W okresie jesienno-zimowym jesteśmy bardziej podatni na infekcje. Wówczas poszukujemy skutecznych sposobów na wzmocnienie odporności organizmu. Powinniśmy pamiętać o prowadzeniu zdrowego stylu życia, w tym o włączaniu preparatów roślinnych o korzystnych właściwościach prozdrowotnych do naszej diety. Niniejszy artykuł dostarczy praktycznej wiedzy na temat stosowania ziół na odporność.
Dlaczego warto stosować zioła na odporność?
Do XX wieku terapie opierały się jedynie na lekach naturalnych, głównie pochodzenia roślinnego. Pojęciem „zioła” określa się potocznie nie tylko rośliny zielne, ale także drzewa, krzewy, byliny i warzywa. Zioła od wieków cieszą się uznaniem w medycynie ludowej, gdyż wzmacniają naturalne mechanizmy obronne i mogą być stosowane w celu wzmocnienia organizmu.
Obecnie rozwój technik badawczych i laboratoryjnych pozwala na pełniejsze zbadanie i poznanie surowców roślinnych, które były stosowane przez stulecia – zgodnie z tradycją. We współczesnej medycynie istnieje pojęcie leku roślinnego, o dobrze poznanej zawartości składników aktywnych, standaryzowanych na ich zawartość, o naukowo udowodnionym mechanizmie działania. Zaletą ziół jest ich wielokierunkowe działanie na organizm oraz ich naturalne pochodzenie.
Niektóre zioła są skutecznym sposobem na wzmocnienie odporności, ponieważ pomagają organizmowi w walce z infekcjami i łagodzą objawy przeziębienia. Jest to możliwe dzięki obecności w nich substancji czynnych o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym, antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym. Wiele osób chętnie sięga po preparaty naturalne, szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
Rodzaje i właściwości popularnych ziół na odporność
Lista ziół wzmacniających odporność organizmu jest bardzo długa i obejmuje m.in.:
- jeżówkę purpurową,
- czarny bez,
- żeń-szeń koreański,
- żeń-szeń syberyjski,
- rokitnik,
- czystek,
- szałwię,
- pelargonię afrykańską,
- aronię,
- malinę,
- dziką różę,
- acerolę,
- lipę,
- czosnek,
- aloes,
- agawę,
- wiesiołek,
- babkę zwyczajną,
- babkę lancetowatą.
Każde z ziół stosowanych na odporność organizmu zawiera specyficzne składniki aktywne, które posiadają określone właściwości i działają na układ odpornościowy poprzez unikalne mechanizmy. W artykule zostaną przedstawione właściwości, główne składniki aktywne i mechanizmy działania na układ odpornościowy wybranych ziół.
Echinacea (jeżówka purpurowa)
Surowcem zielarskim jeżówki purpurowej (Echinacea purpurea) jest ziele oraz korzeń.
Składniki w nich zawarte – alkiloamidy, flawonoidy, olejek eteryczny, pochodne kwasu kawowego – są odpowiedzialne za właściwości echinacei, takie jak:
- pobudzanie działania układu odpornościowego organizmu, m.in. przez nasilenie wydzielania substancji przeciwwirusowych (np. wobec wirusów grypy i koronawirusów),
- wzrost odporności na zakażenia bakteryjne i grzybicze,
- skrócenie czasu infekcji dróg oddechowych oraz złagodzenia ich przebiegu,
- działanie przeciwzapalne na śluzówkę gardła i krtani,
- zapobieganie przeziębieniu.
Badania naukowe potwierdzają skuteczność echinacei w zwiększaniu odporności poprzez wzrost ilości i wspomaganie aktywności komórek układu odpornościowego odpowiedzialnych za niszczenie patogenów, a także działanie antyoksydacyjne.
Echinaceę stosuje się w postaci pastylek do ssania, kropli, syropu i soku – zarówno do picia, jak i do płukania gardła.
Preparaty z jeżówki mogą być stosowane w infekcjach zewnętrznych – w opryszczce, półpaścu, w leczeniu trudno gojących się ran, w owrzodzeniach podudzi i wypryskach.
