Depresja poporodowa: jak ją rozpoznać? Testy i sposoby leczenia

Depresja poporodowa występuje na świecie z różną częstotliwością, od 0,5% do 60,8% przypadków. W Polsce wdrożono nowe standardy opieki, zgodnie z którymi stan psychiczny kobiety w połogu powinien być oceniany trzykrotnie pod kątem depresji. Depresja poporodowa ma bardzo negatywny wpływ na życie nie tylko kobiety, ale również drugiego z rodziców.  Dlatego tak istotne jest, jak najwcześniejsze rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia.

Czym jest depresja poporodowa? Baby blues a depresja poporodowa

Niestety depresja poporodowa bardzo często jest mylona z tak zwanym baby blues, czyli smutkiem poporodowym. Objawia się on w pierwszych dniach po porodzie i jest spowodowany wahaniami hormonów oraz stresem spowodowanym przez pobyt w szpitalu. Obniżenie nastroju kobiety wynika również stąd, że znalazła się w zupełnie nowej dla siebie sytuacji życiowej. Zazwyczaj baby blues trwa od 2 do 3 dni i samoistnie przemija. Nie wymaga leczenia i nie stanowi powodu do niepokoju.

Zupełnie inaczej jest w przypadku depresji poporodowej. Co to jest depresja poporodowa? Jakie ma objawy?

Pojawia się w ciągu kilku do kilkunastu tygodni po porodzie. Charakteryzuje się o wiele bardziej nasilonymi objawami niż w przypadku baby blues. Zaburza codzienne funkcjonowanie kobiety w znaczącym stopniu.  W odróżnieniu od klasycznej depresji wyróżnia się ona bardzo specyficznymi symptomami.

Depresja poporodowa jest związana z emocjami w odniesieniu do nowonarodzonego dziecka. Według klasyfikacji ICD-10 depresja poporodowa najczęściej otrzymuje kod F53, oznaczający zaburzenia psychiczne związane z okresem połogu, występujące w ciągu pierwszych sześciu tygodni po porodzie i niesklasyfikowane gdzie indziej. W zależności od stanu matki może być także przypisany kod z zakresu F30–F39, odnoszący się do zaburzeń nastroju.

Depresja poporodowa - przyczyny. Jak jej uniknąć?

Skąd bierze się depresja poporodowa? Czy można jej uniknąć? Na jej wystąpienie mają wpływ zarówno czynniki fizjologiczne, jak i biologiczne. Duże znaczenie ma osobowość kobiety i jej odporność na stres, umiejętność radzenia sobie z nowymi sytuacjami, trudnymi wyzwaniami.

Czynniki, które zwiększają ryzyko pojawienia się depresji poporodowej to między innymi:

• wcześniejsze epizody depresji, 
• stresujące doświadczenia życiowe, 
• niskie poczucie własnej wartości, 
• brak wsparcia społecznego, 
• konfliktowe relacje partnerskie, 
• niski status ekonomiczny, 
• niepokój oraz stres w okresie ciąży, 
• samotne macierzyństwo, 
• stres związany z opieką nad dzieckiem, 
• temperament dziecka, 
• smutek poporodowy, 
• nieplanowana lub niechciana ciąża, 
• ciąża wysokiego ryzyka. 

Statystyki dotyczące depresji poporodowej mówią o tym, że u kobiet, które rodziły naturalnie ryzyko jej wystąpienia jest mniejsze niż u tych, które miały cesarskie cięcie. Natomiast kobiety po porodzie fizjologicznym są znacznie bardziej zmęczone, co może w nich budzić poczucie winy, że nie są w stanie zaspokoić potrzeb dziecka tuż po jego urodzeniu.

Jak uniknąć depresji poporodowej i czy to w ogóle możliwe? Nigdy nie ma stuprocentowej pewności, że ona się nie pojawi, jednak można podjąć następujące kroki, aby zmniejszyć to ryzyko:

• wprowadzenie zdrowej, zbilansowanej diety;
• zadbanie o wsparcie emocjonalne ze strony bliskich;
• rozmawianie o odczuwanych emocjach;
• znalezienie jak najlepszej opieki medycznej;
• uprawianie aktywności fizycznej (wystarczy lekkie rozciąganie czy spacery, aby poprawić sobie nastrój);
• nieizolowanie się;
• niestawianie sobie zbyt wysokich wymagań związanych z samym porodem oraz z opieką nad dzieckiem (w szczególności w pierwszym okresie po jego narodzinach);
• regularne stosowanie technik relaksacyjnych (mindfulness, świadome oddychanie itd.);
• skonsultowanie swoich obaw ze specjalistą.

Jak objawia się depresja poporodowa?

Jak wygląda depresja poporodowa? Jak ją rozpoznać i czy to tylko niechęć do dziecka?

Do symptomów depresji poporodowej można zaliczyć między innymi:

• znaczne pogorszenie nastroju;
• odczuwanie przygnębienia przez większą część dnia;
• brak zainteresowania czynnościami i aktywnościami, które przed porodem przynosiły radość;
• zmniejszenie lub zwiększenie łaknienia;
• nadmierna senność lub problemy z zasypianiem;
• martwienie się sprawami związanymi z opieką nad niemowlęciem, karmieniem go, czy jego stanem zdrowia;
• poczucie winy i bezwartościowości;
• obniżenie poczucia własnej wartości;
• przekonanie, że kobieta nie poradzi sobie w roli matki;
• zmęczenie i brak energii;
• trudność w podejmowaniu nawet najprostszych decyzji;
• słaba koncentracja i problemy z pamięcią, mgła mózgowa;
• myśli o śmierci, próby samobójcze;
• wrogość wobec swojego dziecka, czasami zachowania agresywne w odniesieniu do niego.

Depresja poporodowa - testy i skale

W diagnostyce depresji poporodowej najczęściej wykorzystuje się testy przesiewowe, takie jak:

• Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS), Kwestionariusz Rozpoznawania Objawów Depresji Poporodowej (PDSS);
• Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9 (PHQ-9).

Ze względu na brak jednolitych wytycznych dotyczących badań przesiewowych stosuje się różne narzędzia, a w celu zwiększenia trafności diagnozy często wykorzystuje się więcej niż jeden test.

Wczesne przeprowadzanie badań przesiewowych umożliwia wykrycie kobiet z grupy podwyższonego ryzyka oraz tych, u których występują łagodne objawy choroby.

Poniżej omówimy bardziej szczegółowo narzędzia stosowane w prawidłowym diagnozowaniu depresji poporodowej:

• Pytania Whooleya (Whooley Questions – WQ) – do zalet zaliczamy niskie koszty i prostotę przeprowadzenia. Często używa się ich do ustalenia ryzyka wystąpienia depresji poporodowej u kobiety.
• Kwestionariusz Rozpoznawania Objawów Depresji Poporodowej (The Postpartum Depression Screening Scale – PDSS) – 35 twierdzeń do oceny w pięciostopniowej skali lub siedem twierdzeń w wersji skróconej. To narzędzie pozwala zdiagnozować zaburzenia nastroju związane z okresem poporodowym, takie jak: utrata poczucia kontroli, osamotnienie, poczucie odrealnienia.
• Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9 (Patient Health Questionnaire-9 – PHQ-9) – dziewięć pytań zasadniczych i jedno dodatkowe, skala 0–3, wynik 0–27, > 10 wskazuje ryzyko wystąpienia depresji.
• Edynburska Skala Depresji Poporodowej (Edinburgh Postnatal Depression Scale – EPDS) – 10 twierdzeń z odpowiedziami, którym przypisane jest od 0 do 3 pkt, jako wynik graniczny przyjmuje się od 10 do 13 pkt.
• Skala Depresji Becka (Beck Depression  Inventory – BDI) – 21 itemów w skali 0–3, wynik 0–63, wynik pozytywny od 11 pkt.
• Skala Depresji Hamiltona – 17 pytań z odpowiedziami punktowanymi od 0 do 4.
• Inwentarz Stresu Rodzicielskiego (Parenting Stress Index – PSI-4) – 120 pozycji podzielonych na skale: Rodzic, Dziecko i Stresory Życiowe.

Pozostałe testy na depresję poporodową to:

• The Center for Epidemiological Studies Depression Scale (CES-D) – 20 pozycji ocenianych od 0 do 3 na podstawie częstotliwości występowania objawów
• Szpitalna Skala Lęku i Depresji (Hospital Anxiety and Depression Scale – HADS) – 14 pozycji ocenianych od 0 do 3.

Depresja poporodowa - ile trwa i kiedy się pojawia?

Kiedy pojawia się depresja poporodowa? Ile trwa? Zazwyczaj występuje w okresie od 4 do 8 tygodni po porodzie. Jednak może też wystąpić do 3 miesięcy od urodzenia malucha lub w ciągu roku od porodu.

Standardowy czas trwania depresji poporodowej to 6 miesięcy. Warto mieć świadomość, że nie mija sama i wymaga leczenia.

Depresja poporodowa – leczenie

Jak leczyć depresję poporodową? Leczeniem tego zaburzenia zajmują się psychoterapeuci oraz lekarze psychiatrzy.

Zgodnie z rekomendacjami opracowanymi w ramach realizacji Programu zapobiegania depresji w Polsce na lata 2016–2020 depresja poporodowa o łagodnym i umiarkowanym nasileniu może być z powodzeniem wykrywana i leczona w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Warto wtedy zapisać się do lekarza rodzinnego, pediatry lub porozmawiać z ginekologiem.

Jeżeli objawy są lekkie lub średnio nasilone, to zalecane jest również skorzystanie z psychoterapii. Stosuje się przede wszystkim nurt poznawczo-behawioralny, który pozwala kobiecie poradzić sobie z błędnymi, negatywnymi przekonaniami na swój temat i przełamać schematy zachowań.

Równie ważne jest to, aby podczas terapii ułożyć plan dnia kobiety po porodzie w taki sposób, aby miała ona chwilę dla siebie, czas na przyjemności. To pozwoli jej łatwiej odnaleźć się w zupełnie nowej dla siebie sytuacji.

Podczas leczenia depresji poporodowej liczy się nie tylko dobrze dobrana psychoterapia, ale również wsparcie ze strony bliskich. Gdy kobieta może liczyć na zrozumienie i pomoc od rodziny, to łatwiej jest jej poradzić sobie ze swoim złym stanem psychicznym.

Jeżeli epizod depresji poporodowej jest bardzo silny, na przykład towarzyszą mu próby samobójcze lub objawy uniemożliwiają kobiecie normalne funkcjonowanie, to wtedy warto dodatkowo wprowadzić leczenie farmakologiczne.

Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu środków przeciwdepresyjnych. Najczęściej stosowane leki na depresję poporodową to są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny.

Ze wsparcia psychiatry należy skorzystać również wtedy, gdy psychoterapia nie daje rezultatów lub jest podejrzenie choroby afektywnej dwubiegunowej bądź psychozy.

Czy depresja poporodowa jest wyleczalna? Tak, o ile wdroży się odpowiednie kroki w postaci psychoterapii, leków oraz wsparcia bliskich.

Do czego może prowadzić nieleczona depresja poporodowa? Przede wszystkim, może negatywnie wpłynąć na relację matki z dzieckiem lub z partnerem. W dodatku badania wykazały, że dzieci, których matki cierpiały na depresję poporodową miały podwyższony poziom kortyzolu we krwi.

Pozostałe negatywne konsekwencje nieleczonej depresji poporodowej to niekorzystny wpływ na rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny dziecka. Może ono w przyszłości wykazywać nadpobudliwość ruchową i mieć kłopoty ze skupieniem uwagi oraz uzyskiwać gorsze wyniki w testach mierzących poziom inteligencji.

Depresja poporodowa – jak pomóc chorej osobie?

Jak pomóc i gdzie szukać pomocy? Dla kobiety cierpiącej na depresję poporodową niezwykle istotne jest wsparcie i zrozumienie ze strony bliskich oraz partnera. Pomocne również może być odciążenie w codziennych obowiązkach domowych, nie tylko w opiece nad dzieckiem.

Jeżeli wsparcie ze strony bliskich okaże się niewystarczające, to zawsze można poszukać pomocy z zewnątrz. Dostępne są różne programy profilaktyczne, fundacje lub telefony zaufania.

Depresja poporodowa u mężczyzn

Istnieje też męska depresja poporodowa. U ojca jej objawy to:

• smutek, przygnębienie, poczucie beznadziejności;
• ciągłe zmęczenie;
• problemy z koncentracją;
• drażliwość;
• problemy z akceptacją i opieką nad dzieckiem;
• utrata zainteresowania pracą, hobby, seksem;
• dolegliwości fizyczne, takie jak bóle głowy, mięśni, problemy z trawieniem.

Depresja poporodowa a kolejne dziecko

Czy depresja poporodowa powraca przy kolejnej ciąży? Badania wskazują, że ryzyko nawrotu wynosi około 30-50% u kobiet, które wcześniej doświadczyły tego zaburzenia. Depresja poporodowa a drugie dziecko to zagadnienie wymagające szczególnej uwagi - kobiety z historią depresji poporodowej powinny być objęte intensywnym monitorowaniem już od początku kolejnej ciąży oraz w okresie połogu.

Jeśli depresja poporodowa powraca, może negatywnie wpłynąć na relację matki z nowym dzieckiem, co z kolei oddziałuje na jego rozwój emocjonalny i społeczny. Skutki tego zaburzenia mogą obejmować trudności dziecka w budowaniu zaufania, radzeniu sobie ze stresem oraz nawiązywaniu relacji z innymi. Badania pokazują, że dzieci matek cierpiących na depresję poporodową częściej wykazują zaburzenia snu, lękowy styl przywiązania oraz mniejszą radość z codziennych aktywności. Dlatego właściwe leczenie i wsparcie są kluczowe nie tylko dla zdrowia matki, ale również dla prawidłowego rozwoju dziecka.

Bibliografia:

1.    https://www.monz.pl/Ocena-czestotliwosci-wystepowania-depresji-poporodowej-u-kobiet-w-pierwszym-tygodniu,114661,0,1.html (data dostępu: 25.03.2025).

2.    Pużyński S., Wiórka J. (red.). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii. Kraków–Warszawa 2000. (data dostępu: 25.03.2025).

3.    Maliszewska K., Preis K. Terapia depresji poporodowej – aktualny stan wiedzy. Ann Acad Med Gedan 2014; 44: 105–111. http://annales.gumed.edu.pl/attachment/attachment/28483/10_04_an44_P_Maliszewska.pdf (data dostępu: 25.03.2025).

4.    Boyd R., Le H., Somberg R. Review of screening instruments for postpartum depression. Arch Womens Ment Health 2005; 8: 141–15 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16133785/(data dostępu: 25.03.2025).

5.    Chrzan-Detkoś M. i in., Uwarunkowania i konsekwencje depresji poporodowej, Psychoterapia 2 (161) 2012; 55-63 https://www.psychoterapiaptp.pl/Uwarunkowania-i-konsekwencje-depresji-poporodowej-55,153849,0,1.html (data dostępu: 25.03.2025).

6.    Jaeschke R., Siwek M., Dudek D. Poporodowe zaburzenia nastroju. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2012; 7 (3): 113–121.  https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/e53d17b8-1b64-4daa-8a2a-afd2f81434e7/content (data dostępu: 25.03.2025).

7.    https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-zapobiegania-depresji-w-polsce-na-lata-2016-2020 (data dostępu: 25.03.2025).

8.    https://pacjent.gov.pl/jak-zyc-z-choroba/mloda-matka-w-depresji(data dostępu: 25.03.2025).

9.    https://depresjapoporodowa.pl/gdzie-po-pomoc(data dostępu: 25.03.2025).

10. Meltzer-Brody S, Howard LM, Bergink V, et al. Postpartum psychiatric disorders. Nature Reviews Disease Primers. 2018;4:18022.