Metody antykoncepcji dla kobiet i mężczyzn – które wybrać?

Metody antykoncepcji takie jak tabletki hormonalne, prezerwatywy czy wkładki wewnątrzmaciczne oferują różnorodne opcje zapewniające skuteczną kontrolę nad planowaniem rodziny. Jednak tych środków i metod jest dużo więcej. Jak dopasować idealny rodzaj antykoncepcji by był maksymalnie skuteczny i bezpieczny dla naszego organizmu? 

Metody antykoncepcyjne – jak ocenić skuteczność? 

Co to antykoncepcja? Najprościej ujmując jest to sposób na zapobieganie niechcianej ciąży. Nazwa pochodzi od łacińskich słów anti (anty) i conceptio (poczęcie/zapłodnienie). Możemy wyróżnić kilka różnych sposobów antykoncepcji dzieląc je na zbiorcze grupy, takie jak: 

• barierowe/mechaniczne, 
• hormonalne, 
• chemiczne, 
• naturalne, 
• chirurgiczne, 
• awaryjne. 

Z każdej grupy można wyróżnić przeważnie po kilka różnych rodzajów antykoncepcji. Taka mnogość dostępnych metod może wzbudzić sporo niepewności co do wyboru najbardziej skutecznej i bezpiecznej. Jednak, żeby antykoncepcja była efektywna, musi być też komfortowa i łatwo dostępna. Nie każdy lubi codziennie połykać dawkę hormonów w postaci pigułek, albo przyjmować je w formie plastra. Innym parom z kolei mogą przeszkadzać prezerwatywy.  

W doborze odpowiedniej metody antykoncepcji może w pewien sposób pomóc tak zwany wskaźnik Pearla. Określa on skuteczność danej metody antykoncepcji poprzez proste wyliczenie: jest to liczba ciąż (czyli niepowodzenie antykoncepcji) dzielona na 1300 cykli ekspozycji. Wartość ta jest wynikiem badania 100 kobiet, które stosowały daną antykoncepcję przez rok, czyli 13 cykli miesiączkowych każda – razem daje to 1300 cykli ekspozycji. Im wskaźnik Pearla jest wyższy tym dana forma antykoncepcji jest słabsza. Poniżej podano przykłady wartości wskaźnika Pearla dla danej metody. 

Antykoncepcja dla kobiet – jakie są rodzaje? 

Dobór odpowiedniej antykoncepcji to kluczowa sprawa dla zachowania odpowiedniego komfortu życia. Zwłaszcza, że sposobów antykoncepcji dla kobiet jest dużo więcej niż dla mężczyzn. To właśnie głównie paniom jest dedykowana większość środków hormonalnych. Jednak wysoka skuteczność niesie też za sobą pewne ryzyko stosowania. Które środki antykoncepcyjne dla kobiet będą dla nich najlepsze? 

Każda kobieta, która wybierze antykoncepcję hormonalną musi koniecznie pamiętać o regularnych badaniach. Przynajmniej raz w roku należy wykonać badanie ginekologiczne, USG dopochwowe a także mierzyć ciśnienie krwi oraz badać piersi, a raz na trzy lata wykonać cytologię (chyba że lekarz ginekolog zaleci inaczej). 

Tabletki antykoncepcyjne  

Spośród antykoncepcji hormonalnej dla kobiet, tabletki doustne są chyba najbardziej popularne ze wszystkich. Istnieją dwa rodzaje tabletek antykoncepcyjnych- jednoskładnikowe (mają jeden hormon) lub dwuskładnikowe (zawierają dwa różne hormony) zwane także dwufazowymi. Głównym mechanizmem działania jest blokowanie owulacji. To, jaki środek antykoncepcyjny zostanie wybrany przez lekarza specjalistę, w głównej mierze zależy od aktualnej sytuacji klinicznej pacjentki. Lekarz może zlecić podstawowe badania diagnostyczne oraz zebrać szczegółowy wywiad na temat stanu zdrowia nie tylko pacjentki, ale także jej najbliższej rodziny (chodzi głównie o ryzyko schorzeń zakrzepowo- zatorowych). Na tej podstawie lekarz wybierze najmniej szkodliwe tabletki antykoncepcyjne.  

Metody barierowe 

Mechaniczne metody antykoncepcji są skierowane głównie do mężczyzn. Popularność męskich prezerwatyw jest znacznie większa niż wszystkich metod barierowych skierowanych do kobiet razem wziętych. Tego typu antykoncepcja jest przeznaczona głównie dla par, które nie mogą lub nie chcą korzystać z antykoncepcji hormonalnej. Do metod barierowych dla kobiet zaliczymy prezerwatywy damskie i kapturek dopochwowy. 

Prezerwatywy kobiece są większe i luźniejsze niż te dla mężczyzn. Zakłada się je za pomocą dwóch pierścieni, z których jeden umieszcza się wewnątrz pochwy a drugi zostaje na zewnątrz. Niestety ta metoda ma mniejszą skuteczność według wskaźnika Pearla od prezerwatyw męskich, a ponadto jest  też od nich dużo droższa. 

Drugim rodzajem antykoncepcji barierowej dla kobiet jest kapturek dopochwowy – diafragma. Również umieszcza się go w pochwie, jednak należy go pozostawić w niej jeszcze przez 6 godzin po stosunku. Jest wykonany z komfortowego elastomeru a do jego zalet można zaliczyć możliwość wielokrotnego użycia (należy go tylko zawsze dokładnie umyć i osuszyć przed i po każdym użyciu). Jego skuteczność wzrasta przy jednoczesnym użyciu żelu plemnikobójczego.  

Antykoncepcja dla kobiet – spirala, plaster, implant, zastrzyk 

Spośród metod antykoncepcji hormonalnej największą popularnością cieszą się tabletki doustne, jednak istnieją inne postaci leku, których mechanizm działania jest podobny. Wkładki domaciczne to nie tylko jedna z najskuteczniejszych metod antykoncepcji, ale dla wielu kobiet również preferowana ze względu na długotrwałe zastosowanie. Ich działanie może trwać nawet kilka lat (jednak producenci nie zalecają stosowania ich jako pierwszej formy antykoncepcji hormonalnej). Założenie takiej wkładki wymaga  interwencji ginekologa. Istnieją także wkładki domaciczne bez hormonów, gdzie rolę środka antykoncepcyjnego pełni miedziany drucik stopniowo uwalniający jony miedzi (tak zwana spirala miedziana).  

Mniej inwazyjną metodą będą z pewnością plastry antykoncepcyjne. Przykleja się je najczęściej na ramię i plaster uwalnia stopniowo określoną ilość hormonów. Pozostawia się je na skórze przez kilka dni. Kolejną metodą wartą uwagi może być również implant antykoncepcyjny. Ma on postać niewielkiego pręcika wszczepianego pod skórę ramienia. Jego działanie wynosi kilka lat. Z kolei zastrzyk antykoncepcyjny podaje się raz na 3 miesiące. Stosuje się go domięśniowo a jego forma pozwala na stopniowe uwalnianie hormonu przez kilka tygodni. 

Jakie są środki antykoncepcyjne dla mężczyzn? 

Antykoncepcja dla mężczyzn to dziś przede wszystkim prezerwatywy. Są one dostępne w wielu różnych rozmiarach, a także zawierają dodatkowe aromaty czy wypustki zwiększające doznania miłosne. Drugą metodą antykoncepcji męskiej jest zdobywająca coraz większą popularność wazektomia- jest to jednak zabieg chirurgiczny obarczony pewnym ryzykiem komplikacji. Na tę chwilę są to, poza naturnalnymi metodami, jedyne dostępne metody antykoncepcji u mężczyzn. Sposoby te pozostają dla mężczyzn praktycznie niezmienione już od około 50 lat. Jednak coraz częściej można usłyszeć o badaniach skuteczności hormonalnej antykoncepcji dla mężczyzn. Docelowo mają to być tabletki, zastrzyki, implanty, żele lub plastry przezskórne zawierające pochodne testosteronu. Obecnie pozostają one nadal w fazie testów. 

Antykoncepcja bez recepty 

Jednym z problemów świadomego planowania rodziny jest fakt, że najskuteczniejsze metody antykoncepcyjne są albo na receptę albo wiążą się z zabiegiem chirurgicznym. Spośród metod antykoncepcji bez recepty dla kobiet jak i mężczyzn dostępne są wszystkie środki pozbawione hormonów. Mowa tu o antykoncepcji barierowej i środkach plemnikobójczach. Bez ordynacji lekarskiej można też nabyć wybrane systemy wewnątrzmaciczne (spirale) wydzielające miedź. 

Niehormonalne metody antykoncepcji 

Niestety, antykoncepcja hormonalna, choć bardzo skuteczna niesie ze sobą pewne ryzyko. Regularne aplikowanie sobie pewnej dawki hormonów może (choć nie musi oczywiście) powodować wystąpienie różnego rodzaju działań ubocznych. Dlatego też uważa się, że niehormonalne metody antykoncepcji są przeważnie zdrowsze dla organizmu. 

Silnym przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej jest żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, niewydolność wątroby, rak sutka, krwawienia z dróg rodnych niewiadomego pochodzenia, palenie papierosów. Szczególnie ten ostatni czynnik, czyli palenie papierosów może znacznie zwiększać możliwość wystąpienia zakrzepicy- dodatkowym czynnikiem ryzyka będzie nadwaga lub otyłość pacjentki.  

Hormonalna antykoncepcja na receptę może także powodować bóle i zawroty głowy, wahania nastroju, grzybicę pochwy, zwiększać ciśnienie krwi oraz masę ciała. Z drugiej strony dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy i jajnika a także poprawia regularność miesiączek (zmniejsza ich obfitość i ból) a także poprawia gęstość kości. Jednakże ogólnie antykoncepcja bez hormonów jest zdrowsza dla organizmu. 

Naturalne metody antykoncepcji – dlaczego nie są skuteczne? 

Niektóre pary z przyczyn światopoglądowych (choć nie tylko) nie decydują się na zabezpieczenie mechaniczne czy hormonalne i preferują naturalne metody antykoncepcyjne. Nie można jednoznacznie uznać, że są to metody nieskuteczne. Prawidłowo stosowane mogą spełniać swoje zadanie, jednak według wskaźnika Pearla metoda kalendarzykowa czy antykoncepcja metodą termiczną są najmniej skutecznymi rodzajami antykoncepcyjnymi spośród wszystkich dostępnych.  

Poprzez metodę kalendarzykową rozumiemy inicjowanie stosunków seksualnych tylko i wyłącznie w dni niepłodne kobiety. Wiąże się to z dokładnym szacowaniem każdej kolejnej miesiączki, co niestety  może być zwodnicze, ponieważ okres może być czasami nieco później lub szybciej (na przykład w wyniku choroby czy stosowanych leków na inne dolegliwości).  

Metoda Billingsa z kolei polega na dokładnym obserwowaniu śluzu szyjki macicy. Jego ilość i konsystencja zmienia się w trakcie okresu. Podobnie jak metoda termiczna polega na codziennej obserwacji temperatury ciała kobiety (wzrasta ona podczas owulacji). 

Chirurgiczne metody antykoncepcji 

Dla ludzi, którzy nie chcą się zabezpieczać za każdym razem przed stosunkiem lub pamiętać o okresowym stosowaniu innych metod antykoncepcyjnych istnieje pewne rozwiązaniem jakim są chirurgiczne metody antykoncepcyjne.  

Dla mężczyzn oznacza to podwiązanie nasieniowodów, czyli wazektomia. Według wskaźnika Pearla metoda ta cechuje się najwyższą możliwą skutecznością, jednak jak każda dostępna metoda antykoncepcyjna nie zapewnia nigdy 100% zabezpieczenia. Zabiegi te mogą być odwracalne, lecz wtedy nie jest to już prosty zabieg a bardziej skomplikowana operacja.  

Chociaż istnieją metody chirurgiczne podwiązana jajowodów u kobiet, w Polsce pozostają one nielegalne. Podwiązanie jajowodów można wykonać tylko gdy kolejna ciąża u kobiety może skutkować zagrożeniem jej życia. W krajach ościennych takich jak Niemcy czy Czechy, zabieg podwiązania jajowodów jest w pełni legalny. 

Bibliografia: 

1. Dębski; Antykoncepcja- metody zapobiegania niechcianej ciąży; Ginekologia Polska; Nr 11; 2007; 834-841
2. Karowicz-Bilińska; E. Nowak-Markwitz, P. Oszukowski, T. Opala, M. Spaczyński, M. Wielgoś; Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej; Ginekologia Polska; Nr 3; 2014; 234-239
3. Micks, J.T. Jensen; Antykoncepcja doustna: co należy wiedzieć o najnowszych preparatach; Ginekologia po Dyplomie; Maj 2012; 65-72

I.B. Ressler, T. Jain; Odwracalne metody antykoncepcji: wpływ na przyszłą płodność; Ginekologia po Dyplomie; Listopad 2010; 45-49 

1. I. Jabłońska, B. Naworska, A. Duda, M. Nieckula, A. Drosdzol-Cop; Analiza porównawcza metod antykoncepcyjnych stosowanych przez studentki z dwóch wybranych regionów Polski; Piel Zdr Publ.; 2019; 9 (4); 285-292