Podbiał pospolity - jakie ma właściwości i kiedy warto go stosować?

Podbiał pospolity to występująca niemal na całym świecie roślina wykorzystywana w ziołolecznictwie. Jej suszone liście po zaparzeniu są stosowane jako środek przeciwkaszlowy i wykrztuśny, natomiast odwar z kwiatu podbiału łagodzi różne dolegliwości skórne. Jakie jeszcze właściwości ma roślina? Sprawdź, w jakiej formie warto ją stosować.

Jak wygląda podbiał? 

Podbiał pospolity (Tussilago farfara L.) to charakterystyczna roślina z dużymi, sercowatymi liśćmi i żółtymi kwiatami. Liść podbiału może osiągać średnicę nawet do 30 cm. Kwiaty pojawiają się wczesną wiosną, przed rozwojem liści, co jest dość nietypowe dla roślin naszej strefy klimatycznej. Ze względu na ich intensywną żółtą barwę, roślina ta bywa także uprawiana w przydomowych ogródkach. 

Gdzie rośnie podbiał? Można go spotkać na łąkach, polach, żwirowiskach i nad brzegami rzek niemal na całym świecie, także w Polsce. Preferuje gleby gliniaste i wilgotne. Jest to roślina pionierska, która często pojawia się na terenach zdegradowanych, przyczyniając się do ich rekultywacji. 

Ciekawostką jest, że nazwa łacińska "Tussilago" pochodzi od słów "tussis" (kaszel) i "agere" (działać), co bezpośrednio odnosi się do jego właściwości leczniczych. Podbiał jest jednym z pierwszych zwiastunów wiosny, a jego kwiaty są cennym źródłem pokarmu dla pszczół w okresie, gdy niewiele innych roślin jeszcze kwitnie. 

Właściwości i zastosowanie podbiału pospolitego 

Podbiał od dawna wykorzystywany był w celach leczniczych w medycynie ludowej. Surowcem wykorzystywanym w ziołolecznictwie są przede wszystkim jego suszone liście, który zawierają takie składniki jak: 

• śluz roślinny, 

• kwasy fenolowe, 

• kwas galusowy, 

• fitosterole, 

• olejki eteryczne, 

• inulina, 

• garbniki, 

• flawonoidy, 

• cholina, 

• cynk, 

• mangan, 

• potas, 

• żelazo. 

Z liści podbiału przyrządza się odwar, który wykazuje działanie: 

• przeciwkaszlowe, 

• wykrztuśne, 

• przeciwzapalne, 

• antybakteryjne. 

Podbiał ma szerokie zastosowanie i znajdziemy z nim wiele preparatów na rynku aptecznym. Jest z powodzeniem stosowany w leczeniu astmy, przeziębienia oraz chorób górnych dróg oddechowych, szczególnie objawiających się trudnościami z odkrztuszaniem flegmy (powoduje spęcznienie i rozrzedzenie zalegającej wydzieliny -ma działanie przeciwbakteryjne) oraz suchością w gardle. 

W medycynie naturalnej wykorzystuje się też pędy kwiatowe podbiału, najczęściej do użytku zewnętrznego. W kwiatach podbiału znajdują się wspomniane wyżej cenne składniki. Odwar z kwiatów podbiału ma działanie przeciwzapalne i stosuje się  go do przemywania skóry z wypryskami, wysypką, odciskami i oparzeniami. Okłady z kwiatów podbiału pospolitego poleca się także do pielęgnacji cery tłustej i łojotokowej. Podobne działanie wykazują również okłady z liści podbiału.

Podbiał na kaszel 

Podbiał pospolity był stosowany jako środek na kaszel już w starożytności. Wtedy jego suszone liście palono jak papierosy. Później przyrządzano z nich odwar do picia, który przynosił ulgę w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych i jamy ustnej. Ziele to po pierwsze rozrzedza zalegająca w drogach oddechowych wydzielinę, a po drugie powoduje odruch kaszlu. 

Podbiał pospolity ma pomocne właściwości lecznicze. Zawarte w podbiale flawonoidy obniżają napięcie mięśniowe, w tym mięśni gładkich dróg oddechowych, a zatem ułatwiają odkrztuszanie. Z kolei zawarte w nim garbniki oraz śluz działają osłonowo i ściągająco na drogi oddechowe. 

Do przyrządzenia odwaru wykorzystywano podbiał suszony, a konkretnie liście podbiału, ale można także przyrządzić odwar z kwiatów podbiału pospolitego. Kwiaty wykazują silniejsze działanie rozkurczowe. 

Obecnie zwolennicy medycyny naturalnej leczą choroby górnych dróg oddechowych herbatą z podbiału, odwarem z jego liści lub nalewką z kwiatów tej rośliny. W aptekach można kupić gotowy syrop, sok lub tabletki do ssania zawierające w składzie tę roślinę. 

Podbiał na problemy skórne 

Okłady z liści podbiału lub kwiatów od wieków stosowano na stłuczenia, zwichnięcia oraz zranienia, gdyż roślina ta działa nie tylkoodkażająco, ale też pomaga zmniejszyć dolegliwości bólowe. Podbiał pospolity ma właściwości przeciwzapalne, więc okłady z jego liści sprawiają, że szybciej pozbędziesz się owrzodzeń, ropni i odcisków, przyspieszą również gojenie się oparzeń. 

Osoby o cerze tłustej i łojotokowej powinny przemywać skórę odwarem z liści podbiału, gdyż zawarte w nich garbniki wykazują działanie ściągające. Omawia roślina działa też przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, dlatego okłady przygotowane z jej dodatkiem są polecane są trądzik i wypryski skórne. 

Ekstrakty z podbiału można znaleźć w różnych produktach kosmetycznych, takich jak: 

• kremy i balsamy, 

• maseczki do twarzy, 

• szampony i odżywki, 

• preparaty na oparzenia słoneczne. 

Podbiał w kosmetyce jest ceniony za swoje właściwości kojące i regenerujące. Przed zastosowaniem produktów z podbiałem na skórę warto jednak przeprowadzić test alergiczny, szczególnie u osób z wrażliwą skórą lub skłonnością do alergii. 

Domowe leki z liści podbiału - odwar i syrop 

Na bazie podbiału pospolitego można przygotować wiele produktów. Liście podbiału idealnie nadaje się więc do sporządzania naparów. Aby przygotować odwar, wystarczy łyżkę suszonych liści podbiału zalać szklanką wody i gotować przez około 15 minut. Po ostudzeniu i przecedzeniu, odwar nadaje się do picia. 

Zalecana dzienna dawka to szklanka odwaru z podbiału. W chorobach górnych dróg oddechowych wskazane jest picie odwaru dwa razy dziennie po pół szklanki. Tak przygotowany odwar nadaje się też do użytku zewnętrznego - w moczy się w nim ligninę lub gazę i przykłada do skóry. 

W domu można także przyrządzić syrop z podbiału. Jak go zrobić? 

Do jego zrobienia potrzebny będzie słoik, cukier oraz suszone kwiaty omawianej rośliny. 

• Na spodzie słoika układamy warstwę kwiatów, przysypujemy warstwą cukru i znowu układamy kwiaty. Należy tak postępować aż do wypełnienia całego słoika, przy czym trzeba pamiętać, że na wierzchu powinna być warstwa cukru. 

• Zakręcony słoik powinno się wystawić na działanie promieni słonecznych, żeby kwiatki puściły sok. 

• Następnie należy schować go w suchym, ciemnym miejscu na około 2 tygodnie. 

• Kiedy syrop z podbiału będzie gotowy, trzeba przelać go przez gazę do buteleczki z ciemnego szkła i przechowywać w lodówce. 

Proporcje składników to zwykle 1:1, czyli na jedną część kwiatów podbiału przypada jedna część cukru. Ważne jest, aby używać tylko świeżo zebranych, czystych kwiatów podbiału, najlepiej z dala od ruchliwych dróg i innych źródeł zanieczyszczeń. 

Warto pamiętać, że podbiał do picia można łączyć z innymi ziołami, takimi jak tymianek czy prawoślaz, co wzmacnia jego działanie lecznicze. Herbatka z podbiału ma łagodny, lekko ziołowy smak i może być słodzona miodem dla poprawy smaku i dodatkowych właściwości leczniczych. 

Tymianek i podbiał - popularne połączenie 

Podbiał i tymianek to bardzo popularne połączenie w preparatach na kaszel i problemy z gardłem. Ta kombinacja ziół wykorzystuje synergiczne działanie obu roślin: podbiał działa przeciwzapalnie i wykrztuśnie, ponieważ wspomaga rozrzedzenie zalegającej wydzieliny, podczas gdy tymianek ma właściwości antyseptyczne i przeciwbakteryjne. 

Preparaty zawierające podbiał i tymianek są dostępne w różnych formach: 

• syrop tymianek i podbiał - stosowany na kaszel suchy i mokry, 

• tabletki do ssania tymianek i podbiał - skuteczne na ból gardła i podrażnienia jamy ustnej, 

• herbatki ziołowe z tymiankiem i podbiałem - wspomagające leczenie przeziębienia. 

Opinie na temat stosowania tymianku i podbiału są zazwyczaj pozytywne, a pacjenci często chwalą skuteczność tego połączenia w łagodzeniu objawów przeziębienia i infekcji górnych dróg oddechowych. Należy jednak pamiętać o przestrzeganiu zalecanego dawkowania i skonsultowaniu się z lekarzem przed długotrwałym stosowaniem. 

Przeciwwskazania do stosowania podbiału 

Mimo licznych właściwości leczniczych, stosowanie podbiału może być przeciwwskazane w niektórych przypadkach: 

• u dzieci poniżej 12 roku życia - ze względu na brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania u dzieci oraz potencjalnie silne działanie na młody organizm; 

• u osób z chorobami wątroby - podbiał zawiera alkaloidy pirolizydynowe, które mogą obciążać wątrobę i pogłębiać istniejące schorzenia tego narządu; 

• w przypadku alergii na rośliny z rodziny astrowatych - podbiał należy do tej rodziny, więc osoby uczulone na inne rośliny z tej grupy (np. rumianek, arnikę) mogą reagować alergicznie również na niego; 

• przy przyjmowaniu niektórych leków (zawsze należy skonsultować się z lekarzem) - podbiał może wchodzić w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, przeciwnadciśnieniowymi oraz niektórymi antybiotykami. 

Dodatkowo, osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne powinny zachować ostrożność przy stosowaniu podbiału, gdyż może on stymulować układ odpornościowy. 

Pacjenci z niewydolnością nerek również powinni skonsultować stosowanie podbiału z lekarzem, ze względu na możliwe obciążenie tych narządów. 

Podbiał w ciąży i podczas karmienia piersią 

Podbiał w ciąży nie jest zalecany ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych, które mogą działać poronnie. Alkaloidy te mogą przenikać przez łożysko i potencjalnie wpływać na rozwój płodu. Istnieje ryzyko uszkodzenia wątroby płodu oraz możliwość wystąpienia wad wrodzonych. 

Podobnie, stosowanie podbiału podczas karmienia piersią powinno być skonsultowane z lekarzem, gdyż substancje czynne mogą przenikać do mleka matki. Alkaloidy pirolizydynowe mogą być wydzielane do mleka matki, co stwarza ryzyko dla zdrowia niemowlęcia. Mogą one wpływać na rozwój wątroby dziecka i potencjalnie prowadzić do innych problemów zdrowotnych. 

W obu przypadkach - zarówno w czasie ciąży, jak i podczas karmienia piersią - zaleca się całkowite unikanie preparatów zawierających podbiał. Istnieją bezpieczniejsze alternatywy dla podbiału, które mogą być stosowane w leczeniu przeziębień i kaszlu w tych okresach, ale zawsze pod nadzorem lekarza. 

Skutki uboczne stosowania podbiału 

Przy długotrwałym lub niewłaściwym stosowaniu, podbiał może powodować następujące skutki uboczne: 

• uszkodzenie wątroby (ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych), 

• reakcje alergiczne, 

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, 

• interakcje z niektórymi lekami. 

