Kiedy występuje cukrzyca typu 2? Objawy, dieta, leczenie

Cukrzyca typu 2 to przewlekła choroba metaboliczna, która stanowi poważny problem zdrowotny na całym świecie. Odpowiada za około 80-90% wszystkich przypadków cukrzycy i jest uznawana za chorobę cywilizacyjną. Choć może być groźna i dożywotnia, wcześnie wykryta i odpowiednio leczona pozwala pacjentowi cieszyć się długim życiem na dobrym poziomie. Poznaj objawy, przyczyny, metody leczenia oraz zalecenia dietetyczne.

Co to jest cukrzyca typu 2?

Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna) to przewlekła choroba metaboliczna, której istotą jest utrzymujące się podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan ten jest następstwem zaburzonego działania lub upośledzenia wydzielania insuliny - hormonu produkowanego przez komórki beta trzustki, odpowiedzialnego za regulowanie poziomu cukru w organizmie.

Mechanizm powstawania cukrzycy typu 2 jest złożony. W pierwszej fazie, pod wpływem różnych czynników, wrażliwość komórek na działanie insuliny maleje (insulinooporność). To prowadzi do zmniejszonego poboru glukozy do komórek, a w konsekwencji większe jej ilości pozostają w krwiobiegu. Trzustka reaguje na ten stan zwiększoną produkcją insuliny (hiperinsulinemia), by wyrównać poziom cukru.

Wraz z postępem choroby, komórki beta trzustki ulegają przeciążeniu i ich funkcja zostaje upośledzona, co skutkuje zmniejszeniem produkcji insuliny. Na tym etapie nakładają się dwa zaburzenia: insulinooporność i niedobór insuliny, prowadząc do hiperglikemii i pełnoobjawowej cukrzycy typu 2.

W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń cukrzyca typu 2 ICD-10 oznaczona jest kodem E11.

Cukrzyca typu 1 a 2 - różnice

Cukrzyca typu 1 a 2 to dwa odmienne schorzenia, które różnią się pod wieloma względami. Oto najważniejsze różnice:

 Porównanie cukrzycy typu 1 i 2 - tabela

Czym różni się cukrzyca typu 1 od 2 w codziennym funkcjonowaniu? Pacjenci z cukrzycą typu 2 początkowo mogą nie potrzebować insuliny, a kontrolowanie choroby odbywa się głównie poprzez zmianę stylu życia i leki doustne. Natomiast chorzy na cukrzycę typu 1 od początku wymagają insulinoterapii.

Cukrzyca typu 2 - objawy

Symptomy są często niespecyficzne i rozwijają się stopniowo, na przestrzeni wielu lat. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 1, która manifestuje się gwałtownie, objawy cukrzycy typu 2 mogą być subtelne i początkowo przeoczone.

Do najczęstszych, wczesnych objawów cukrzycy typu 2 należą:

• częste oddawanie moczu - oddawanie moczu w niewielkich ilościach, lecz bardzo często;
• wielomocz (poliuria) - oddawanie dużej ilości moczu w ciągu dnia w ilości ponad 2,5 litra;
• wzmożone uczucie pragnienia (polidypsja);
• suchość w ustach oraz wysuszenie błon śluzowych i skóry;
•  zwiększone łaknienie przy jednoczesnej utracie masy ciała;
• napady senności, szczególnie po posiłku;
• chroniczne zmęczenie;
• pogorszenie wzroku (nieostry, rozmyty obraz);
• zaburzenia koncentracji;
• częste infekcje, szczególnie układu moczowo-płciowego.

Początkowy stan przedcukrzycowy często przebiega bezobjawowo. Niemniej jednak, nawet wtedy, podwyższony poziom cukru we krwi może powodować uszkodzenia naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych, co zwiększa ryzyko późniejszych powikłań.

Cukrzyca typu 2 - objawy skórne

Objawy skórne są charakterystyczne dla nieco późniejszego stadium choroby. Należą do nich:

• suchość i swędzenie skóry;
• rogowacenie ciemne - brązowe przebarwienia z widocznymi skupiskami zrogowaciałego naskórka, zwłaszcza na szyi, kolanach, łokciach i pod pachami;
• zakażenia skóry i błon śluzowych;
• zapalenie kącików ust;
• nawracające infekcje intymne o podłożu bakteryjnym i grzybiczym;
•  trudności w gojeniu się ran i otarć;
• skłonność do zaczerwienień.

Objawy na skórze nie zawsze są specyficzne wyłącznie dla tej choroby, dlatego dla prawidłowej diagnozy należy je rozpatrywać w szerszym kontekście objawów ogólnych.

Cukrzyca typu 2 - przyczyny

Przyczyny mają charakter wieloczynnikowy. Jest to kombinacja predyspozycji genetycznych, czynników środowiskowych i stylu życia.

Nadwaga i otyłość

Nadmierna masa ciała jest najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 2. Nadmiar tkanki tłuszczowej, szczególnie trzewnej (brzusznej), zwiększa insulinooporność, czyli zmniejsza wrażliwość komórek na działanie insuliny.

Tkanka tłuszczowa wydziela różne substancje bioaktywne, które zaburzają prawidłowe funkcjonowanie insuliny. Dodatkowo, w przypadku otyłości dochodzi do nagromadzenia tłuszczu w mięśniach i wątrobie, co również przyczynia się do rozwoju insulinooporności.

Inne czynniki ryzyka 

Oprócz otyłości, na rozwój cukrzycy typu 2 wpływają również:

• wiek - ryzyko wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie po 45 roku życia;
• nieodpowiednia dieta - bogata w cukry proste, tłuszcze nasycone i produkty wysoko przetworzone;
• siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej;
• nadciśnienie tętnicze;
•  zaburzenia lipidowe (dyslipidemia);
• zespół policystycznych jajników u kobiet;
• przyjmowanie niektórych leków (np. glikokortykosteroidy, beta-blokery);
• choroby trzustki i endokrynologiczne (np. zespół Cushinga, nadczynność tarczycy).

Czy cukrzyca typu 2 jest dziedziczna?

Dziedziczenie cukrzycy typu 2 ma charakter wielogenowy - oznacza to, że predyspozycje do jej wystąpienia są przekazywane przez wiele genów.

Wiadomo, że istnieje ponad 30 genów, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania. Jednak sama obecność tych genów nie przesądza o rozwoju choroby. Czynniki środowiskowe, szczególnie styl życia, mają kluczowe znaczenie w ujawnieniu się genetycznych predyspozycji.

Jeśli u najbliższych krewnych (rodzice, rodzeństwo) występuje to schorzenie to ryzyko zachorowania jest 2-6 razy wyższe niż w populacji ogólnej. Nie oznacza to jednak, że choroba jest nieunikniona - odpowiedni styl życia może skutecznie zapobiec jej rozwojowi nawet u osób z silnymi predyspozycjami genetycznymi.

Cukrzyca typu 2 - leczenie

Leczenie jest procesem kompleksowym, wymagającym indywidualnego podejścia do każdego pacjenta. Celem terapii jest utrzymanie prawidłowych wartości glukozy we krwi, zapobieganie powikłaniom oraz zapewnienie choremu dobrej jakości życia.

Leki na cukrzycę typu 2

Leczenie cukrzycy typu 2 opiera się na kilku grupach leków:

• Metformina - lek pierwszego wyboru, który zmniejsza insulinooporność i zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie i zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę.
• Pochodne sulfonylomocznika (np. gliklazyd, glimepiryd) - zwiększają wydzielanie insuliny przez trzustkę.
• Leki inkretynowe:
  • Agoniści receptora GLP-1 - zwiększają wydzielanie insuliny, hamują wydzielanie glukagonu i spowalniają opróżnianie żołądka.
  •  Inhibitory DPP-4 (gliptyny) - przedłużają działanie inkretyn, hormonów jelitowych regulujących poziom cukru.
• Inhibitory SGLT-2 - blokują wchłanianie glukozy w nerkach, zwiększając jej wydalanie z moczem.
• Insulina - stosowana w zaawansowanych stadiach choroby, gdy inne metody nie przynoszą oczekiwanych efektów.

Często stosowane metody są komplementarne – uzupełniają się nawzajem. Co niezwykle ważne, procedury są dobierane indywidualnie pod kątem każdego pacjenta z osobna.

Oprócz farmakoterapii, istotnym elementem leczenia cukrzycy typu 2 są również:

• zmiana stylu życia - odpowiednia dieta i aktywność fizyczna;
• edukacja diabetologiczna - budująca świadomość choroby;
• wsparcie psychologiczne;
• regularne badania kontrolne.

Czy cukrzyca typu 2 jest uleczalna?

Czy cukrzyca typu 2 może się cofnąć? W klasycznym rozumieniu, cukrzyca typu 2 jest chorobą przewlekłą, która towarzyszy pacjentowi przez całe życie. Jednak współczesne podejście do leczenia pozwala w niektórych przypadkach osiągnąć remisję choroby.

Remisja oznacza utrzymywanie prawidłowych poziomów glukozy bez konieczności stosowania leków przeciwcukrzycowych przez co najmniej 3 miesiące. Jest to możliwe głównie u pacjentów we wczesnym stadium choroby, szczególnie gdy główną przyczyną była nadwaga lub otyłość, a pacjent zdołał znacząco zredukować masę ciała.

Ważne jest jednak zrozumienie, że remisja nie oznacza całkowitego wyleczenia - predyspozycje do rozwoju choroby pozostają, a nieodpowiedni styl życia może spowodować jej nawrót. Dlatego nawet w przypadku remisji konieczne jest utrzymanie zdrowych nawyków i regularna kontrola glikemii.

Cukrzyca typu 2 - badania

Regularne badania są kluczowym elementem kontroli cukrzycy typu 2. Pozwalają monitorować skuteczność leczenia i wcześnie wykrywać ewentualne powikłania.

Diagnostyka cukrzycy typu 2

Diagnostyka opiera się na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi. Kryteria rozpoznania to:

• Glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) w dwóch niezależnych pomiarach
•  Glikemia przygodna ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) przy występowaniu objawów hiperglikemii
• Glikemia w 120. minucie doustnego testu obciążenia glukozą ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l)

Badanie diagnostyczne w kierunku cukrzycy powinny wykonywać regularnie osoby po 45. roku życia oraz młodsze z czynnikami ryzyka, takimi jak:

• Nadwaga lub otyłość (BMI ≥ 25 kg/m²);
• Cukrzyca w rodzinie (rodzice, rodzeństwo);
•  Mała aktywność fizyczna;
• Przebyta cukrzyca ciążowa;
• Nadciśnienie tętnicze (≥ 140/90 mmHg);
• Dyslipidemia;
• Zespół policystycznych jajników;
• Choroby układu krążenia.

Poziom cukru w cukrzycy typu 2

Poziom cukru w cukrzycy typu 2 to kluczowy parametr w monitorowaniu przebiegu choroby. Wzrost stężenia glukozy we krwi powyżej norm jest główną cechą charakteryzującą to schorzenie. Cele terapeutyczne u większości pacjentów to:

• Glikemia na czczo i przed posiłkami: 80-110 mg/dl (4,4-6,1 mmol/l)
• Glikemia 2 godziny po posiłku: < 140 mg/dl (< 7,8 mmol/l)
• HbA1c (hemoglobina glikowana): < 7%

U osób starszych, z długotrwałą cukrzycą i licznymi powikłaniami, cele te mogą być mniej rygorystyczne.

Pacjenci z cukrzycą typu 2 powinni regularnie mierzyć poziom glukozy we krwi za pomocą glukometru. Częstotliwość pomiarów zależy od stosowanego leczenia, ale zwykle zaleca się:

•  Przy leczeniu tylko dietą i aktywnością fizyczną: raz w miesiącu skrócony profil glikemii
•  Przy stosowaniu doustnych leków przeciwcukrzycowych: raz w tygodniu skrócony profil glikemii
• Przy insulinoterapii: codzienne pomiary przed i po posiłkach

Regularne badania przy cukrzycy typu 2

Pacjenci powinni regularnie wykonywać badania kontrolne, aby monitorować przebieg choroby i wykrywać ewentualne powikłania.

Zalecane badania to:

Co 3-6 miesięcy:

• Pomiar glikemii na czczo i poposiłkowej
• Oznaczenie HbA1c (hemoglobina glikowana)
• Pomiar ciśnienia tętniczego
• Badanie masy ciała i obwodu talii

Co 12 miesięcy:

• Pełny lipidogram (cholesterol całkowity, LDL, HDL, triglicerydy)
• Badanie moczu (albuminuria)
• Badanie kreatyniny w surowicy i oszacowanie filtracji kłębuszkowej
• Badanie dna oka
• Badanie stóp (ocena neuropatii, stanu skóry, ukrwienia)
• EKG spoczynkowe

Regularne kontrole pozwalają wcześnie wykryć powikłania, takie jak retinopatia, nefropatia czy neuropatia cukrzycowa i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Cukrzyca typu 2 - dieta

Dieta jest fundamentalnym elementem leczenia. Odpowiednio skomponowane posiłki pozwalają kontrolować poziom glukozy we krwi, utrzymać prawidłową masę ciała i zapobiegać powikłaniom.

Dieta przy cukrzycy typu 2 - jakie są zalecenia?

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, dieta w cukrzycy typu 2 powinna opierać się na następujących zasadach:

•  Węglowodany powinny stanowić 45% całkowitego zapotrzebowania energetycznego (możliwe zwiększenie do 60% przy dużej aktywności fizycznej)
• Preferowane są węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym (poniżej 55 IG)
• Tłuszcze powinny dostarczać 25-40% energii, z przewagą tłuszczów nienasyconych
•  Białka powinny stanowić 15-20% energii (do 30% w diecie niskokalorycznej)
• Spożycie błonnika powinno wynosić około 25 g dziennie
• Spożycie soli nie powinno przekraczać 5 g dziennie
• Alkohol należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować

Co jeść przy cukrzycy typu 2?

Co jeść przy cukrzycy typu 2? Oto lista zalecanych produktów:

Produkty zbożowe:

• Pieczywo żytnie, graham i razowe
•  Ryż brązowy i kasze gruboziarniste (gryczana, pęczak)
•  Makaron pełnoziarnisty, makaron z mąki durum

Produkty mleczne:

• Chude sery twarogowe
• Naturalne chude serki homogenizowane
• Mleko o zawartości tłuszczu poniżej 2%

Mięsa, ryby, wędliny:

•  Chude mięso z kurczaka i indyka (pierś)
• Cielęcina, młoda wołowina, królik
• Chude ryby
• Chude wędliny drobiowe, polędwica

Tłuszcze:

• Oleje rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, lniany
• Oliwa z oliwek
•  Dobrej jakości margaryny miękkie

Warzywa:

• Wszystkie i w dużych ilościach (oprócz ziemniaków - te nie powinny być spożywane w dużych ilościach, najlepiej zimne)

Owoce:

• Świeże i mrożone, nieprzejrzałe, w umiarkowanych ilościach
• Szczególnie zalecane: jagody, porzeczki, truskawki, jabłka, grejpfruty

Jadłospis diety przy cukrzycy typu 2

Dieta powinna składać się z 4-5 regularnych posiłków dziennie. Właściwie skomponowany jadłospis pomaga regulować metabolizm cukrów i utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi, jednocześnie dostarczając odpowiednią ilość składników odżywczych

Menu powinno być dostosowany do potrzeb i preferencji pacjenta, dlatego najlepiej przygotować je w konsultacji z dietetykiem.

Bibliografia:

●      Czupryniak, K Strojek, Diabetologia 2016 - ViaMedica, Gdańsk

●      Zasady postępowania w cukrzycy. Zalecenia dla lekarzy POZ — 2019 rok, Choroby Serca i Naczyń 2019, tom 16, nr 2, 73–111.

●      Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020 – Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Diabetologia Praktyczna 2020 tom 6 nr 1.

●      Barbara Katra, Leki przeciwcukrzycowe, Diabetologia Praktyczna 2020, tom 6, nr 5.

●      Magdalena Wiercińska, Objawy cukrzycy – pierwsze, najczęstsze i nietypowe objawy cukrzycy, https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/295454,objawy-cukrzycy-pierwsze-najczestsze-i-nietypowe-objawy-cukrzycy.