Co to jest hiperglikemia? Objawy, pierwsza pomoc, leczenie

Hiperglikemia to podwyższony poziom cukru we krwi, charakterystyczny dla wszystkich typów cukrzycy, ale też występujący incydentalnie u osób zdrowych, na przykład w wyniku stresu albo bardzo wzmożonego wysiłku fizycznego. Jakie są objawy hiperglikemii i jak ją leczyć?

Co to jest hiperglikemia?

Hiperglikemia, to termin medyczny określający podwyższone stężenie glukozy (cukru) we krwi. Stan ten jest charakterystyczny dla wszystkich rodzajów cukrzycy. Przyczyną tak zwanego przecukrzenia jest zaburzenie wydzielania lub działania insuliny, hormonu odpowiedzialnego za metabolizm węglowodanów. Zazwyczaj tego typu zaburzenie związane jest z otyłością (cukrzyca typu 2 – na czczo, po posiłku) lub dysfunkcjami natury autoimmunologicznej (cukrzyca typu 1). Możliwe jest też odziaływanie czynników hormonalnych (cukrzyca ciążowa, efekt brzasku) oraz nadmierna reakcja organizmu na obciążenia emocjonalne (hiperglikemia stresowa) i fizyczne.

Według norm Światowej Organizacji Zdrowia, prawidłowy poziom cukru mieści się w przedziale 70-99 mg/dl (3,9– –5,5 mmol/l), gdy badanie jest wykonywane na czczo oraz do 140 mg/dl, jeśli pomiar zostanie wykonany 2 godziny po spożyciu posiłku. Przekroczenie norm zazwyczaj stanowi podstawę do rozpoznania stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy.

Hiperglikemia na czczo

Jeśli stężenie glukozy mierzone na czczo (rano, przynajmniej 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku) wyniesie od 100 do 125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l), mówimy wówczas o nieprawidłowej glikemii na czczo. Jest to stan przedcukrzycowy, swego rodzaju dzwonek alarmowy ostrzegający pacjenta przed dużym ryzykiem zapadnięcia na tę groźną i przewlekłą chorobę metaboliczną. Wymaga to natychmiastowego wdrożenia działań profilaktycznych, w tym kontroli masy ciała, zastosowania odpowiedniej diety, a także zmiany stylu życia z siedzącego na aktywny.

Jeżeli natomiast stężenie glukozy na czczo przekroczy 126 mg/dl (7 mmol/l), badanie należy powtórzyć innego dnia. Powtórnie stwierdzona hiperglikemia na czczo uprawnia do zdiagnozowania cukrzycy i rozpoczęcia leczenia.

Hiperglikemie poposiłkowa

Pamiętać należy, że poziom cukru rośnie po spożyciu posiłku, najwyższy pułap osiągając mniej więcej dwie godziny po odejściu od stołu. W diagnostyce stanów cukrzycowych wykonuje się badanie zwane testem doustnego obciążenia glukozą (OGTT), który polega na podaniu pacjentowi roztworu glukozy i pomiarze parametrów po 120 minutach. U osoby zdrowej stężenie glukozy w takiej sytuacji wzrośnie w stosunku do pomiaru na czczo, ale nie będzie przekraczać 140 mg/dl (7,8 mmol/l. Możliwe są jednak wyniki wyższe. Co oznaczają?

• Poziom cukru 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) oznacza stan, który określany jest mianem nieprawidłowej tolerancji glukozy (impaired glucose toleration, IGT)
• Poziom cukru powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) jest bezwzględnym wskazaniem do rozpoznania cukrzycy.
  
  

Hiperglikemia stresowa

Pamiętać należy, że poziom cukru może być podniesiony nie tylko w związku ze spożyciem posiłku i nie zawsze w przebiegu cukrzycy. Przyczyną mogą być inne zaburzenia, dysfunkcje i stany chorobowe. Dobrym tego przykładem jest hiperglikemia stresowa, przy czym pojęcie to ma przynajmniej dwojakie znaczenie.

Po pierwsze, zauważa się, że u osób podatnych na bodźce emocjonalne, do hiperglikemii dochodzi w wyniku wyrzutu hormonów stresu (ma to związek z nadprodukcją glukozy). Pojęcie hiperglikemii stresowej stosuje się jednak także na określenie różnego rodzaju stanów ostrych i ciężkich, w których występuje zwiększone wydzielanie glukozy i osłabiona produkcja oraz działanie insuliny, a które mają związek między innym z zawałem serca, udarem mózgu, czy posocznicą (sepsą).

Przyczyny hiperglikemii

Podsumowując powyższe, do najczęstszych przyczyn hiperglikemii należą:

• otyłość, osłabiająca wrażliwość tkanek na insulinę, a w konsekwencji utrudniająca absorbcję glukozy przez komórki organizmu i powodująca jej zaleganie w krwi (mechanizm typowy dla cukrzycy typu 2),
• błędna odpowiedź autoimmunologiczna, powodująca niszczenie tzw. komórek beta trzustki, czego konsekwencją jest zmniejszenie wydzielania insuliny (cukrzyca typu 1)
• zaburzenia hormonalne, głównie za sprawą hormonów łożyskowych, powodujące insulinoodporność u kobiet ciężarnych (cukrzyca ciążowa),
• zła dieta, zbyt obita w węglowodany niewłaściwego pochodzenia, powodująca otyłość,
• brak ruchu, siedzący tryb życia, również przyczyniający się do otyłości,
• zbyt intensywny wysiłek fizyczny prowadzący do incydentalnej, chwilowej hiperglikemii,
• choroby, zaburzenia, zakażenia.
  
  

Objawy hiperglikemii

Niezależnie od patogenezy, hiperglikemia objawia się zazwyczaj w przybliżony sposób. Najbardziej charakterystycznym objawem jest poliuria, czyli częste oddawanie moczu, prowadzące w konsekwencji do dużej utraty płynów (ponad 3 litry dziennie).

Efektem tego jest:

• wzmożone pragnienie,
• uczucie suchości w ustach,
• namacalna suchość skóry i błon śluzowych.
  
  

Osoby cierpiące na hiperglikemię odczuwają też wzmożony apetyt. Nawet jeśli jednak jest on zaspokajany, zaburzeniu towarzyszy utrata wagi.

Inne typowe objawy to między innymi:

• senność,
• apatia,
• przygnębienie,
• rozdrażnienie,
• agresja.
  
  

Charakterystyczny jest nieprzyjemny zapach acetonu dobywający się z ust. Pojawić się mogą omamy wzrokowe, niewyraźne widzenie oraz bełkotliwa mowa.

Pierwsza pomoc przy hiperglikemii

Ze względu na niektóre objawy, osoba mająca atak hiperglikemii bywa przez otoczenie postrzegana, jako nietrzeźwa i jako taka – lekceważona. Może to mieć tragiczne konsekwencje. Silna hiperglikemia to stan zagrożenia życia, zaburzenie to może doprowadzić między innymi tzw. śpiączki cukrzycowej.

Jeżeli osoba chora ma bardzo silne objawy hiperglikemii, w ramach pierwszej pomocy należy bezwzględnie wezwać karetkę pogotowia. Do czasu przyjazdu zespołu ratunkowego, zostajemy z chorym. Jeśli jest przytomny, podajemy mu wodę w dużych ilościach. Zapobiegać to będzie skutkom silnego odwodnienia, w pewnym też stopniu woda może obniżać poziom glukozy we krwi.

Leczenie hiperglikemii

Leczenie hiperglikemii ma charakter przyczynowo-objawowy, zwłaszcza u osób chorych na cukrzycę, związane jest z nieustannym balansowaniem, jeśli chodzi o poziom cukru we krwi (należy uważać, by nie doprowadzić do stanu przeciwnego – hipoglikemii, czyli niedoboru glukozy).

• Hiperglikemia w przebiegu cukrzycy typu 1 leczona jest za pomocą zastrzyków z insuliny, które precyzyjnie pozwalają regulować poziom hormonu metabolizującego węglowodany.
• Hiperglikemia w przebiegu cukrzycy typu 2 leczona jest zazwyczaj za pomocą środków farmakologicznych, wśród których wymienić można: leki inkretynowe, flozyny, metforminę oraz sulfonylomocznik.
  
  

Dodatkowo niezwykle istotne jest stosowanie się do diety precyzyjnie nakreślonej przez diabetologa lub dietetyka. Należy wiedzieć, że odstępstwa od surowych reguł dotyczących żywienia, są najczęstszą przyczyną występowania hiperglikemii u osób, które leczą cukrzycę i są w stanie utrzymywać poziom cukru w normie za pomocą farmakologii.

Autor: Piotr Brzózka

Czytaj też:

• Co to jest insulinooporność? Przyczyny, objawy, leczenie
• Cukier w moczu - co oznacza? Jakie są normy? Leczenie
• Badania na cukrzycę - jakie warto wykonać?
• Jakie są nietypowe objawy cukrzycy? Co warto wiedzieć?
  
  

Bibliografia:

• Magdalena Gibała, Grzegorz Janowski, Wpływ stylu życia na zapobieganie oraz przebieg cukrzycy, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2016, 6, 1
• Czupryniak, K Strojek, Diabetologia 2016 - ViaMedica, Gdańsk
• Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017 – Diabetologia Praktyczna, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Via Medica Gdańsk.