Czarny bez
Owoce bzu czarnego są bogate w witaminę C, antocyjany, kwasy organiczne i fenolokwasy, witaminy z grupy B, cukry, pektyny i garbniki, które poprawiają odporność. Napar oraz syrop z czarnego bzu, ze względu na właściwości składników w nich zawartych, mogą być stosowane jako środki:
- napotne – w chorobach infekcyjnych,
- przeciwgorączkowe,
- przeciwbólowe,
- wzmacniające.
Syrop z czarnego bzu możemy przygotować samodzielnie. W tym celu musimy:
- Gotować 1 kg owoców w 1l wody przez 15 minut.
- Gdy owoce zmiękną, przecedzić je przez sito.
- Można dodać cukier (200g/1l wody) i dokładnie wymieszać.
- Sok przelać do butelek lub słoików, które należy obrócić do góry dnem na kilka minut.
- Odstawić do ostygnięcia, a następnie przechowywać w chłodnym i ciemnym miejscu.
Żeń-szeń
Istnieje kilka gatunków żeń-szenia. Do najpopularniejszych zalicza się:
- żeń-szeń koreański (Panax ginseng) – najczęściej stosowany gatunek ze wszystkich żeń-szeni,
- żeń-szeń syberyjski (eleuterokok kolczasty).
Korzeń żeń-szenia azjatyckiego jest najsłynniejszym z surowców zielarskich, uważanym za „wszechlek”, czyli panaceum. Określany jest jako surowiec „wiecznej młodości”. Ma wszechstronny wpływ na organizm. Zawiera substancje czynne określane jako ginsenozydy.
Żeń-szeń syberyjski zawiera eleuterozydy, które działają bardzo podobnie do ginsenozydów.
Zarówno żeń-szeń koreański, jak i syberyjski, wykazują wyjątkowe właściwości lecznicze. Są zaliczane do adaptogenów, co oznacza, że oprócz pobudzania układu immunologicznego, zwiększają odporność organizmu na niekorzystne czynniki, takie jak długotrwały stres, ciężki wysiłek, niesprzyjające warunki zewnętrzne.
Pozwalają utrzymać dobrą kondycję fizyczną i umysłową. Przeciwdziałają zmęczeniu. Działają antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie. Poprawiają profil lipidowy i pomagają regulować gospodarkę glukozy we krwi. Poprawiają funkcje seksualne i łagodzą objawy klimakterium. Zwiększają liczbę komórek układu odpornościowego. Zapobiegają zakażeniom bakteryjnym i wirusowym.
Rokitnik
Owoce rokitnika posiadają w miąższu olej, który charakteryzuje się ogromnym bogactwem wartościowych składników:
- flawonoidów,
- witamin - szczególnie witaminy C, a także A i E,
- mikro- i makroelementów,
- białek i aminokwasów,
- kwasów organicznych,
- fitosteroli.
Olej z rokitnika wykazuje wiele cennych właściwości:
- obniża stężenie cholesterolu i cukru we krwi,
- zmniejsza ciśnienie,
- działa przeciwbakteryjnie (m.in. na gronkowce i paciorkowce) oraz przeciwwirusowo (na wirus opryszczki i wirusy grypy),
- działa przeciwzapalnie, immunostymulująco, przeciwutleniająco i przyspiesza gojenie ran.
Ze względu na wysoką zawartość witaminy C owoce rokitnika są dodawane do soków i napojów. Olej z owoców rokitnika może być stosowany:
- w celu poprawy odporności,
- w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych jamy ustnej i gardła.
Czystek
Głównymi składnikami czynnymi czystka są związki flawonoidowe, proantocyjanidyny i garbniki o właściwościach przeciwutleniających, przeciwzapalnych, przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych, przeciwwirusowych (np. wobec wirusów grypy) oraz wzmacniających układ odpornościowy. Herbata z czystka może być skuteczna w łagodzeniu przeziębienia i gorączki.
Napar z czystka otrzymuje się przez zalanie 1 lub 2 łyżek rozdrobnionego surowca gorącą wodą i przechowywanie całości w filiżance z pokrywką przez około 15 minut. Po tym czasie całość należy przecedzić. Napary są nietrwałe i dlatego powinno się je spożyć po przygotowaniu.
Szałwia
Liście szałwii lekarskiej są bogate w garbniki, kwasy fenolowe, olejek eteryczny, witaminę C i sole mineralne. Składniki te powodują, że szałwia wykazuje wiele cennych właściwości.
Działa:
- przeciwbakteryjnie,
- przeciwgrzybiczo,
- przeciwwirusowo,
- odtruwająco (w tym na toksyny bakteryjne),
- przeciwzapalnie,
- przeciwpotnie,
- przeciwkrwotocznie.
Szałwia wspiera układ odpornościowy. Jest skuteczna w profilaktyce górnych dróg oddechowych. W postaci naparu można ją stosować do płukania gardła – w zapaleniu jamy ustnej, gardła i dziąseł. Jest obecna w niektórych pastylkach ziołowych do ssania.
Jak stosować zioła na odporność? Formy i sposoby podania
Niektóre zioła są dostępne w formie preparatów gotowych, najczęściej syropów, np. z malin lub cebuli, nalewek i wyciągów płynnych, np. z jeżówki purpurowej lub bzu czarnego. Na odporność warto pić sok z rokitnika (do 4 tygodni). Zioła wzmacniające układ odpornościowy dostępne są też w postaci kropli, olejów, tabletek, kapsułek i pastylek do ssania.
Na rynku są dostępne herbatki ziołowe i mieszanki ziół wzmacniające odporność. Samodzielnie możemy przygotowywać z nich napary i odwary.
Najważniejszą zasadą podczas naturalnej immunostymulacji jest regularne zażywanie wybranego preparatu. Według badań stosowanie preparatów z jeżówki purpurowej zaleca się nie dłużej niż 10 dni przy podawaniu codziennym, aby nie spowodować immunosupresji. Z kolei korzeń żeń-szenia można stosować do 3 miesięcy, a następnie kurację należy przerwać na 4 tygodnie.
Zioła na odporność dla dzieci - bezpieczeństwo i skuteczność
Niektóre zioła na odporność mogą być stosowane przez dzieci. Zależy to od rodzaju surowca, formy preparatu i substancji pomocniczych. Przed podaniem ziół dziecku warto porozmawiać z farmaceutą lub z pediatrą, a także przeczytać dołączoną ulotkę.
Wśród popularnych ziół na odporność obecnych w preparatach dla dzieci dostępnych w aptekach występują:
- pelargonia afrykańska,
- acerola,
- bez czarny,
- malina,
- dzika róża,
- czosnek,
- tymianek,
- lipa,
- werbena,
- aloes,
- aronia.
Niektóre produkty można stosować od 1. roku życia (syropy, krople, kapsułki twist-off). Preparaty zawierające zioła na odporność przeznaczone dla starszych dzieci występują w formie tabletek i żelek do ssania oraz standardowych tabletek dla dzieci, które nie mają problemów z połykaniem.
Jeżówki nie wolno stosować u dzieci do 4 roku życia, a także u dzieci z astmą atopową.
Stosowanie ziół zawierających pochodne kwasu salicylowego, np. kory wierzby i wiązówki błotnej, jest całkowicie przeciwwskazane u dzieci poniżej 12. roku życia ze względu na ryzyko rozwoju zespołu Rey’a, który powoduje obrzęk mózgu i wątroby, a nawet śmierć.
Zioła na wzmocnienie organizmu po chorobie i dla seniorów
Na wzmocnienie organizmu po chorobie wymagającej długotrwałego podawania antybiotyków mogą być stosowane preparaty z jeżówki lub cytryniec chiński.
Korzystne dla osób starszych w kontekście wzmacniania odporności organizmu są zioła o właściwościach immunostymulujących i adaptogennych. Są skuteczne w stanach osłabienia, przemęczenia, po przebytych operacjach, w rekonwalescencji.
Żeń-szeń koreański regeneruje układ odpornościowy po przebyciu długotrwałej infekcji bakteryjnej, wirusowej lub grzybiczej. Do dobrych ziół na wzmocnienie organizmu dla dorosłych możemy zaliczyć też:
- żeń-szeń syberyjski,
- aralię mandżurską,
- różeniec górski,
- tarczycę bajkalską,
- vilcacorę.
Łączenie ziół z innymi naturalnymi metodami wzmacniania odporności
Zioła podnoszące odporność należy łączyć z innymi naturalnymi metodami wzmacniania odporności, takimi jak:
- odpowiednia dieta,
- suplementacja witamin i minerałów,
- aktywność fizyczna,
- techniki redukcji stresu – np. joga,
- wysypianie się,
- dostosowanie ubioru do panujących warunków atmosferycznych.
Za naturalne leki na odporność można uznać owoce cytrusowe bogate w witaminę C. Warto stosować kurkumę, propolis oraz miód ze względu na ich właściwości przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe.
Potencjalne interakcje i przeciwwskazania do stosowania ziół na odporność
Leki ziołowe są uważane za stosunkowo bezpieczne, ale wbrew pozorom mogą wykazywać silne działanie farmakologiczne.
W celu poprawy odporności w ciąży i w okresie karmienia piersią nie powinno się stosować:
- aloesu,
- jeżówki purpurowej,
- żeń-szenia,
- kory wierzby,
- liści szałwii,
- liści maliny.
Przeciwwskazania do stosowania wybranych ziół to najczęściej choroby przewlekłe.
Należy zachować ostrożność przy stosowaniu ziół na odporność. Zawsze przed rozpoczęciem kuracji ziołowej należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, którzy zapytają nas o choroby przewlekłe oraz inne stosowane leki i suplementy.
Dowiemy się, m.in. że:
- jeżówki purpurowej nie należy podawać łącznie z lekami upośledzającymi czynność wątroby ani z lekami stosowanymi po przeszczepach;
- żeń-szenia nie wolno zażywać razem z alkoholem, kofeiną, efedryną i insuliną;
- pacjenci przyjmujący żeń-szeń powinni przerwać kurację na 1 dzień przed wizytą u dentysty lub na 1 tydzień przed operacją (z powodu zwiększonego ryzyka krwawienia);
- rokitnika nie wolno łączyć z lekami przeciwkrzepliwymi i obniżającymi ciśnienie krwi.
Bibliografia:
- Stępkowska J. 2022. Miejsce ziołolecznictwa w społeczeństwie i we współczesnej medycynie. Studia Łomżyńskie 32a:183-192.
- Ardjomand-Woelkart K, Bauer R. 2016. Review and assessment of medicinal safety data of orally used Echinacea preparations. Planta Med. 82(1-2):17-31.
- Aucoin M, Cardozo V, McLaren MD, Garber A, Remy D, Baker J, Gratton A, Kala MA, Monteiro S, Warder C, Perciballi A, Cooley K. A systematic review on the effects of Echinacea supplementation on cytokine levels: Is there a role in COVID-19? Metabol Open. 2021 Sep;11:100115.
- Barrett B. 2003. Medicinal properties of Echinacea: a critical review. Phytomedicine. 10(1):66-86.
- Łuczak A, Nowak M, Szałek E. 2017. Bezpieczeństwo leków roślinnych w ciąży. Farmacja Współczesna 10:140-146.
- Różański H. 2021. Naturalne metody podnoszenia odporności na infekcje. Immunożywienie. Herbalism 1(7):153-174.
- Chlebda-Sieragowska E, Skrzypiec-Spring M, Szeląg A. 2012. Rola preparatów ziołowych w profilaktyce infekcji u sportowców. Strzelectwo Sportowe (Nowoczesne rozwiązania szkoleniowe) 9:35-40.
- Malinowska P, Olas B. 2016. Rokitnik – roślina wartościowa dla zdrowia. KOSMOS. Problemy Nauk Biologicznych 311:285-292.
- Hać-Szymańczuk E, Lipińska E, Błażejak S, Bieniak K. 2011. Ocena aktywności przeciwbakteryjnej szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.). Bromat. Chem. Toksykol. XLIV 3:667-672.
- Bośko P, Biel W. 2017. Właściwości lecznicze rokitnika zwyczajnego (Hippophaë rhamnoides L.). Post. Fitoter. 18(1):36-41.
- Starzec A, Włodarczyk M, Urbanowicz I, Fecka I. 2020. Charakterystyka, potencjał leczniczy i prozdrowotny Cistus incanus L. Farm. Pol. 76(11):647-664.
Podziel się artykułem ze znajomymi
