Z wiekiem układ immunologiczny ulega niekorzystnym zmianom i dysfunkcjom. W efekcie zmniejsza się odporność na zakażenia bakteryjne i wirusowe, zwiększa podatność na choroby autoimmunologiczne i nowotworowe, rozwija przewlekły stan zapalny. Starzenie immunologiczne to proces postępujący i nieodwracalny, ale można je spowolnić. Sprawdź, jak wzmocnić i wydłużyć sprawność układu odpornościowego u osób starszych.
Dlaczego odporność seniorów słabnie z wiekiem?
Starzenie się układu odpornościowego (immunologicznego) jest skutkiem zachodzących z wiekiem:
- zmian właściwości komórek odpornościowych,
- zaburzeń procesów immunologicznych.
Po 65. roku życia obniża się skuteczność obrony organizmu przed patogenami, zmniejsza zdolność rozróżniania antygenów własnych i obcych. Osłabieniu ulega reakcja na obecność komórek nowotworowych. Nasila się produkcja mediatorów zapalenia – substancji, które podtrzymują uogólniony stan zapalny.
Starzenie się układu odpornościowego (immunosenescencja)wiąże się z:
- większą zapadalnością na choroby zakaźne i infekcyjne;
- większą zachorowalnością na choroby niezakaźne(nowotworowe, metaboliczne, układu krążenia, autoimmunologiczne).
Do czynników, które mogą nasilać i przyspieszać starzenie immunologiczne należą:
- wielochorobowość,
- zła jakość diety (w tym niedożywienie),
- brak aktywności fizycznej,
- zaburzenia metaboliczne,
- choroby neurodegeneracyjne,
- zanieczyszczenie środowiska,
- przewlekły stres (hamuje produkcję przeciwciał i komórek odpornościowych).
Kluczowe elementy wzmacniania odporności u seniorów
Do kluczowych elementów, które służą wzmacnianiu odporności w starszym wieku należą przede wszystkim:
- odpowiednie odżywianie (bogate w składniki odżywcze)
- aktywność fizyczna,
- sen i regeneracja organizmu.
Dieta bogata w składniki odżywcze
WedługPiramidy zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, opracowanej przez Instytut Żywienia i Żywności (IŻŻ), podstawą diety osób starszych powinny być warzywa i owoce – bogate źródła witamin, składników mineralnych i błonnika.
Szczególne znaczenie ma żywność o wysokim potencjale antyoksydacyjnym, w tym o dużej zawartości flawonoidów (np. owoce jagodowe). Wyniki najnowszych badań (JAMA Network Open, 2024) potwierdzają, żewiększe spożycie produktów bogatych we flawonoidy może zmniejszyć ryzyko demencji.
Dieta seniorów powinna uwzględniać też produkty pełnoziarniste, nabiał, jaja, ryby, chude mięso i rośliny strączkowe.
3 szklanki mleka dziennie lub innych napojów mlecznych (kefir, jogurt) zmniejszają ryzyko osteoporozy, nadciśnienia i otyłości.
Aktywność fizyczna dostosowana do możliwości seniora
IŻŻ zaleca osobom starszym minimum 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo.Seniorzy o upośledzonej mobilności powinni być aktywni co najmniej 3 razy w tygodniu.
W przypadku ograniczeń wynikających ze złego stanu zdrowia wskazana jest aktywność indywidualnie dopasowana do możliwości i warunków osoby starszej.
Wyniki nowych badań amerykańskich (JAMA Internal Medicine, 2019) wskazują, że już 4400 kroków dziennie może przynieść korzyści osobom starszym. I nie ma znaczenia, czy to powolny spacer, czy intensywny marsz – ten rodzaj aktywności jest dostępny dla seniorów w każdym wieku, o różnej sprawności.
Regularna aktywność fizyczna może poprawiać funkcję układu odpornościowego, zmniejszać stan zapalny i opóźniać immunosenescencję.
Odpowiednia higiena i ilość snu
Osoby starsze powinny spać co najmniej 7 godzin na dobę. Odpowiednia ilość snu zwiększa skuteczność obrony przed zakażeniami i nowotworami, zmniejsza stężenie białek prozapalnych i nasilenie stanu zapalnego.
Przestrzeganie podstawowych zasad higieny wspiera odporność i ochronę przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Główny Inspektorat Sanitarny podkreśla znaczenie częstego mycia rąk w profilaktyce zakażeń.
Suplementy diety oraz naturalne metody na odporność dla seniorów
Ryzyko niedoboru witamin i składników mineralnych wzrasta z wiekiem. Według IŻŻ, na odporność dla seniora zalecana jest całoroczna suplementacja witaminy D.
Rekomendowane dzienne spożyciewitaminy D:
- między 65. a 75. rokiem życia: 1000–2000 IU (25–50 µg);
- po 75. roku życia: 2000–4000 IU (50–100 µg).
Zażywanie innych suplementów diety na wzmocnienie organizmu seniora należy wcześniej skonsultować z lekarzem.
Zmniejszenie spożycia soli korzystnie wpływa na zdrowie i odporność – obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, otyłości i osteoporozy. Sól można zastąpić innymi przyprawami i ziołami zawierającymi związki przeciwzapalne, bakterio- i wirusobójcze (np. oregano, tymianek, szałwia, czosnek, chrzan, imbir).
Zmniejszone uczucie pragnienia u osób starszych zwiększa ryzyko odwodnienia i jego powikłań. Seniorzy powinni pić minimum 2 litry płynów dziennie (zwłaszcza wody).
Odwodnienie może obniżać odporność skóry i błon śluzowychoraz zwiększać:
- podatność na infekcje układu oddechowego i pokarmowego,
- ryzyko zakażeń skóry i odleżyn (u pacjentów leżących).
Rola szczepień ochronnych w budowaniu odporności seniorów
Immunosenescencja nie tylko zwiększa ryzyko chorób infekcyjnych, ale też ich najcięższych powikłań.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, grypa i zapalenie płuc (zwłaszcza pneumokokowe) należą do najczęstszych przyczyn zgonów osób po 65. roku życia.
Starzenie się układu odpornościowego związane jest z niższą skutecznością standardowych szczepień przeciw pneumokokom lub grypie. Jednak nawet zmniejszona ochrona poszczepienna może uratować życie.
Co więcej, opracowano szczepienia dla seniora, które uwzględniają immunosenescencję, wywołują odpowiednią odpowiedź immunologiczną, zapewniają odporność i pełną ochronę przed ciężkim przebiegiem choroby i powikłaniami. Należy do nich wysokodawkowa szczepionka przeciw grypie (z większą dawką antygenów).
Szczepienia seniora rekomendowane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego i Główny Inspektorat Sanitarny:
- przeciw grypie – po 50. roku życia, powtarzane co roku;
- przeciw pneumokokom (zwłaszcza po 65. roku życia);
- przeciw tężcowi, błonicy, krztuścowi – po 50. roku życia, powtarzane co 10 lat;
- przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (przed 70. rokiem życia);
- przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dorośli, zwłaszcza osoby starsze);
- przeciw COVID-19;
- przeciw półpaścowi (RZV) ≥50. roku życia;
- przeciw syncytialnemu wirusowi oddechowemu (RSV) ≥ 60 roku życia.
Kiedy senior powinien skonsultować się z lekarzem?
Niepokojące, wymagające konsultacji lekarskiej objawy osłabienia odporności u seniorów obejmują:
- większą podatność na zakażenia, w tym przewlekłe lub nawracające, o ciężkim przebiegu, powikłane, trudne w leczeniu;
- infekcje wywoływane przez drobnoustroje oportunistyczne (wchodzące w skład flory fizjologicznej, które w warunkach prawidłowej odporności nie powodują objawów chorobowych);
- wydłużony czas gojenia ran i skłonność do zakażeń pourazowych;
- przewlekłe biegunki, spadek masy ciała;
- objawy nadwrażliwości (alergie pokarmowe, alergie na leki);
- chroniczne zmęczenie mimo właściwej ilości snu i odpoczynku.
Bibliografia:
- Crooke SN, Ovsyannikova IG, Poland GA, Kennedy RB. Immunosenescence: A systems-level overview of immune cell biology and strategies for improving vaccine responses. Exp Gerontol. 2019;124:110632.
- Aw D, Silva AB, Palmer DB. Immunosenescence: emerging challenges for an ageing population. Immunology. 2007;120(4):435-46.
- Jennings A, Thompson AS, Tresserra-Rimbau A, O'Neill JK, Hill C, Bondonno NP, Kühn T, Cassidy A. Flavonoid-Rich Foods, Dementia Risk, and Interactions With Genetic Risk, Hypertension, and Depression. JAMA Netw Open. 2024;7(9):e2434136.
- Minocha T, Birla H, Obaid AA, Rai V, Sushma P, Shivamallu C, Moustafa M, Al-Shehri M, Al-Emam A, Tikhonova MA, Yadav SK, Poeggeler B, Singh D, Singh SK. Flavonoids as Promising Neuroprotectants and Their Therapeutic Potential against Alzheimer's Disease. Oxid Med Cell Longev. 2022;2022:6038996.
- Duggal NA, Niemiro G, Harridge SDR. Can physical activity ameliorate immunosenescence and thereby reduce age-related multi-morbidity? Nat Rev Immunol. 2019;19:563–572 .
- Lee IM, Shiroma EJ, Kamada M, Bassett DR, Matthews CE, Buring JE. Association of Step Volume and Intensity With All-Cause Mortality in Older Women. JAMA Intern Med. 2019;179(8):1105-1112.
- Tylutka A, Zembroń-Łacny A. Starzenie się układu immunologicznego i jego konsekwencje dla zdrowia. Postepy Hig Med Dosw (online). 2020;74: 259-270.
- Jarosz M. Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób w wieku starszym Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa 2018.
- Kuciński J, Fryska Z, Wołejko A, Semeniuk P, Burczyk R, Górna N, Łabuda A, Mazurek E. Aktualne zalecenia w Polsce dotyczące suplementacji witaminy D. Med Og Nauk Zdr. 2023;29(4):277–282.
- Jaśkowiak K, Dudzisz A, Golicki D. Zapalenia płuc u osób dorosłych w Polsce – pneumokokowe zapalenia płuc i ich profilaktyka. Lekarz POZ. 2021;7(2).
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Lepsza ochrona przed grypą u osób starszych. Rekomendacje ekspertów towarzystw naukowych dotyczące wysokodawkowej szczepionki przeciw grypie. https://szczepienia.pzh.gov.pl/lepsza-ochrona-przed-grypa-u-osob-starszych-rekomendacje-ekspertow-towarzystw-naukowych-dotyczace-wysokodawkowej-szczepionki-przeciw-grypie/, [dostęp: 28.10.2024].
- Główny Inspektorat Sanitarny. Szczepienia dla osób starszych. https://www.gov.pl/web/gis/szczepienia-dla-osob-starszych, [dostęp: 28.10.2024].
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Kalendarz szczepień dorosłych. Osoby starsze. https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-osob-starszych-2/, [dostęp: 28.10.2024].
- Główny Inspektorat Sanitarny. Instrukcja mycia rąk. https://www.gov.pl/web/gis/jak-myc-rece-instrukcja-mycia-rak, [dostęp: 28.10.2024].
- Asif N, Iqbal R, Nazir CF. Human immune system during sleep. Am J Clin Exp Immunol. 2017;6(6):92-96.
- Santos RV, Viana VA, Boscolo RA, Marques VG, Santana MG, Lira FS, Tufik S, de Mello MT. Moderate exercise training modulates cytokine profile and sleep in elderly people. Cytokine. 2012;60(3):731-5.
- Sokołowski Ł, Ukleja-Sokołowska N, Kozakiewicz M, Zalewski P. Immunologiczne podłoże zespołu przewlekłego zmęczenia. Alerg Astma Immun. 2016;21(4):201-205.
- Roliński j, Sacha T, Siedlar M, Rutkowska-Zapała M. Niedobory odporności. W: Interna Szczeklika. Gajewski P. [red.]. Medycyna Praktyczna, Kraków 2024.
- Montecino-Rodriguez E, Berent-Maoz B, Dorshkind K. Causes, consequences, and reversal of immune system aging. J Clin Invest. 2013;123(3):958-65.