Ile trwa okres noworodkowy? Co warto o nim wiedzieć?

Okres noworodkowy to czas adaptacji dziecka do samodzielnego życia poza organizmem matki. W okresie noworodkowym dziecko jest bardzo słabe i podatne na infekcje, a większość organów i układów jego ciała nie pracuje jeszcze w sposób dojrzały. Zobacz, ile trwa okres noworodkowy i jaka jest jego charakterystyka.

Okres noworodkowy

Dziecko rodzi się:

kruche,
słabe,
bezbronne,
niewiele widzące i słyszące.

Maluch spędził w brzuchu mamy 9 długich miesięcy, lecz w momencie przyjścia na świat wciąż jest nie w pełni ukształtowaną istotą. Jego układ mięśniowo-szkieletowy nadal jeszcze się tworzy, część organów wewnętrznych (jak choćby wątroba) nie do końca spełnia swoje funkcje, układ odpornościowy praktycznie nie istnieje, układ hormonalny jest nieustabilizowany, a właściwa flora bakteryjna dopiero zaczyna kolonizować jelita. Pierwsze tygodnie życia są więc swego rodzaju etapem przystosowawczym do samodzielnego życia i rozwoju dzieka. Etap ten nazywamy okresem noworodkowym.

Ile trwa okres noworodkowy?

Okres noworodkowy obejmuje pierwsze 4 tygodnie życia, czyli 28 dni. Niektóre źródła mówią o 1 miesiącu, czyli 30-31 dniach. Podaje się też, że okres noworodkowy jest wydłużony w przypadku wcześniaków – trwa wówczas 4 tygodnie plus tyle dni, o ile poród wyprzedził planowany termin. Okres noworodkowy, choć bardzo krótki, wyróżnia się z całego cyklu życia dziecka ze względu na wyjątkową charakterystykę oraz znaczenie dla przyszłego rozwoju. Warto wiedzieć, że istnieje odrębny dział medycyny zajmujący się dziećmi w pierwszych dniach życia – to neonatologia.

Charakterystyka okresu noworodkowego

Tuż po narodzinach dziecko jest opuchnięte, pomarszczone, zdeformowane na twarzy. To naturalna pamiątka po życiu płodowym oraz trudach porodu, o którą nietrudno zważywszy choćby na fakt niekompletnego wykształcenia kości twarzoczaszki. Maluch praktycznie nie widzi i nie słyszy. Ma podkurczone kończyny i zaciśnięte piąstki. Waży w granicach 2,5 – 4 kilogramów (średnia waga urodzeniowa to około 3,3 kg) i mierzy nieco ponad pół metra. Jego główka ma 33-40 cm obwodu i jest nieproporcjonalnie duża.

W kolejnych dniach zachodzą gwałtowne procesy adaptacyjne. Stabilizuje się praca układu hormonalnego i krwionośnego, kształtują się zręby odporności. Zanim dziecko wkroczy na ścieżkę gwałtownego wzrostu fizycznego, w pierwszych dniach traci na wadze – nawet do 10 procent. Jednak już 28 dnia jego masa jest o około 700 gramów większa niż w dniu urodzin – to przyrost o około 25 proc. O 2-3 cm większa jest też jego długość. Pod koniec okresu noworodkowego dziecko zaczyna rozpoznawać głos matki, a nawet wyróżniać jej obraz z tła.

Opieka na dzieckiem w okresie noworodkowym

W pierwszych tygodniach życia dziecko głównie śpi – od 16 do nawet 21 godzin dziennie, nie kierując się przy tym rytmem dobowym, nie odróżniając nocy od dnia. Dziecko w tym wieku karmione jest wyłącznie mlekiem – matki, albo modyfikowanym. Noworodek powinien być kąpany co 2-3 dni. Nie rzadziej, ale też nie częściej ze względu na ryzyko przesuszenia skóry. Do kąpieli używamy delikatnego mydła, ewentualnie zamiennie emolientów.

Dziecko kąpiemy w małej wanience, zanurzając tylko w niewielkim stopniu, tak by tafla wody nie przykryła pępka. Ostrożność zachowujemy do czasu odpadnięcia kikuta pępowiny, co następuje około 2-3 tygodnia życia. Pamiętajmy – zgodnie z najnowszymi zaleceniami specjalistów, do pielęgnacji pępka nie używamy spirytusu. Pamiętać też należy o regularnym przewijaniu dziecka – w okresie noworodkowym nawet do kilkunastu razy na dobę (rutynowo co 2-3 godziny oraz po każdej defekacji). Zaniechania w tym względzie implikują ryzyko zakażeń układu moczowo-płciowego oraz odparzeń skóry.

Zagrożenia w okresie noworodkowym

Ze względu na szczególną kruchość oraz niedojrzałe funkcjonowanie wielu układów i organów wewnętrznych, dziecko w okresie noworodkowym jest narażone w sposób szczególny na infekcje, zaburzenia i inne problemy zdrowotne. Tym bardziej, że jego bezbronny organizm musi stawić czoło bakteriom butującym w warunkach szpitalnych. Aby zminimalizować ryzyko groźnych i potencjalnie śmiertelnych chorób zagrażających maluchom w okresie noworodkowym, już w pierwszych godzinach życia szczepi się dzieci przeciwko gruźlicy oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

Podaje się także witaminę K w zastrzyku (ewentualnie podwójną dawkę doustnie), w celu zapobiegania chorobie krwotocznej noworodków (groźne krwawienie z organów wewnętrznych, w tym z mózgu). Rozwój nauk medycznych i poprawa warunków sanitarnych w szpitalach pozwoliła w ostatnich dziesięcioleciach istotnie ograniczyć śmiertelność noworodków. Z danych UNICEF wynika, że w Polsce współczynnik śmiertelności noworodków wynosi 2,8 na 1000 narodzin. To 9 razy lepiej, niż wynosi przeciętny wynik w krajach trzeciego świata. Nie mniej należy mieć świadomość, że ryzyko śmierci bardzo małego dziecka jest wciąż relatywnie wysokie.

Okres noworodkowy i niemowlęcy

Noworodki niejednokrotnie w mowie potocznej utożsamiane są z niemowlętami. W rzeczywistości, każdy noworodek jest niemowlęciem, ale nie każde niemowlę jest noworodkiem. Pojęcie „okres noworodkowy” jest węższe i zawiera się w zakresie znaczeniowym terminu „okres niemowlęcy”, jako pierwsza jego faza. O ile noworodkiem dziecko jest do ukończenia 4 tygodnia życia, o tyle okres niemowlęcy kończy się umownie w dniu 1 urodzin. Stosowane są jeszcze inne definicje, w myśl których niemowlęctwu kres przynosi pionizacja (czyli osiągnięcie zdolności samodzielnego wstawania) dziecka. Niektórzy specjaliści ze względu na zachodzące procesy rozwojowe, niemowlęctwo rozciągają natomiast aż do końca 2. roku życia.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

Źródła:

Agnieszka Pawełko, Rozwój psychofizyczny dziecka od urodzenia do 3 lat, http://www.szpitalpediatryczny.pl, Szpital Pediatryczny w Bielsku Białej
Magdalena Czub, Rozwój dziecka Wczesne dzieciństwo, Warszawa 2014, Instytut Badań Edukacyjnych
Świat nie radzi sobie w walce o zdrowie i życie noworodków – UNICEF Polska