Hipoglikemia: niebezpieczny spadek cukru. Jak szybko rozpoznać objawy? 

Hipoglikemia, czyli zbyt niski poziom cukru we krwi, dotyka nie tylko osoby chorujące na cukrzycę. Ten niebezpieczny stan może wystąpić u każdego, dlatego warto wiedzieć, jak go rozpoznać i jak pomóc osobie z objawami niedocukrzenia.

Co to jest hipoglikemia i jakie są jej przyczyny?

Hipoglikemia, inaczej niedocukrzenie, pojawia się, gdy poziom glukozy we krwi spada poniżej 70 mg/dl. Wyróżniamy kilka głównych rodzajów i przyczyn tego stanu:

• Hipoglikemia reaktywna występuje 2-3 godziny po posiłku i wiąże się z nadmiernym wyrzutem insuliny w odpowiedzi na spożyte węglowodany.

• Hipoglikemia na czczo pojawia się po dłuższym okresie bez jedzenia, najczęściej w godzinach porannych. Ten rodzaj może wskazywać na poważniejsze zaburzenia metaboliczne.

• Hipoglikemia polekowa jest skutkiem ubocznym niektórych leków, szczególnie tych stosowanych w cukrzycy. Najczęściej występuje po nieprawidłowym dawkowaniu insuliny lub pochodnych sulfonylomocznika.

• Hipoglikemia poposiłkowa to spadek cukru występujący bezpośrednio po jedzeniu, często u osób po operacjach żołądka lub z zaburzeniami wchłaniania.

• Hipoglikemia nocna występuje podczas snu i jest szczególnie niebezpieczna ze względu na możliwy brak świadomości spadku cukru.

Oprócz wspomnianych rodzajów hipoglikemii, warto poznać czynniki, które mogą wywołać spadek poziomu cukru we krwi. Najważniejsze przyczyny hipoglikemii to:

• nieprawidłowe stężenie glukozy we krwi żylnej,

• przedawkowanie dużej dawki insuliny,

• spożycie alkoholu szczególnie na czczo,

• stosowanie niektórych doustnych leków przeciwcukrzycowych,

• intensywny wysiłek fizyczny bez odpowiedniego posiłku,

• niewydolność wątroby, która zaburza prawidłową gospodarkę węglowodanową organizmu.

W klasyfikacji chorób hipoglikemia ma przypisany kod ICD-10: E16.2 dla hipoglikemii nieokreślonej, a w przypadku hipoglikemii polekowej - kod E16.0.

Objawy hipoglikemii

Hipoglikemia objawy daje charakterystyczne, choć czasem trudne do rozpoznania. Najczęściej pojawia się:

• drżenie rąk,

• nadmierna potliwość,

• uczucie silnego głodu,

• kołatanie serca,

• niepokój.

Przy głębszym spadku cukru występują zaburzenia koncentracji, mowy i widzenia. Hipoglikemia nocna jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ może przebiegać bezobjawowo. Jej typowe oznaki to nocne poty, koszmary senne i poranny ból głowy.

Gwałtowny spadek stężenia glukozy może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Szczególnie niebezpieczna jest hipoglikemia bezobjawowa, gdy organizm nie daje typowych sygnałów ostrzegawczych. Warto pamiętać, że po epizodzie hipoglikemii może nastąpić kompensacyjny wzrost stężenia glukozy we krwi żylnej.

Pierwsza pomoc przy hipoglikemii - jak skutecznie pomóc?

Właściwa i szybka reakcja na spadek cukru może uratować życie. Sposób pomocy zależy od stanu osoby z hipoglikemią.

Gdy osoba jest przytomna:

• Natychmiast podać 15-20g szybko przyswajalnych węglowodanów, na przykład:

• 3-4 kostki cukru,

• szklankę soku owocowego bez dodatkowego cukru,

• 2-3 łyżeczki miodu,

• tubkę płynnej glukozy.

• Po 15 minutach zmierzyć ponownie poziom cukru.

• Jeśli objawy nie ustępują - powtórzyć pierwszą dawkę węglowodanów.

• Po ustabilizowaniu poziomu cukru podać węglowodany złożone (np. kanapkę).

W przypadku utraty przytomności:

• Natychmiast wezwać pogotowie (tel. 112 lub 999).

• NIE WOLNO podawać napojów ani pokarmów osobie nieprzytomnej.

• Jeśli jest dostępny - podać zastrzyk z glukagonem.

• Ułożyć osobę w pozycji bocznej bezpiecznej.

• Kontrolować oddech do przyjazdu pomocy.

• Po odzyskaniu przytomności podać węglowodany doustnie.

Ważne zasady:

• Każda osoba zagrożona hipoglikemią powinna nosić przy sobie glukozę w łatwo przyswajalnej formie.

• Bliscy i współpracownicy powinni być poinformowani o chorobie i przeszkoleni w zakresie pierwszej pomocy.

• W przypadku częstych niedocukrzeń warto rozważyć noszenie bransoletki informacyjnej.

Jakie badanie zrobić na hipoglikemię?

Podstawowym testem jest pomiar glukozy we krwi, ale lekarz może zlecić również:

• próbę głodową,

• test obciążenia glukozą,

• badanie poziomu insuliny,

• oznaczenie poziomu hormonów tarczycy.

W przypadku hipoglikemii reaktywnej kluczowym badaniem jest krzywa cukrowa, która pozwala ocenić reakcję organizmu na glukozę w czasie.

Hipoglikemia w ciąży

Hipoglikemia w ciąży wymaga wyjątkowej czujności, ponieważ może wpływać zarówno na zdrowie matki, jak i rozwijającego się dziecka. U kobiet ciężarnych normy glukozy we krwi są nieco inne - już przy poziomie 80 mg/dl należy rozważyć spożycie przekąski.

Spadki cukru w ciąży występują szczególnie często w pierwszym trymestrze, gdy organizm intensywnie adaptuje się do nowej sytuacji. Wpływają na to zmiany hormonalne i zwiększone zapotrzebowanie energetyczne. Szczególnie narażone są kobiety z cukrzycą ciążową oraz te, które stosują insulinę.

Według najnowszych badań, skutki hipoglikemii w ciąży dla dziecka mogą obejmować zaburzenia rozwoju i niską masę urodzeniową. Dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie poziomu cukru i odpowiednie postępowanie dietetyczne. Przyszłe mamy powinny spożywać 5-6 mniejszych posiłków dziennie, unikać długich przerw między nimi i zawsze mieć przy sobie przekąskę na wypadek spadku cukru.

Hipoglikemia u dzieci

Hipoglikemia u dzieci stanowi szczególne wyzwanie diagnostyczne, ponieważ najmłodsi pacjenci często nie potrafią dokładnie opisać swoich objawów. Hipoglikemia u dzieci bez cukrzycy może być pierwszym sygnałem poważniejszych zaburzeń metabolicznych lub endokrynologicznych.

Typowe objawy u dzieci to:

• nagła zmiana zachowania i rozdrażnienie,

• nadmierna senność lub problemy ze snem,

• trudności z koncentracją w szkole,

• poranne bóle głowy,

• bladość i pocenie się,

• drżenie rąk i zaburzenia koordynacji.

Hipoglikemia u noworodka wymaga szczególnej uwagi i szybkiej interwencji. Najczęściej występuje w pierwszych 24-48 godzinach życia. Jak długo trwa? Zwykle stan ten ustępuje samoistnie po kilku dniach, ale wymaga ścisłego monitorowania i czasem interwencji medycznej.

Rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę na poranne spadki cukru u dziecka oraz objawy pojawiające się po wysiłku fizycznym. W przypadku powtarzających się epizodów hipoglikemii konieczna jest konsultacja z pediatrą i przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki.

Leczenie i dieta przy hipoglikemii

W przypadku hipoglikemii reaktywnej lekarz może zalecić metforminę. Ten lek pomaga ustabilizować poziom cukru we krwi i zapobiega gwałtownym spadkom. Jak leczyć hipoglikemię reaktywną? Podstawą jest odpowiednia dieta i regularne posiłki.

Przykładowy jadłospis przy hipoglikemii reaktywnej powinien zawierać 5-6 mniejszych posiłków rozłożonych równomiernie w ciągu dnia. Ważne jest łączenie węglowodanów z białkiem i tłuszczami, co spowalnia wchłanianie cukrów.

Co jeść, aby zapobiegać hipoglikemii? Zaleca się:

• produkty pełnoziarniste,

• warzywa i owoce o niskim indeksie glikemicznym,

• chude białko,

• zdrowe tłuszcze.

Temat często poruszany przez pacjentów to związek hipoglikemii reaktywnej i kawy. Kofeina zawarta w tym napoju może znacząco wpływać na gospodarkę węglowodanową organizmu. Początkowo powoduje szybki wzrost poziomu glukozy we krwi, jednak po 2-3 godzinach może nastąpić jej gwałtowny spadek. Dodatkowo, kofeina zwiększa wydzielanie adrenaliny, która może maskować wczesne objawy hipoglikemii, przez co trudniej jest rozpoznać spadek cukru. Osoby z hipoglikemią reaktywną powinny szczególnie uważać na spożycie kawy na czczo lub w długich odstępach od posiłków. Jeśli nie chcą rezygnować z kawy, zaleca się picie jej w trakcie lub tuż po posiłku zawierającym białko i złożone węglowodany, co pomoże ustabilizować poziom cukru we krwi.

Jak schudnąć przy hipoglikemii reaktywnej?

Ciekawym zagadnieniem jest związek między hipoglikemią reaktywną a tyciem. Częste spadki cukru mogą prowadzić do zwiększonego łaknienia i niekontrolowanego podjadania, co skutkuje przyrostem masy ciała.

Kluczem do bezpiecznej redukcji wagi jest stabilizacja poziomu cukru poprzez:

• regularne posiłki,

• odpowiednie łączenie składników odżywczych,

• umiarkowaną aktywność fizyczną,

• unikanie prostych węglowodanów.

Bibliografia:

1. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (2023).

1. Kania L.: Hipoglikemia w cukrzycy typu 1. Post N Med 2017.

1. Otto-Buczkowska E.: Hipoglikemia u chorych z cukrzycą typu 2. Forum Med Rodz. 2017.

1. Sieradzki J., Wierusz-Wysocka B.: Cukrzyca i jej powikłania - kompendium dla lekarzy. Termedia, Poznań 2021.

1. Tatoń J., Czech A.: Diagnostyka internistyczna: objawy i interpretacja. PZWL, Warszawa 2022.