Rodzaje opatrunków – jakie są? Na rany, odleżyny i nie tylko

Opatrunki na rany nowej generacji to specjalistyczne produkty dostosowane do rodzaju rany, skutecznie wspierające proces gojenia.  Aby dobrze wybrać opatrunek, warto znać podstawowe różnice między nimi. 

Jakie są rodzaje opatrunków na rany? 

Dobór odpowiedniej metody zabezpieczenia rany zależy od jej typu, umiejscowienia, rozległości, natężenia krwawienia oraz ryzyka infekcji. To wiele czynników – zatem istnieje wiele rodzajów opatrunków, wykonanych z różnorodnych materiałów: od popularnej gazy, przez hydrożele (nawilżające ranę i przeciwdziałające martwicy), opatrunki piankowe (absorbujące wydzielinę z rany), po  tampony hemostatyczne (wspomagające krzepliwość krwi), a to jeszcze nie wszystko. 

Zasadniczo istnieją 3 podstawowe rodzaje opatrunków: na odleżyny, rany i krwotoki, ale są też opatrunki specjalistyczne, stosowane np. na trudno gojące się, przewlekłe rany czy owrzodzenia.  

Aby wybrać najlepszy sposób zabezpieczenia konkretnego uszkodzenia tkanek, warto poznać najpopularniejsze typy opatrunków. 

Opatrunek jałowy (sterylny) i niejałowy 

Jednym z najczęściej stosowanych przez farmaceutów kryteriów jest podział na opatrunki jałowe i niejałowe. Opatrunek jałowy jest całkowicie sterylny, wolny od wszelkich bakterii, wirusów, grzybów i innych patogenów, więc można go używać na otwarte rany, oparzenia i inne poważne urazy, gdzie istnieje wysokie ryzyko infekcji. Najczęściej stosuje się wówczas jałowy bandaż, gazę, opatrunki hydrożelowe, piankowe, z folii poliuretanowej czy alginianowe. 

Z kolei opatrunek niejałowy nie przeszedł procesu sterylizacji, co oznacza, że nie jest całkowicie wolny od mikroorganizmów, ale jest nadal czysty i można go stosować na uszkodzenia naskórka czy   drobne rany, które są mniej narażone na infekcje.  

Niejałowa gaza, kompres czy bandaż  bywają też używane w sytuacjach awaryjnych, gdy nie ma dostępu do opatrunków jałowych.  W momentach, gdy ważniejsza niż sterylność jest konieczność ratowania życia, mogą być używane jako kompresy uciskowe do tamowania krwawienia czy opatrywania ran, zanim zostaną one profesjonalnie zabezpieczone przez ratowników medycznych.  

Opatrunek hydrokoloidowy 

Opatrunki hydrokoloidowe są cenione w medycynie za zdolność do utrzymywania optymalnych warunków dla gojenia się zranień. Ponadto umożliwiają dopływ tlenu, więc nie trzeba ich zmieniać przez 3 do 7 dni (w zależności od rany).  

Wielu pacjentów dopytuje o nie w aptekach, dlatego wyjaśnimy dokładnie, co to są opatrunki hydrokoloidowe i do jakich ran można je zastosować. Hydrokoloidy składają się z żelujących substancji takich jak karboksymetyloceluloza (CMC), pektyna lub żelatyna, zatopionych w elastycznym, wodoodpornym polimerze. Te substancje wchodzą w interakcję z wysiękiem z rany, tworząc żel, który utrzymuje wilgoć. Rana goi się szybciej i  samoczynne oczyszcza się z martwych tkanek. Dodatkowo opatrunek hydrokoloidowy zapewnia barierę ochronną przed zanieczyszczeniami i bakteriami, zmniejszając ryzyko infekcji. Z tego względu jest chętnie stosowany na oparzenia (choć nie ma przeciwskazań, żeby nałożyć go również na rany lub otarcia).  

Ten specjalistyczny rodzaj opatrunków jest dostępny w różnych kształtach i rozmiarach, co umożliwia łatwą aplikację na różne części ciała. 

Opatrunek alginianowy 

Alginat to naturalny materiał pochodzenia biologicznego, który jest pozyskiwany z komórek ściany brunatnic, rodzaju wodorostów morskich. Jest znany z wyjątkowych właściwości absorpcyjnych i żelujących, co czyni go idealnym składnikiem do produkcji specjalistycznych opatrunków medycznych. 

Główną cechą opatrunków alginianowych jest ich zdolność do reagowania z wilgocią rany. Gdy alginat wchodzi w kontakt z wysiękiem, tworzy żelowatą substancję. Proces ten zapewnia nie tylko absorpcję nadmiaru płynów, ale także tworzy optymalne warunki dla naturalnych procesów gojenia. Żel, który powstaje na powierzchni rany, działa jak bufor, minimalizując ból podczas zmiany opatrunku. 

Dodatek srebra zwiększa właściwości antybakteryjne opatrunków alginianowych, co czyni je szczególnie skutecznymi w leczeniu przewlekłych, zakażonych ran oraz w zapobieganiu infekcjom w przypadku stopy cukrzycowej, odleżyn, owrzodzeń żylnych.  

Kolejnym bonusem jest fakt, że opatrunki alginianowe można przycinać, dopasowując je do pożądanego rozmiaru i kształtu. 

Opatrunek ze srebrem 

Opatrunki ze srebrem są stosowane w celu zapewnienia ochrony antybakteryjnej uszkodzonych tkanek. Zazwyczaj poleca się je na trudno gojące się rany, oparzenia i we wszystkich przypadkach, gdzie istnieje podwyższone ryzyko infekcji lub zakażenie już wystąpiło. Stopniowo uwalniane jony srebra mają szerokie właściwości przeciwdrobnoustrojowe, zwalczające zarówno bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne, w tym szczepy oporne na antybiotyki.  

Co ciekawe, opatrunek ze srebrem można kupić w formie sprayu (co pozwala na łatwe i szybkie zastosowanie przy mniejszych zranieniach), w siateczce (umożliwiającej równomierne uwalnianie jonów srebra na całej powierzchni rany), oraz w piance (do stosowania na rany wydzielające średnie i niskie ilości płynów).  Każdy z nich jest zaprojektowany tak, aby dostosować się do specyficznych potrzeb pacjentów i różnych rodzajów ran. 

Opatrunek foliowy 

Opatrunek foliowy to cienka, elastyczna i przewiewna jałowa folia, która służy jako bariera ochronna dla uszkodzonych tkanek. Jest przeznaczona do utrzymania wilgotności w ranie, zapewniając optymalne warunki do gojenia się, jednocześnie umożliwiając skórze oddychanie. Jest przezroczysta, umożliwia obserwację stanu rany bez konieczności zdejmowania opatrunku, tak aby nic nie zakłóciło procesu gojenia. 

Opatrunki foliowe przeznaczono do opatrywania ran, które wydzielają minimalne ilości płynów, a także do zabezpieczania skóry przed tarciem, naciskiem, wilgocią lub innymi czynnikami zewnętrznymi. Idealnie sprawdzą się do zabezpieczania ran pooperacyjnych, gdzie konieczne jest utrzymanie czystości i suchości. 

Najczęściej opatrunki foliowe występują w formie długich, wąskich rolek (co umożliwia łatwe cięcie i dopasowanie do potrzebnej wielkości i kształtu) lub opatrunku z naklejoną na brzegach ramką (która zapewnia dokładną i łatwą aplikację). 

Opatrunek hydrożelowy 

Opatrunek hydrożelowy składa się głównie z wody i polimerów żelujących, więc jest przeznaczony do leczenia ran, które wymagają utrzymania wilgotnego środowiska podczas gojenia. Stosuje się go bezpośrednio na ranę lub na specjalnie przygotowaną gąbkę/gazę, którą następnie kładzie się na miejsce zranienia.  

Wymaga zabezpieczenia wtórnym opatrunkiem, który utrzymuje hydrożel na miejscu i chroni uszkodzone tkanki przed zanieczyszczeniami. Jest szczególnie skuteczny w przypadku trudno gojących się, otwartych ran, oparzeń, owrzodzeń, odleżyn, a także ran przewlekłych. Dzięki swoim chłodzącym właściwościom opatrunki hydrożelowe pomagają również złagodzić ból, dlatego są często wybierane dla dzieci. 

Opatrunki hydrożelowe powinny być zmieniane zgodnie z zaleceniami producenta lub lekarza, zazwyczaj co 24–48 godzin, w zależności od stopnia nasączenia rany i ilości wydzieliny. Pacjenci zmagający się z odleżynami i pęcherzami docenią plaster hydrożelowy. Ten typ opatrunku składa się z warstwy hydrożelu zamkniętej między dwoma warstwami ochronnymi – jedna warstwa jest przylepna i umożliwia bezpieczne przymocowanie do skóry wokół rany.  

Druga, zewnętrzna warstwa jest zwykle wykonana z półprzepuszczalnej folii, która pozwala na wymianę gazów, ale chroni ranę przed zanieczyszczeniami z zewnątrz.  Natomiast w przypadku skaleczeń, oparzeń i otarć warto sięgnąć po opatrunek hydrożelowy w sprayu. Ta bezdotykowa forma aplikacji przyda się w sytuacji, gdy lepiej nie dotykać uszkodzonych tkanek.  

Opatrunek na rany pooperacyjne 

Po operacji właściwy wybór opatrunku jest kluczowy dla zapewnienia odpowiedniego środowiska gojenia się rany, zapobiegania infekcjom oraz minimalizacji blizn. Oto różne rodzaje opatrunków używanych na rany pooperacyjne w zależności od ich charakteru i stanu. 

• Plastry pooperacyjne to jałowe, przylepne opatrunki zazwyczaj wykonane z przezroczystej folii lub bardziej przepuszczalnych materiałów, które pozwalają skórze oddychać. Często posiadają delikatny, hypoalergiczny klej, który minimalizuje podrażnienia skóry. Świetnie nadają się do stosowania na niewielkie cięcia lub rany, które zostały zamknięte i mają niskie ryzyko infekcji. Zapewniają ochronę przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi i utrzymują lekki nacisk, wspierając proces gojenia. 
• Opatrunki na rany sączące zawierają materiały superabsorbujące, dzięki czemu są zdolne do zatrzymywania większej ilości wydzieliny. Zapobiegają przesiąkaniu płynów na zewnątrz, co jest ważne w celu utrzymania czystości rany oraz ochrony przed infekcjami. 
• Opatrunki na rany z wysiękiem są zazwyczaj grubsze, wykonane z hydrokoloidów, pianek, alginatów czy hydrofibrów, które skutecznie wchłaniają wydzielinę i przekształcają ją w żel. 

Opatrunki te pomagają utrzymać odpowiedni poziom wilgoci w ranie, tworząc warunki sprzyjające gojeniu. 

Jak dobrać opatrunek do rodzaju rany? 

Wybór odpowiedniego opatrunku jest kluczowy dla efektywnego leczenia ran i może wpłynąć na szybkość gojenia oraz komfort pacjenta. Oto kilka czynników, które warto wziąć pod uwagę przy wyborze opatrunku, 

• Rodzaj rany – na przykład rany z większym wysiękiem wymagają opatrunków superabsorbujących (piankowych lub alginianowych), natomiast rany suche mogą lepiej reagować na opatrunki hydrożelowe. 
• Zastosowanie opatrunku – należy zastanowić się, czy opatrunek ma zapewnić ochronę przed zanieczyszczeniami, pochłaniać wysięk, przyspieszać gojenie czy też zmniejszać ból. Na przykład opatrunki hydrokoloidowe są dobre do utrzymania wilgotnego środowiska, które promuje gojenie, podczas gdy opatrunki ze srebrem mogą być lepsze dla zakażonych ran ze względu na ich właściwości antybakteryjne. 
• Cena i częstotliwość zmiany opatrunku – koszt opatrunku może się znacznie różnić w zależności od rodzaju i marki. Opatrunki specjalistyczne, takie jak te z dodatkiem srebra czy specjalne opatrunki na oparzenia, mogą być droższe. Warto jednak rozważyć koszt całkowity, włączając w to częstość zmiany opatrunków i ilość zużytych materiałów. 
• Refundacja – warto sprawdzić, które opatrunki są objęte refundacją, co może znacznie zmniejszyć koszty leczenia, szczególnie przy długotrwałej terapii. 

