Hydrokortyzon

Charakterystyka ogólna

Hydrokortyzon to syntetyczny glikokortykosteroid, będący odpowiednikiem naturalnego kortyzolu – hormonu produkowanego przez korę nadnerczy. Wykazuje silne działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne, immunosupresyjne i przeciwwstrząsowe. Stosowany jest miejscowo, doustnie, dożylnie lub domięśniowo – w zależności od wskazań klinicznych.

Mechanizm działania

Hydrokortyzon działa poprzez wiązanie się z receptorami glikokortykosteroidowymi w cytoplazmie komórek. Kompleks hormon-receptor przenika do jądra komórkowego, gdzie wpływa na ekspresję genów odpowiedzialnych za syntezę białek przeciwzapalnych i hamowanie mediatorów zapalnych. Efekty działania obejmują:

• zahamowanie wydzielania histaminy,
• zmniejszenie syntezy cytokin prozapalnych (IL-1, IL-6, TNF-α),
• stabilizację błon lizosomalnych,
• zmniejszenie przepuszczalności naczyń włosowatych,
• hamowanie migracji leukocytów do miejsca zapalenia.

Wskazania do stosowania

Ogólnoustrojowo:

• pierwotna i wtórna niewydolność kory nadnerczy (np. choroba Addisona),
• wstrząs anafilaktyczny i inne stany wstrząsowe,
• ciężkie reakcje alergiczne (np. obrzęk naczynioruchowy, astma oskrzelowa),
• choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów),
• choroby hematologiczne (np. niedokrwistość hemolityczna),
• choroby nowotworowe (np. białaczki, chłoniaki),
• przeszczepy narządów – zapobieganie odrzutom.

Miejscowo:

• atopowe zapalenie skóry,
• łuszczyca,
• liszaj płaski,
• kontaktowe zapalenie skóry,
• ukąszenia owadów,
• zapalenie spojówek,
• zapalenie ucha zewnętrznego.

Dawkowanie

Doustnie:

• Dorośli: 20–30 mg/dobę w dawkach podzielonych (np. 10 mg rano, 5 mg po południu, 5 mg wieczorem).
• Dzieci: 0,5–1 mg/kg mc./dobę.
• W stanach ostrych: dawki mogą być znacznie wyższe (nawet 100–200 mg/dobę).

Dożylnie/domięśniowo:

• Wstrząs: 100–500 mg i.v., można powtarzać co 2–6 godzin.
• Reakcje alergiczne: 100–200 mg i.v. lub i.m.
• Leczenie przewlekłe: 25–50 mg i.m. dziennie lub co drugi dzień.

Miejscowo:

• Kremy i maści: 1–2 razy dziennie na zmienione chorobowo miejsca, nie dłużej niż 7–14 dni bez kontroli lekarskiej.

Przeciwwskazania

• Nadwrażliwość na hydrokortyzon lub inne kortykosteroidy,
• Układowe zakażenia grzybicze (przy podaniu ogólnym),
• Opryszczka rogówki,
• Trądzik różowaty i pospolity (przy stosowaniu miejscowym),
• Gruźlica skóry,
• Niewyrównana cukrzyca (ostrożność),
• Czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.

Środki ostrożności

• Długotrwałe stosowanie może prowadzić do zahamowania osi podwzgórze–przysadka–nadnercza,
• Ryzyko osteoporozy, cukrzycy, nadciśnienia, jaskry, zaćmy,
• U dzieci – możliwość zahamowania wzrostu,
• Należy unikać nagłego odstawienia po długim leczeniu – konieczne stopniowe zmniejszanie dawki,
• Ryzyko wtórnych zakażeń – lek osłabia odporność,
• Miejscowo – nie stosować na duże powierzchnie skóry, rany, błony śluzowe.

Działania niepożądane

Ogólnoustrojowo:

• Zatrzymanie sodu i wody, utrata potasu,
• Wzrost ciśnienia tętniczego,
• Hiperglikemia, cukrzyca posteroidowa,
• Osteoporoza, miopatia,
• Zespół Cushinga (przy długim stosowaniu),
• Zaburzenia psychiczne (bezsenność, depresja, psychozy),
• Wrzody żołądka i dwunastnicy,
• Zwiększona podatność na infekcje.

Miejscowo:

• Ścieńczenie skóry, rozstępy, teleangiektazje,
• Odbarwienia skóry, nadkażenia,
• Reakcje alergiczne, pieczenie, świąd.

Interakcje

• Osłabienie działania leków przeciwcukrzycowych,
• Nasilenie działania glikozydów nasercowych (ryzyko hipokaliemii),
• Zwiększone ryzyko krwawień przy jednoczesnym stosowaniu NLPZ,
• Osłabienie działania szczepionek – nie stosować żywych szczepionek podczas terapii,
• Induktory enzymów wątrobowych (np. fenytoina, ryfampicyna) mogą zmniejszać skuteczność hydrokortyzonu.

Stosowanie w ciąży i laktacji

• W ciąży: stosowanie możliwe tylko w razie konieczności – ryzyko zahamowania wzrostu płodu i niewydolności nadnerczy u noworodka.
• W okresie karmienia piersią: hydrokortyzon przenika do mleka – należy zachować ostrożność i stosować najniższe skuteczne dawki.

Przechowywanie

• Przechowywać w temperaturze poniżej 25°C,
• Chronić przed światłem i wilgocią,
• Nie zamrażać (w przypadku kremów i maści),
• Przechowywać w miejscu niedostępnym dla dzieci.