Uczulenie na gluten: jak rozpoznać objawy? Badania i zalecenia dietetyczne 

Uczulenie na gluten staje się coraz powszechniejszym problemem zdrowotnym, dotykającym zarówno dzieci, jak i dorosłych. Alergia ta może powodować szereg dolegliwości, od objawów skórnych po zaburzenia układu pokarmowego. Dowiedz się, jak rozpoznać uczulenie na gluten, jakie badania wykonać oraz co można jeść przy bezglutenowej diecie. 

Czym jest uczulenie na gluten? 

Gluten, białko roślinne występujące w najpopularniejszych w naszej diecie zbożach: pszenicy, owsie, życie i jęczmieniu, jest jednym z najczęściej uczulających białek. Szacuje się, że nietolerancję tego typu może mieć nawet 20 procent osób, u których występuje alergia pokarmowa. 

Alergia na gluten to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na białka obecne w niektórych zbożach. W przypadku osób uczulonych organizm traktuje gluten jako zagrożenie i wytwarza przeciwciała klasy IgE, które wywołują reakcję alergiczną. Proces ten rozpoczyna się po pierwszym kontakcie z glutenem, kiedy układ odpornościowy zapamiętuje to białko jako potencjalnie niebezpieczne. 

Alergia ta polega na tym, że organizm wytwarza przeciwciała (tzw. gliadyny), które stymulują organizm do reakcji alergicznych. Obecność gliadyn na dłuższą metę może doprowadzić do uszkodzenia kosmków jelitowych, dlatego nie wolno lekceważyć objawów alergii i gdy tylko się pojawią wprowadzić zmiany w codziennej diecie. 

Objawy uczulenia na gluten 

Reakcje alergiczne na gluten mogą przybierać różne formy i nasilenie, a czas ich pojawienia się może być różny - od kilku minut do nawet kilku dni po spożyciu glutenu. 

Alergia na gluten może mieć dwie postaci, w zależności od czasu pojawienia się objawów (natychmiastową i późną). Przy każdej występują specyficzne dla glutenu przeciwciała w klasie IgE.  

W ciągu kilku minut, maksymalnie do godziny, od spożycia pokarmu z glutenem u alergika mogą pojedynczo lub wspólnie wystąpić: 

Oprócz wymienionych objawów natychmiastowych, uczulenie na gluten może wywoływać również reakcje opóźnione, które pojawiają się kilka godzin a nawet dni po spożyciu glutenu: 

Skórne objawy uczulenia na gluten 

Problemy skórne to jeden z najczęstszych sygnałów uczulenia. Mogą one przybierać formę: 

Uczulenie na gluten może powodować zmiany skórne na twarzy oraz innych częściach ciała. Nasilenie objawów skórnych zależy od ilości spożytego glutenu, stopnia uczulenia oraz indywidualnej wrażliwości organizmu. 

Uczulenie na gluten u dzieci 

Alergia na gluten u dzieci najczęściej powoduje zmiany skórne, kłopoty ze strony układu pokarmowego (biegunki, bóle brzucha, wymioty) i oddechowego (katar, kaszel). Do wywołania takich niepożądanych reakcji u dziecka wystarczają bardzo małe ilości glutenu w jego diecie (znacznie poniżej 10 g). Na szczęście alergia na gluten u dzieci mija z wiekiem. 

Uczulenie na gluten u niemowląt może być trudniejsze do zdiagnozowania, ponieważ objawy bywają mniej charakterystyczne niż u starszych dzieci. U najmłodszych reakcja alergiczna może objawiać się: 

U starszych dzieci objawy przypominają te występujące u dorosłych, choć rzadziej dochodzi do ciężkich reakcji anafilaktycznych. 

Według najnowszych zaleceń Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) z 2023 roku, nie ma powodu do opóźniania wprowadzania glutenu do diety niemowlęcia. Gluten można wprowadzać w trakcie rozszerzania diety dziecka, czyli między 4. a 6. miesiącem życia, niezależnie od sposobu karmienia niemowlęcia (piersią czy mlekiem modyfikowanym). Nie udowodniono, by wczesne lub późne wprowadzanie glutenu do diety dziecka zmniejszało ryzyko wystąpienia celiakii. 