Warto zaznaczyć, że ryzyko wystąpienia skutków ubocznych wzrasta przy długotrwałym stosowaniu podbiału, szczególnie w wysokich dawkach. Dlatego podbiał należy stosować zawsze zgodnie z zaleceniami i nie przekraczać rekomendowanych dawek. 

Objawy uszkodzenia wątroby mogą być początkowo niespecyficzne i obejmować zmęczenie, utratę apetytu czy nudności, dlatego ważne jest, aby być czujnym na wszelkie zmiany w samopoczuciu podczas stosowania preparatów z podbiału. 

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów, należy natychmiast przerwać stosowanie omawianej rośliny i skonsultować się z lekarzem. 

Gdzie kupić podbiał? Cena 

Podbiał można kupić w różnych formach w aptekach, sklepach zielarskich i przez Internet. Dostępne są: 

• syrop z podbiału - gotowe preparaty na kaszel, cena waha się od 15 do 30 zł za 100 ml. Syropy te często zawierają także inne składniki ziołowe, jak tymianek czy prawoślaz, co może wpływać na cenę; 

• tabletki do ssania z podbiałem - są wygodną formą stosowania podbiału. Cena za opakowanie to około 10-20 zł. 

• maści z podbiałem - do stosowania zewnętrznego na problemy skórne, cena około 15-25 zł za tubkę; 

• suszony liść podbiału - idealny do przygotowania naparów, cena za 50 g to około 5-10 zł. To najtańsza opcja, pozwalająca na samodzielne przygotowanie różnych form podbiału w domu; 

• nalewka z podbiału - cena za 100 ml to około 20-30 zł. Nalewka jest skoncentrowaną formą podbiału, często stosowaną zewnętrznie na bóle stawów i mięśni; 

• herbatki ziołowe z podbiałem - często w mieszankach z innymi ziołami, cena za opakowanie (20-25 torebek) wynosi około 8-15 zł; 

• kapsułki z ekstraktem z podbiału - cena za opakowanie (30-60 kapsułek) waha się od 20 do 40 zł. 

Przy zakupie preparatów z podbiałem warto zwrócić uwagę na producenta i skład produktu. Renomowane firmy zielarskie i farmaceutyczne oferują produkty o sprawdzonej jakości, co może wpływać na ich wyższą cenę. 

Podbiał można też zbierać samodzielnie, ale wymaga to odpowiedniej wiedzy na temat rozpoznawania rośliny i miejsc jej występowania. Zawsze należy zbierać rośliny z dala od dróg i innych źródeł zanieczyszczeń. Najlepszym okresem na zbiór liści podbiału jest późna wiosna i lato, kiedy są one w pełni rozwinięte. Kwiaty zbiera się wczesną wiosną, zanim pojawią się liście. 

Przed zakupem lub zastosowaniem jakiegokolwiek preparatu z podbiałem, warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie jeśli planuje się długotrwałe stosowanie. 

Pamiętaj, że mimo iż podbiał jest rośliną leczniczą, nie powinien być stosowany bez umiaru. Roślina może wspomagać leczenie infekcji, ale nie zastępuje leczenia farmakologicznego w cięższych przypadkach. 

Bibliografia: 

• A. Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie . Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 436. ISBN 83-202-0472-0 . 

• P. Piotrowska, M. Wojcińska, I. Matławska, Podbiał pospolity (Tussilago farfara L.) Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Wiesława Bylka. 

• Britton J, Kircher T. Zioła w medycynie. Muza SA, Warszawa 1998; 145. 5. 

• Magowska A. Zioła - świetlana przyszłość Polski. Historia Polskiego Komitetu Zielarskiego (1929-2009). Wyd. PTPN; Wyd. Kontekst, Poznań 2009; 17-8, 182. 

• Borkowski B, Lutomski J, Skrzydlewska E i wsp. Rośliny lecznicze w fitoterapii. IRiPZ, Poznań 2000; 336-7.