pytania pacjentów.

Czy nadczynność tarczycy jest wyleczalna?

Zależy to przede wszystkim od przyczyny zaburzenia. Zdarza się również, że wyleczenie nadczynności prowadzi do rozwoju niedoczynności, która wymaga stałego przyjmowania leków.

Czy nadczynność tarczycy jest dziedziczna?

Choroba Gravesa i Basedowa, jedna z przyczyn nadczynności, ma podłoże genetyczne. Jeśli w rodzinie stwierdzono przypadki tego schorzenia, warto poinformować o tym lekarza. Unikanie niektórych leków może zmniejszyć ryzyko zachorowania.

Co boli przy nadczynności tarczycy?

Nadczynności tarczycy zazwyczaj nie towarzyszą dolegliwości bólowe. W podostrym zapaleniu tarczycy, które jest jedną z przyczyn zaburzenia, pojawia się silny ból na przedniej części szyi promieniujący do uszu, żuchwy i klatki piersiowej. Co jednak ważne, wynika on z rozwoju stanu zapalnego, a nie z samej zwiększonej pracy wydzielniczej gruczołu.

Ile się chudnie przy nadczynności tarczycy?

Nie da się tego dokładnie określić, ponieważ utrata masy ciała zależy od wielu czynników. Najczęściej jednak chudnięcie jest gwałtowne i nie wynika ze świadomego ograniczania kaloryczności albo liczby posiłków. Wręcz przeciwnie, chorzy zazwyczaj mają większy apetyt.

Co obniża nadczynność tarczycy?

Takie działanie mają jedynie tyreostatyki, czyli leki antytyreoidalne, które hamują produkcję hormonów tarczycowych. Nie istnieją żadne naturalne ani domowe sposoby.

Ile wynosi TSH przy nadczynności tarczycy?

Zazwyczaj nie więcej niż 0,32-0,5 μIU/ml. Normy jednak mogą nieco różnić się w zależności od laboratorium, dlatego zawsze należy kierować się informacjami podanymi na wyniku.

Nadczynność tarczycy – podsumowanie

Nadczynność tarczycy to zaburzenie endokrynologiczne, które skutkuje przyspieszeniem funkcjonowania całego organizmu. Występujących objawów nie wolno lekceważyć. Poza tym po zakończeniu terapii należy regularnie kontrolować stan tarczycy i pozostawać pod opieką specjalisty, ponieważ wyleczenie nadczynności nie zawsze oznacza koniec problemów z tym gruczołem.

Źródła: