Otyłość: przyczyny i rodzaje. Jak ją skutecznie leczyć?

Otyłość jest poważną chorobą przewlekłą, która dotyka coraz większą część społeczeństwa. Według najnowszych danych, problem otyłości w Polsce dotyczy ponad 25% dorosłej populacji. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie uznała ją za chorobę cywilizacyjną, która wymaga kompleksowego leczenia.

Co to jest otyłość?

Definicja otyłości mówi, że jest to stan charakteryzujący się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie (powyżej 25% masy ciała u kobiet i powyżej 15% u mężczyzn). Do rozpoznania wykorzystuje się wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index).

Otyłość wg BMI klasyfikuje się następująco:

●      Otyłość 1 stopnia: BMI 30-34,9 kg/m²

●      Otyłość 2 stopnia: BMI 35-39,9 kg/m²

●      Otyłość 3 stopnia, zwana też otyłością olbrzymią: BMI ≥ 40 kg/m²

Należy wyjaśnić również czym różni się nadwaga a otyłość? Choć oba stany wiążą się z nadmierną masą ciała, istnieją między nimi istotne różnice. Nadwaga oznacza stan, w którym wskaźnik BMI mieści się w przedziale 25-29,9 kg/m² i jest traktowana jako stan przedchorobowy.

Natomiast otyłość występuje przy BMI równym lub wyższym niż 30 kg/m² i jest już uznawana za chorobę przewlekłą, wymagającą specjalistycznego leczenia. Podczas gdy nadwaga może być często korygowana poprzez modyfikację stylu życia, proces leczenia otyłości zazwyczaj wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego.

Rodzaje otyłości

W zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej wyróżnia się różne rodzaje otyłości:

●      Otyłość brzuszna (trzewna) - charakteryzuje się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej. Otyłość brzuszna u mężczyzn występuje częściej niż u kobiet i wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.

●      Otyłość gynoidalna - występuje głównie u kobiet, tkanka tłuszczowa gromadzi się w okolicy bioder i ud, tworząc sylwetkę przypominającą kształtem gruszkę.

●      Otyłość androidalna - charakterystyczna dla mężczyzn, gdzie tkanka tłuszczowa gromadzi się w górnej części ciała, szczególnie w okolicy brzucha, tworząc sylwetkę jabłkową.

●      Otyłość sarkopeniczna - współwystępowanie otyłości ze zmniejszoną masą mięśniową, co jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia.

Przyczyny otyłości

Przyczyny otyłości stanowią złożony problem medyczny, który wymaga kompleksowej analizy stylu życia i stanu zdrowia pacjenta. Współczesne badania wskazują, że rozwój otyłości rzadko ma pojedynczą przyczynę - najczęściej jest to kombinacja różnych czynników.

Istotną rolę odgrywają zaburzenia hormonalne. Otyłość hormonalna często wiąże się z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy, która odpowiada za regulację metabolizmu. Niedoczynność tego gruczołu może prowadzić do spowolnienia przemiany materii i w konsekwencji - przyrostu masy ciała. Podobnie, zaburzenia wydzielania prolaktyny czy kortyzolu (jak w zespole Cushinga) mogą prowadzić do rozwoju charakterystycznej otyłości trzewnej.

Nie można pominąć także czynników genetycznych. Badania pokazują, że skłonność do otyłości może być dziedziczona, choć same geny nie determinują rozwoju choroby. To raczej połączenie predyspozycji genetycznych z niewłaściwym stylem życia prowadzi do nadmiernego przyrostu masy ciała.

Współczesny styl życia znacząco przyczynia się do epidemii otyłości. Siedzący tryb pracy, stres, nieregularne posiłki i łatwy dostęp do wysoko przetworzonej żywności tworzą idealne warunki do rozwoju nadwagi i otyłości. Szczególnie niebezpieczne jest nadmierne spożycie alkoholu, które może prowadzić do rozwoju otyłości brzusznej alkoholowej, charakteryzującej się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha.

Diagnostyka otyłości

Prawidłowa diagnostyka ma kluczowe znaczenie w skutecznym leczeniu otyłości. Lekarz od otyłości - obesitolog - podczas pierwszej wizyty przeprowadza szczegółowy wywiad, obejmujący nie tylko pomiary antropometryczne, ale także analizę stylu życia, historię wcześniejszych prób odchudzania oraz występowanie chorób współistniejących.

Należy wyraźnie rozróżnić nadwagę od otyłości. Podczas gdy nadwaga oznacza nieznaczny nadmiar masy ciała (BMI 25-29,9), otyłość jest już stanem chorobowym wymagającym kompleksowego leczenia. Przy jej diagnozowaniu istotne jest nie tylko określenie stopnia otyłości, ale także jej typu, ponieważ ma to znaczący wpływ na wybór metody leczenia.

Szczególną uwagę poświęca się diagnostyce otyłości trzewnej, która wiąże się z największym ryzykiem powikłań metabolicznych. Oprócz standardowych pomiarów wykonuje się:

●      pomiar obwodu talii i bioder,

●      analizę składu ciała,

●      badania hormonalne,

●      badania biochemiczne krwi,

●      w uzasadnionych przypadkach - badania obrazowe.

W kodzie ICD-10 otyłość klasyfikowana jest pod symbolem E66, z podziałem na różne jej rodzaje.

Metody leczenia otyłości

Leczenie otyłości wymaga kompleksowego podejścia i często długotrwałej terapii. Podstawową metodą jest modyfikacja stylu życia, która obejmuje wprowadzenie odpowiedniej diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Bardzo ważne jest, by program leczenia był dostosowany indywidualnie do pacjenta, uwzględniając jego stan zdrowia, tryb życia i możliwości.

Istotnym elementem terapii jest wsparcie specjalistów. Leczenie otyłości w ramach NFZ oferuje dostęp do poradni specjalistycznych, gdzie pacjent może skorzystać z konsultacji lekarskich, dietetycznych i psychologicznych.

W zakresie farmakologicznego leczenia otyłości stosuje się różne preparaty. Leki na otyłość na receptę przepisywane są przez lekarza w przypadku, gdy sama modyfikacja stylu życia nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Dostępne są również środki bez recepty, które mogą wspomagać proces odchudzania, jednak wspierają utratę kilogramów jedynie przy niewielkiej nadwadze.

Preparaty te działają na różne sposoby:

●      hamują wchłanianie tłuszczów z przewodu pokarmowego,

●      zmniejszają łaknienie,

●      przyspieszają metabolizm,

●      regulują gospodarkę węglowodanową.

W przypadku otyłości brzusznej stosuje się spersonalizowane podejście terapeutyczne, łączące odpowiednio dobraną dietę, ćwiczenia fizyczne, a w razie potrzeby - leczenie farmakologiczne. Kluczowe znaczenie ma regulacja gospodarki hormonalnej i prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego.

Natomiast przy otyłości olbrzymiej lub gdy inne metody leczenia nie przynoszą efektów, rozważane jest leczenie chirurgiczne. Zabiegi bariatryczne wykonywane są w wyspecjalizowanych klinikach leczenia otyłości, a część z nich jest refundowana przez NFZ. Kwalifikacja do zabiegu wymaga szczegółowej diagnostyki i spełnienia określonych kryteriów medycznych.

Skuteczne leczenie otyłości wymaga czasu i zaangażowania zarówno ze strony pacjenta, jak i zespołu terapeutycznego. Kluczowe znaczenie ma systematyczność w przestrzeganiu zaleceń oraz regularne kontrole lekarskie, które pozwalają monitorować postępy leczenia i w razie potrzeby modyfikować terapię.

Nowoczesne leki na otyłość

W ostatnich latach pojawiło się wiele nowych możliwości w leczeniu otyłości. Nowy lek na otyłość w formie iniekcji. Zastrzyk na otyłość zyskuje coraz większą popularność ze względu na wysoką skuteczność. Zawiera on substancje naśladujące działanie hormonów jelitowych, które zmniejszają łaknienie i spowalniają opróżnianie żołądka. Należy pamiętać, że może być stosowany tylko pod kontrolą i z przepisu lekarza.

Konsekwencje i powikłania otyłości

Otyłość nie jest jedynie problemem estetycznym, ale poważnym stanem chorobowym prowadzącym do wielu groźnych powikłań. W przypadku otyłości 1 stopnia konsekwencje zdrowotne mogą być już widoczne, jednak wraz ze wzrostem masy ciała ryzyko powikłań znacząco rośnie.

Skutki otyłości obejmują:

●      Zaburzenia metaboliczne: cukrzyca typu 2, insulinooporność, zaburzenia, gospodarki lipidowej, niealkoholowe stłuszczenie wątroby.

●      Choroby układu sercowo-naczyniowego: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zwiększone ryzyko zawału serca i udaru mózgu, żylaki kończyn dolnych.

●      Problemy z układem ruchu: zwyrodnienia stawów kolanowych i biodrowych, bóle kręgosłupa, ograniczona mobilność, zwiększone ryzyko złamań.

●      Zaburzenia oddychania: bezdech senny, astma oskrzelowa, zespół hipowentylacji.

●      Konsekwencje psychospołeczne: depresja, niska samoocena, problemy w relacjach społecznych, trudności w znalezieniu pracy.

Szczególnie niebezpieczna jest otyłość brzuszna, która zwiększa ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego i chorób sercowo-naczyniowych. W przypadku otyłości olbrzymiej (BMI > 40) ryzyko przedwczesnego zgonu jest znacząco podwyższone.

Warto podkreślić, że nawet niewielka redukcja masy ciała (5-10%) może prowadzić do znaczącej poprawy stanu zdrowia i zmniejszenia ryzyka rozwoju wymienionych powikłań.

Profilaktyka i zapobieganie otyłości

Profilaktyka otyłości odgrywa kluczową rolę w walce z tą chorobą cywilizacyjną. Szczególnie istotne jest wczesne wprowadzanie prawidłowych nawyków żywieniowych i aktywnego stylu życia. Problem ten jest szczególnie ważny w kontekście otyłości u dzieci - według najnowszych danych otyłość dzieci w Polsce staje się coraz poważniejszym problemem zdrowotnym.

Podstawowe zasady zapobiegania otyłości obejmują:

●      regularne spożywanie zbilansowanych posiłków,

●      unikanie wysoko przetworzonej żywności i słodzonych napojów

●      zachowanie odpowiedniej aktywności fizycznej.

W przypadku osób z predyspozycjami do otyłości brzusznej, szczególnie ważne jest regularne monitorowanie masy ciała i obwodu talii.

Kluczową rolę w zapobieganiu otyłości odgrywa edukacja zdrowotna. Światowy Dzień Otyłości obchodzony 4 marca jest okazją do zwiększania świadomości społecznej na temat tej choroby i jej konsekwencji. Warto podkreślić, że skuteczna profilaktyka wymaga zaangażowania nie tylko jednostek, ale także wsparcia systemowego - od programów edukacyjnych w szkołach po działania na poziomie polityki zdrowotnej państwa.

Bibliografia:

1. Suchodolska P., Orkusz A. Otyłość - przyczyny, rodzaje, leczenie, skutki. Nauki Inżynierskie i Technologie 2018; 4(31): 159-168.
2. Białkowska, M. (2011). Etiopatogeneza otyłości. Postępy Nauk Medycznych, XXIV, (9), 768.
3. Brytek-Matera, A. i Charzyńska, E. (2009). Poznawcze i behawioralne determinanty zaburzeń odżywiania u kobiet z otyłością. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 5, (2), 45-50.
4. Czerwińska, E., Walicka, M. i Marcinowska-Suchowierska, E. (2013). Otyłość – czy zawsze prosta? Postępy Nauk Medycznych, XXVI, (4), 307-310