Uczulenie na gluten u dorosłych 

W przeciwieństwie do dzieci, u dorosłych alergia na gluten ma często charakter przewlekły i może utrzymywać się przez wiele lat i może objawić się: 

U niektórych dorosłych może wystąpić szczególna forma alergii - anafilaksja indukowana wysiłkiem zależna od pszenicy. W tym przypadku objawy pojawiają się tylko wtedy, gdy osoba wykonuje wysiłek fizyczny po spożyciu produktów zawierających gluten. 

U dorosłych niebezpieczne ilości glutenu, wywołujące reakcję alergiczną, wynoszą 10 g i więcej. 

Uczulenie na gluten a inne nietolerancje 

Uczulenie na gluten (alergia na gluten) i nietolerancja glutenu (celiakia) to dwa różne schorzenia, choć często są mylone ze względu na podobne objawy i konieczność stosowania diety bezglutenowej. 

Celiakia to choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której układ odpornościowy atakuje własne tkanki jelit w reakcji na obecność glutenu. Prowadzi to do zaniku kosmków jelitowych, co poważnie upośledza wchłanianie składników odżywczych. W przeciwieństwie do alergii, celiakia rozwija się stopniowo, a jej objawy mogą narastać przez dłuższy czas. Nieleczona celiakia może prowadzić do poważnych niedoborów pokarmowych, osteoporozy i zwiększa ryzyko niektórych nowotworów. 

Objawy nietolerancji glutenu obejmują przewlekłą biegunkę, wzdęcia, bóle brzucha, zmęczenie, niedokrwistość wynikającą z niedoboru żelaza oraz utratę wagi. U dzieci może wystąpić zahamowanie wzrostu. 

Istnieje również trzeci stan - nieceliakalna nietolerancja glutenu (określana też jako NCGS - Non-Celiac Gluten Sensitivity), która nie jest ani alergią, ani celiakią. Osoby z NCGS doświadczają objawów podobnych do celiakii po spożyciu glutenu, jednak badania nie wykazują uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego ani typowych dla celiakii przeciwciał. 

Leczenie nietolerancji glutenu, podobnie jak w przypadku alergii, opiera się przede wszystkim na ścisłej diecie bezglutenowej. Jednak w przypadku celiakii dieta musi być utrzymywana przez całe życie, podczas gdy alergia na gluten może z czasem ustąpić, szczególnie u dzieci. 

Warto również rozróżnić uczulenie na gluten od alergii na pszenicę. Ta ostatnia dotyczy reakcji na różne białka zawarte w pszenicy, niekoniecznie tylko gluten. Osoba uczulona na pszenicę może tolerować jęczmień i żyto, choć w praktyce trudno jest znaleźć produkty z tych zbóż bez domieszki pszenicy. 

Jak sprawdzić uczulenie na gluten? Badania 

Kluczowe znaczenie dla pacjenta ma odpowiedź na pytanie, czy jego dolegliwości są wynikiem alergii na gluten czy celiakii. Eksperci Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej przyznają jednak, że badania laboratoryjne mają ograniczone znaczenie w diagnostyce alergii pokarmowej. Jedynie ujemne testy skórne z dużym prawdopodobieństwem potrafią wykluczyć alergię na gluten. 

Najpopularniejsze badania przy podejrzeniu uczulenia na gluten to: 

Pewność, że objawy alergii na gluten nie są objawami celiakii, może dać tylko oznaczenie poziomu przeciwciał przeciwko endomyzjum mięśni gładkich (IgAEmA) lub przeciwko tranglutaminazie tkankowej (tTG), które nie występują w przypadku alergii na gluten. Jednocześnie najbardziej wiarygodnym testem w diagnostyce alergii pokarmowej, także w alergii na gluten, jest dieta eliminacyjna, po której wprowadza się uczulające pokarmy testując reakcje organizmu. 

Co jeść przy uczuleniu na gluten? 

Podstawą diety osoby uczulonej na gluten są produkty naturalnie bezglutenowe, takie jak: 

Obecnie na rynku dostępne są również specjalne produkty bezglutenowe: 

Czego unikać przy uczuleniu na gluten? 

Osoby z alergią na gluten powinny bezwzględnie wykluczyć z diety: 

Gluten może być ukryty w wielu przetworzonych produktach, takich jak: 

Osoby uczulone na gluten muszą nauczyć się czytać etykiety i rozpoznawać produkty bezpieczne dla ich zdrowia. Symbol przekreślonego kłosa to gwarancja, że produkt jest bezglutenowy. 

Bibliografia: