Gdzie oddać przeterminowane leki? Jak je utylizować?

Większość osób ma w domowej apteczce jakieś środki przeciwbólowe i rozkurczowe, opatrunki czy witaminy. Trafiają tam również preparaty, które nie zostały do końca zużyte, bo np. powodowały uciążliwe skutki uboczne, opakowanie zawierało więcej sztuk niż wymagała zalecona terapia albo po prostu przestały być potrzebne – ich termin ważności w końcu upłynie i trzeba coś z nimi zrobić. Gdzie oddać przeterminowane leki?

Co z przeterminowanymi lekami? Wyrzucić, zażywać czy oddać?

Wielu osobom zdarza się znaleźć w domu niepotrzebne lub zapomniane leki, których data ważności upłynęła kilka miesięcy albo nawet i lat temu. Polacy mają różne pomysły na to, co zrobić z przeterminowanymi lekami.

• Według badania ARC Rynek i Opinia na zlecenie Gemini Polska z kwietnia 2023 aż 9% zażywa takie preparaty, jeśli data minęła niedawno (np. kilka miesięcy wcześniej), a 4% wcale nie zwraca uwagi na termin przydatności.
• Powyższe badanie wykazało również, że 34% wyrzuca leki do kosza na śmieci. Z kolei szacunki, na które powołują się organizatorzy kampanii „Leki do apteki”, pokazują, że robi to 60% Polaków, a 28% wylewa je do kanalizacji.

To praktyki niebezpieczne zarówno dla ludzkiego zdrowia, jak i dla środowiska. Dlaczego nie powinno się przyjmować przeterminowanych leków? Termin ważności leku to granica wyznaczona przez producenta, do której gwarantuje on pełną skuteczność i bezpieczeństwo preparatu. Po upływie tej daty zawartość substancji czynnej zaczyna się stopniowo zmniejszać, a lek może ulegać rozkładowi do innych związków (najczęściej nieaktywnych metabolitów). Trudno przewidzieć skutki zażycia takiego leku. Najprawdopodobniej środek nie zadziała zgodnie z oczekiwaniami, ale może też wywołać zatrucie pokarmowe, wymioty i biegunkę albo poważną reakcję alergiczną.

Które leki po terminie są szczególnie niebezpieczne? Te o wąskim indeksie terapeutycznym (czyli wtedy, gdy istnieje niewielka różnica między dawką leczniczą a toksyczną), ale też te ratujące życie, np.:

• Leki przeciwpadaczkowe,
• Warfaryna (lek przeciwzakrzepowy),
• Nitrogliceryna (stosowana w chorobie wieńcowej),
• Teofilina (stosowana głównie w leczeniu astmy oskrzelowej oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc),
• Digoksyna (leczenie niewydolności serca oraz niektórych zaburzeń rytmu serca),
• Epinefryna (adrenalina),
• Insulina.

Przyjmowanie powyższych preparatów po upływie terminu ważności jest szczególnie ryzykowne – nawet niewielkie zmiany stężenia substancji czynnej mogą skutkować utratą kontroli nad chorobą lub wystąpieniem działań toksycznych. Warto też wspomnieć o antybiotykach, zwłaszcza z grupy tetracyklin. Istnieją opisy przypadków, gdy spożycie przeterminowanej tetracykliny doprowadziło do rozwoju zespołu Fanconiego – poważnego uszkodzenia nerek.

Gdzie wyrzucić przeterminowane leki?

Gdzie wyrzucać przeterminowane leki? Na pewno nie do zwykłych koszy na śmieci (na odpady zmieszane) ani kanalizacji. W całej Polsce funkcjonują specjalne punkty zbiórki przeterminowanych leków. Pojemniki na przeterminowane leki można znaleźć np. w aptekach, przychodniach, szpitalach czy urzędach. Przyjmują je również lokalne Punkty Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK).

Czy apteka ma obowiązek przyjąć przeterminowane leki?

Czy każda apteka musi przyjąć przeterminowane leki? Nie. Ustawienie pojemnika na takie odpady zależy od dobrej woli apteki oraz umowy z lokalnym samorządem. W praktyce jednak większość aptek w Polsce uczestniczy w takich programach, zwłaszcza w większych miastach. Na przykład w samej Warszawie w 2024 roku aż 559 aptek zbierało niezużyte leki od mieszkańców.

Jak sprawdzić, gdzie można oddać przeterminowane leki? Jeśli nie widzisz takiego pojemnika w aptece, najpierw zapytaj farmaceutę – zdarza się, że kontenery są schowane na zapleczu ze względów bezpieczeństwa. Informacje o tym, gdzie dokładnie znajdują się punkty lub apteki przyjmujące leki po terminie, można też znaleźć na stronach internetowych urzędu gminy lub miasta – coraz więcej samorządów publikuje listy aptek wyposażonych w specjalne pojemniki.

Jak oddać przeterminowane leki do apteki?

Przygotowując leki do wyrzucenia, warto przestrzegać kilku prostych zasad, aby usprawnić ich późniejszą utylizację.

• Usuń zbędne opakowania zewnętrzne. Kartonowe pudełka, papierowe ulotki czy celofanowe folijki można wyrzucić do odpowiednich pojemników na makulaturę lub plastiki.
• Sam lek wyrzuć w takiej formie, w jakiej był używany. Tabletki i kapsułki najlepiej wrzucać wraz z ich blistrami (listkami) lub w oryginalnych pojemniczkach, syropy – w zamkniętych buteleczkach, maści i kremy – w tubkach, a aerozole – w nieuszkodzonych puszkach pod ciśnieniem.
• Zużyte igły, strzykawki, ampułkostrzykawki czy tzw. pióra insulinowe należy umieścić w oddzielnym kontenerze przeznaczonym na odpady medyczne.

Jak utylizuje się przeterminowane leki?

Jak przebiega utylizacja leków przeterminowanych w aptece? Co się dzieje po wrzuceniu ich do pojemnika? Jedyną akceptowalną metodą utylizacji leków jest ich spalenie w specjalistycznej spalarni, w bardzo wysokiej temperaturze. Tak właśnie postępuje się ze wszystkimi farmaceutykami zebranymi z aptek czy PSZOK – trafiają one do zakładów termicznego przekształcania odpadów niebezpiecznych, gdzie zostają bezpiecznie zniszczone. Odbiorem przeterminowanych leków, a także całą resztą zajmują się odpowiednie służby.

Dlaczego właściwa utylizacja przeterminowanych leków jest tak ważna?

Niewłaściwa utylizacja leków to poważny problem – groźne związki chemiczne skażają glebę i wodę nawet na dziesiątki lat, zatruwając rośliny, zwierzęta, a finalnie także ludzi.

• Jeśli leki trafią na zwykłe wysypisko, prędzej czy później wydostaną się z opakowań i przenikną do wód gruntowych, zanieczyszczając ekosystem.
• Z kolei wylewanie syropów czy płynów leczniczych do toalety powoduje ich przedostawanie się do ścieków – oczyszczalnie nie są w stanie odfiltrować takich substancji, które ostatecznie trafią do rzek i mórz.
• Co więcej, wyrzucanie leków do kanalizacji jest w Polsce zabronione i grozi za to grzywna.

Jako przykład tego, że leki rzeczywiście zanieczyszczają środowisko, można podać znane wszystkim przeciwzapalne leki z ibuprofenem, diklofenakiem czy ketoprofenem albo przeciwbólowe leki z paracetamolem. Preparaty te stosuje się na masową skalę. Ich metabolity i niewchłonięte substancje czynne trafiają z moczem i kałem do kanalizacji – i są wykrywane nawet w wodach pitnych! W Polsce badania Ślósarczyk i in. (2021) wykazały obecność w wodach pitnych m.in. ibuprofenu (stężenie około 223,6 ng/l) i paracetamolu (ok. 172,2 ng/l).

Leki przeterminowane: postępowanie w skrócie

Gdzie oddać leki po terminie? Do punktu, który zajmuje się zbiórką odpadów niebezpiecznych. Możliwy jest zwrot przeterminowanych leków do apteki, przychodni, szpitala czy lokalnego PSZOK-u. Na pewno nie należy ich zażywać, wyrzucać do śmieci ani wrzucać czy wylewać do kanalizacji – to nie tylko niebezpieczne, ale również nielegalne.