Jakie są najlepsze opatrunki na odleżyny? 

Wybór odpowiedniej metody leczenia odleżyn zależy od wielu czynników, w tym stopnia i głębokości ran, obecności zakażenia oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Istnieje 6 rodzajów opatrunków na odleżyny. 

1. Hydrokoloidowe tworzą wilgotne środowisko, które sprzyja gojeniu się odleżyn i zabezpiecza przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi. 

1. Piankowe mogą być używane w przypadku odleżyn wydzielających dużo płynu. Amortyzują kończyny, co jest istotne przy leczeniu ran w miejscach nacisku. 

1. Alginianowe są używane do opatrywania głębokich, wysoko wydzielających odleżyn. Alginiany mają zdolność do absorpcji dużych ilości wysięku, co pomaga w utrzymaniu odpowiedniego środowiska dla gojącej się rany. 

1. Hydrożelowe doskonale nadają się do suchych, martwiczych odleżyn, ponieważ zapewniają wilgoć i wspomagają nawilżanie suchej tkanki, co ułatwia jej usuwanie i leczenie. 

1. Opatrunki z jonami srebra są używane przy leczeniu zainfekowanych odleżyn. Srebro ma działanie antybakteryjne, co jest istotne w kontroli infekcji w ranie. 

1. Opatrunki z miękkimi warstwami silikonowymi zapewniają ochronę delikatnej skórze wokół odleżyn, minimalizując ryzyko dodatkowego uszkodzenia przy zmianie opatrunku. Są delikatne dla skóry, co zmniejsza ból i dyskomfort pacjenta. 

Ważne jest, aby leczenie odleżyn uwzględniało zarówno odpowiednią pielęgnację rany, jak i metody zmniejszające nacisk i poprawiające mobilność pacjenta. 

Nowoczesne opatrunki na trudno gojące się rany 

Trudno gojące się rany, w tym rany pooperacyjne, wymagają specjalistycznych opatrunków. Na szczęście można je dostać także bez recepty. 

Nowoczesne opatrunki hydrokoloidowe są skuteczne w leczeniu trudno gojących się ran pooperacyjnych, o niskim lub średnim poziomie wydzielania. Tworzą wilgotne środowisko, które usprawnia gojenie i przyspiesza proces regeneracji tkanki. 

Z kolei do ran wydzielających więcej płynów doskonale nadadzą się opatrunki piankowe, szczególnie gdy rana jest większa lub znajduje się w miejscu narażonym na ciągłe tarcie. 

Do głębokich, wysoko wydzielających ran polecane są  alginaty, natomiast do suchych lub martwiczych ran – szczególnie trudno gojących się – nadają się opatrunki hydrożelowe, wspierające nawilżenie rany, aby wspierać proces gojenia. 

Ze względu na właściwości antybakteryjne, szczególne zastosowanie w opiece pooperacyjnej znajdują opatrunki ze srebrem.  Stosuje się je najczęściej, gdy istnieje podwyższone ryzyko infekcji lub gdy rana już jest zainfekowana.  

Wszystkie wymienione rodzaje opatrunków są dostępne bez recepty, co ułatwia ich dostępność. W przypadku wątpliwości co do wyboru opatrunku, zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby upewnić się, że wybrany produkt jest odpowiedni dla danego pacjenta. 

Czytaj również:  

Maść na odleżyny - plastry, opatrunki. Leczenie odleżyn - Recepta.pl 

Plastry - na odciski, rany, oczyszczające. Rodzaje plastrów - Recepta.pl 

Maść na rany – otwarte, ropne. Dostępne leki - Recepta.pl 

Bibliografia: 

Dąbrowiecki S. Fizjologia i patologia procesu gojenia ran [w:] Polska Medycyna Paliatywna, tom 2, nr 4, Akademia Medyczna w Bydgoszczy.  

Kawka D. Fazy gojenia ran, [dostęp 17.05.24] https://akademiaterapii.pl/blog/fazy-gojenia-ran 

Sułko J, Jak opatrzyć ranę? [dostęp 17.05.24] https://www.mp.pl/pacjent/pierwsza_pomoc/148549,jak-opatrzyc-rane  

Imię i nazwisko autora: