Zapalenie płuc u starszej osoby: jak rozpoznać? Przyczyny, objawy i leczenie

Aleksandra Dziura

Zapalenie płuc u starszych osób może dawać nietypowe objawy. Jednak nigdy nie powinno być bagatelizowane, ponieważ brak podjęcia działań terapeutycznych może skutkować poważnymi powikłaniami. W tym artykule omawiamy objawy, przyczyny i możliwości leczenia zapalenia płuc u seniorów.

Obrazek przedstawia starszą kobietę w szpitalnym łóżku, której rękę trzyma lekarz.

Zapalenie płuc u osoby starszej: przebieg choroby

Zapalenie płuc u osoby starszej to stan chorobowy, który toczy się w obrębie pęcherzyków płucnych lub tkanki śródmiąższowej. Główną przyczyną są infekcje bakteryjne. Niestety seniorzy są bardziej narażeni na rozwój choroby w związku ze spadkiem odporności, przyjmowanymi lekami, chorobami towarzyszącymi i ogólnym osłabieniem organizmu. Zdarza się, że zapalenie płuc u seniorów ma podstępny i nietypowy przebieg, przez co jego rozpoznanie bywa trudniejsze. Odpowiednia diagnostyka i leczenie są jednak niezwykle istotne w celu powrotu do zdrowia i profilaktyki poważnych powikłań.

Rodzaje zapalenia płuc u osoby starszej

Zapalenie płuc u osób starszych można podzielić na szpitalne i pozaszpitalne.

Szpitalne zapalenie płuc rozwija się po 48 godzinach od przyjęcia do szpitala i związane jest z infekcją bakteryjną (rzadziej wirusową lub grzybiczą) wywołaną kontaktem z mieszaną mikroflorą szpitalną.

Natomiast pozaszpitalne zapalenie płuc, nazywane też środowiskowym, rozwija się u seniorów, którzy w ostatnim czasie nie byli hospitalizowani.

Poważnym problemem jest zachłystowe zapalenie płuc u osób starszych. Występuje zdecydowanie częściej u seniorów niż osób młodych, ponieważ wiele chorób i zmian zachodzących wraz z wiekiem zwiększa ryzyko zachłyśnięcia lub aspiracji dużych ilości wydzieliny do płuc. Niestety choroba ma często złe rokowania. W zależności od przyczyny i czasu trwania choroby wyróżnia się też:

Ostre zapalenie płuc u osób starszych,

Przewlekłe zapalenie płuc u osób starszych,

Nawracające zapalenie płuc u osób starszych.

Przyczyny zapalenia płuc u osób starszych

Jak ludzie starsi zapadają na zapalenie płuc? Bezpośrednią przyczyną choroby jest infekcja bakteryjna lub wirusowa. Do najczęstszych patogenów należy Streptococcus pneumoniae. Szacuje się, że bakteria ta odpowiada za ok. 70% przypadków zdiagnozowanego zapalenia płuc. Inne czynniki etiologiczne, które mogą wywoływać chorobę to Haemophilus influenzae, Legionella spp., Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae.

Warto podkreślić, że osoby starsze są bardziej narażone na rozwój zapalenia płuc i jego powikłania. U seniorów po 65 roku życia ryzyko zachorowania jest 4-krotnie wyższe niż u młodych dorosłych. Podeszły wiek jest niezależnym czynnikiem ryzyka wystąpienia zapalenia płuc, jego cięższego przebiegu i zgonu. Wynika to z faktu, że u seniorów osłabia się odpowiedź immunologiczna i tzw. rezerwa czynnościowa organizmu. W konsekwencji tych zmian każda ostra choroba może poważnie zaburzyć równowagę organizmu i wywołać groźne powikłania. Inne czynniki ryzyka rozwoju zapalenia płuc u osób starszych obejmują:

Wielochorobowość (np. cukrzyca, choroby nerek i wątroby, schorzenia układu oddechowego),

Niedożywienie,

Palenie papierosów,

Odwodnienie,

Otyłość,

Zaburzenia połykania (zwiększają ryzyko zachłystowego zapalenia płuc),

Zmniejszony odruch kaszlowy,

Przyjmowanie leków immunosupresyjnych,

Nadużywanie alkoholu.

Zdjęcie ukazuje starszego mężczyznę leżącego na szpitalnym łóżku z maską tlenową.

Objawy zapalenia płuc u osób starszych

Zapalenie płuc u starszej osoby często przebiega inaczej niż u osób młodych. Typowe objawy, takie jak kaszel, duszności, czy gorączka, występują u mniej niż 1/3 seniorów. Częściej pojawia się natomiast majaczenie i obniżenie ciśnienia tętniczego. Objawy zapalenia płuc u osoby starszej mogą obejmować:

Silne, szybko postępujące osłabienie,

Zaburzenia świadomości,

Gwałtowne pogorszenie stanu ogólnego,

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej,

Majaczenie (halucynacje, zaburzenia uwagi, rytmu snu, czuwania),

Przyspieszone oddychanie,

Skłonność do upadków,

Nasilenie objawów choroby towarzyszącej,

Utratę apetytu.

Symptomy te nie są charakterystyczne, dlatego zarówno rodzina i opiekunowie, jak i pracownicy ochrony zdrowia powinni być wyczuleni na wszelkie zmiany w zachowaniu i funkcjonowaniu seniorów. Całkowicie bezobjawowe zapalenie płuc u osób starszych występuje niezwykle rzadko.

Jak rozpoznać zapalenie płuc u osoby starszej?

Diagnostyka zapalenia płuc u osób starszych obejmuje szczegółowy wywiad z pacjentem, badania przedmiotowe, laboratoryjne (m.in. CRP, elektrolity, morfologia) oraz radiologiczne (głównie RTG). Rozpoznanie stawiane jest po stwierdzeniu objawów ogólnoustrojowych oraz nieprawidłowości podczas badań fizykalnych (głównie osłuchiwaniu klatki piersiowej). Prześwietlenie klatki piersiowej wykonywane jest w celu potwierdzenia obecności zmian zapalnych w obrębie płuc.

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę leżącego w łóżku, któremu opiekunka podaje szklankę wody.

Zapalenie płuc u osoby starszej: leczenie

Zapalenie płuc u seniora wymaga odpowiedniego leczenia uwzględniającego nie tylko zmiany w obrębie układu oddechowego, ale również inne choroby towarzyszące i przyjmowane leki. Większość pacjentów po 65 roku życia ze zdiagnozowanymi poważnymi schorzeniami współwystępującymi wymaga hospitalizacji. Leczeniem z wyboru jest najczęściej antybiotykoterapia. Decyzję na ten temat podejmuje lekarz tak, aby wyleczyć zapalenie płuc, ale jednocześnie jak najbardziej ograniczyć ryzyko powstania antybiotykoodporności wśród drobnoustrojów. Dodatkowo wskazany jest odpoczynek, odpowiednie nawodnienie i odżywienie, unikanie intensywnego wysiłku i czynników drażniących układ oddechowy.

Leczenie farmakologiczne

Podstawowym lekiem w leczeniu zapalenia płuc u osób starszych są antybiotyki. Stosowane są m.in. amoksycylina, doksycyklina lub klarytromycyna. W podjęciu decyzji na temat najlepszego środka farmakologicznego duże znaczenie ma źródło zakażenia (szpitalne lub pozaszpitalne) oraz ciężkość przebiegu choroby. Wspomagająco lekarz może doradzić stosowanie leków o działaniu objawowym, np. przeciwbólowym, przeciwgorączkowym, przeciwkaszlowym, w zależności od dominujących objawów.

Leczenie domowe

Osoby starsze, które nie wymagają hospitalizacji i leczą zapalenie płuc w domu, powinny mieć zapewnioną stałą opiekę i bezwzględnie stosować się do zaleceń lekarza. Warto zadbać o następujące kwestie:

Odpowiednia pozycja ciała podczas jedzenia – zmniejsza ryzyko zachłyśnięcia i rozwoju zachłystowego zapalenia płuc. Posiłki powinny być spożywane w pozycji siedzącej, wyprostowanej oraz w spokojnej atmosferze.

Odpowiednia pozycja ciała podczas snu – ważne, aby nie wywoływać nacisku na klatkę piersiową. Pomocne może być ułożenie tułowia w taki sposób, aby chore płuco uniesione było nieco wyżej, co ułatwi spływanie wydzieliny.

Dieta – powinna być niskoprzetworzona, bogata w białko, witaminy i minerały. Jeśli w przebiegu zapalenia płuc dochodzi do obniżenia apetytu, można wprowadzić posiłki płynne lub półpłynne, które nie obciążają nadmiernie przewodu pokarmowego. Po konsultacji z lekarzem można stosować również preparaty i witaminy dla seniora oraz preparaty na odporność.

Inhalacje – pomagają nawilżyć drogi oddechowe oraz odkrztusić zalegającą w nich wydzielinę. Można w tym celu wykorzystać sól fizjologiczną lub leki zalecone przez lekarza.

Zapalenie płuc u osób starszych: ile trwa?

Niestety odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa. W większości przypadków objawy powinny ustąpić po ok. 2-3 tygodniach. Zdarza się jednak, że osłabienie utrzymuje się dużo dłużej. Jeśli mimo leczenia objawy są nadal obecne lub ulegają nasileniu, wskazana jest konsultacja z lekarzem i pogłębienie diagnostyki.

Zapalenie płuc u starszej osoby: rokowania

Niestety rokowania są gorsze niż u osób młodych. Szacuje się, że ryzyko zgonu u seniorów jest ok. 3-krotnie wyższe. Dotyczy to w szczególności osób z wieloma schorzeniami i obniżoną odpornością. Dlatego bardzo ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia i przestrzeganie zaleceń lekarza.

Zapalenie płuc: powikłania u osób starszych

Czy zapalenie płuc u starszej osoby jest groźne? Niestety tak i może doprowadzić do powikłań takich jak sepsa, uszkodzenie pęcherzyków płucnych, ropień płuc, czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zapalenie płuc u osoby leżącej, która przez kilka tygodniu pozostaje w unieruchomieniu, zwiększa też ryzyko powstania skrzepów w naczyniach krwionośnych.

Profilaktyka zapalenia płuc u seniorów

Podstawową metodą profilaktyki zapalenia płuc u osób starszych są szczepienia przeciwko pneumokokom i grypie. Pierwsze z nich zaleca się powtarzać co 5 lat, a drugie – co rok. Rekomendowane są one dla seniorów po 65 roku życia.

Jak wzmocnić układ immunologiczny osób starszych? Przeczytaj nasz artykuł „Odporność seniora”!

Podsumowanie

Zapalenie płuc u osoby starszej może mieć inny przebieg niż u dorosłych czy dzieci. Typowe objawy często nie występują, a zamiast nich pojawiają się zaburzenia świadomości i przyśpieszony oddech. Osłabienie odporności i wielochorobowość w podeszłym wieku sprawiają, że zapalenie płuc u seniorów może być stanem zagrożenia życia, dlatego niezbędna jest jak najszybsza diagnostyka i odpowiednie leczenie.

Źródła: