Cukrzyca ciążowa - leczenie, zagrożenia. Skąd się bierze?

Ciąża cukrzycowa, to stan hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy we krwi, występujący u kobiet ciężarnych, które wcześniej nie chorowały na cukrzycę. Jakie są przyczyny i objawy zaburzenia, w jaki sposób jest ono diagnozowane i jaką należy stosować dietę, by bezpiecznie przetrwać ciążę oraz urodzić zdrowe dziecko?

cukrzyca-ciazowa

Co to jest jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa (GDM - Gestational Diabetes Mellitus) jest najpowszechniej występującą z poważnych dysfunkcji metabolicznych u kobiet ciężarnych. Zaburzenie to polega na zwiększeniu poziomu glukozy we krwi u pacjentek, które przed ciążą nie miały objawów cukrzycy. Powodem tego może być:

nadmierna produkcja glukozy przez wątrobę,
niedostateczna produkcja insuliny (hormonu metabolizującego glukozę) w trzustce,
zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę.

Medycyna wyraźnie przy tym odróżnia GDM od PGDM (Pregestational Diabetes Mellitus), czyli sytuacji, gdy w ciążę zachodzi kobieta już wcześniej cierpiąca na typową cukrzycę. Oba przypadki traktowane są jako zupełnie odmienne ze względu na specyfikę, sposoby leczenia i możliwe powikłania.

Przyczyny wystąpienia cukrzycy ciążowej

Zaburzenia w działaniu insuliny powodowane są przede wszystkim przez gwałtowne zmiany hormonalne, do których dochodzi w organizmie kobiety w kolejnych miesiącach ciąży. Szczególną rolę odgrywają w tym kontekście tzw. hormony łożyskowe.

Są one przyczyną tzw. insulinoodporności, a więc zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę. W efekcie tego, produkowana przez wątrobę glukoza nie jest w wystarczający sposób metabolizowana i pozostaje w zwiększonym stężeniu we krwi. Do czynników zwiększających ryzyko cukrzycy ciążowej należą:

wiek powyżej 35 lat,
cukrzyca przebyta w poprzedniej ciąży,
genetyczne obciążenie cukrzycą typu 2 w rodzinie,
ciąża mnoga,
otyłość,
nadciśnienie.

Jakie są objawy cukrzycy ciążowej?

Typowe objawy cukrzycy ciążowej to:

poliuria, czyli częste oddawanie moczu (ponad 3 litry dziennie) o ciemnej barwie i dużej gęstości,
suchość skóry i błon śluzowych, suchość w ustach,
wzmożone pragnienie i apetyt,
uczucie przemęczenia, rozdrażnienia, apatia, senność.

W kontekście hormonalnej burzy i związanych z nią zaburzeń oraz zmian, objawy cukrzycy ciążowej nie zawsze są łatwe do wychwycenia gołym okiem, aczkolwiek ryzyko ich pominięcia i zlekceważenia praktycznie nie istnieje ze względu na wymóg poddania się obowiązkowym badaniom, do których należą:

oznaczenie poziomu glukozy na czczo (w czasie pierwszej wizyty u ginekologa, najpóźniej 8-10 tydzień ciąży);
doustny test obciążenia glukozą OGTT (w 24-28 tygodniu ciąży, lub wcześniej, jeśli zachodzi podejrzenie cukrzycy.

Cukrzyca ciążowa – normy badań

Jeśli chodzi o badanie glukozy na czczo, normy i wskazania odnośnie dalszego postępowania są następujące:

stężenie glukozy poniżej 100 mg/dl – wynik prawidłowy, brak cukrzycy. Ciężarna powinna wykonać kolejne badania (test OGTT) w przewidzianym terminie, mniej więcej w połowie ciąży;
stężenie glukozy na poziomie od 100 do 125 mg/dl - wynik nieprawidłowy, konieczność natychmiastowego wykonania testu obciążenia glukozą OGTT;
stężenie glukozy powyżej 125 mg/dl – wynik nieprawidłowy. Badanie należy powtórzyć. Jeśli poziom cukru nie będzie niższy, pacjentka powinna zostać skierowana na leczenie specjalistyczne do poradni diabetologicznej.

W przypadku natomiast drugiego badania, jakim jest doustny test obciążenia glukozą OGTT, wedle norm zdefiniowanych przez Światową Organizację Zdrowia, cukrzycę stwierdza się, jeśli wynik wynosi:

100 mg/dl (5,5 mmol/l) na czczo, lub
180 mg/dl (10 mmol/l) 1 godzinę po wypiciu roztworu glukozy, lub
140 mg/dl (7,8 mmol/l) 2 godziny po wypiciu roztworu.

Dieta przy cukrzycy ciążowej

Ze względu na epizodyczny charakter, a także niemożność stosowania większości środków farmakologicznych, podstawowym narzędziem terapeutycznym w leczeniu cukrzycy ciążowej staje się dieta. Szczegółowe rekomendacje w tej materii sformułowało Polskie Towarzystwo Ginekologiczne.

40-45 procent energii dostarczanej dziennie wraz z pokarmem, powinno pochodzić z węglowodanów, w szczególności złożonych;
30 procent to energia z białek;
25-30 procent – energia, której źródłem są tłuszcze, zwłaszcza wielonienasycone.

Tego typu parametry można osiągnąć opierając menu między innymi na pieczywie pełnoziarnistym, kaszy i warzywach. Niezwykle istotna jest też dzienna ilość kalorii, która uzależniona jest od masy ciała, a właściwie tak zwanego indeksu BMI wyrażającego stosunek wagi do wzrostu. Zaleca, aby dzienne spożycie wynosiło:

35-40 kcal na 1 kg masy ciała przy BMI poniżej 19,8;
30-32 kcal na 1 kg masy ciała przy BMI w przedziale 19,8 – 26;
25-30 kcal na 1 kg masy ciała przy BMI w przedziale 26 – 29;
24-35 kcal na 1 kg masy ciała przy BMI powyżej 29.

Ciąża cukrzycowa – zagrożenia

Ciąża cukrzycowa, jeśli występuje w dużym natężeniu, a w dodatku nie jest właściwie leczona, może stanowić zagrożenie nawet dla życia dziecka. Najczęstszym powikłaniem ciąży cukrzycowej jest wysoka masa urodzeniowa noworodka (powyżej 4,2 kilograma lub powyżej 90 centyla dla dzieci danej płci).

Implikuje to zagrożenie urazu w czasie porodu, zarówno dla matki, jak i dziecka. Możliwe, że w takiej sytuacji lekarz zaordynuje zabieg cesarskiego cięcia, nawet jeśli nie był on wcześniej planowany. Co ważne, dzieci urodzone przez matki z cukrzycą ciążową, są w większym stopniu naznaczone ryzykiem zachorowania na tę chorobę w przyszłości.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

Źródła:

Ewa Wender-Ożegowska i inni, Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego postępowania u kobiet z cukrzycą, Ginekologia Polska 6/2011
Czupryniak, K. Strojek, Diabetologia 2016 - ViaMedica, Gdańsk