Bóle menstruacyjne: co oznaczają bardzo bolesne miesiączki? Przyczyny i leczenie

Miesiączka u wielu kobiet wiąże się z dyskomfortem, bólem i pogorszeniem samopoczucia. Czasami jednak dolegliwości fizyczne bywają na tyle silne, że uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Co to są bóle menstruacyjne? Ile dni przed miesiączką mogą się pojawić? I kiedy należy udać się z ich powodu do lekarza? Wyjaśniamy.

Bolesne miesiączki: czy bóle menstruacyjne są normalne?

Czy bolesne miesiączki są normalne? W pewnym sensie tak, ponieważ często mają charakter fizjologiczny (czyli wynikają z naturalnych procesów toczących się w organizmie), a nie patologiczny (o podłożu chorobowym). Większość kobiet, u których występują regularne cykle miesiączkowe z owulacją, odczuwa w okresie krwawienia miesiączkowego pewną bolesność związaną ze skurczami macicy. Tuż przed menstruacją spada poziom progesteronu, a wzrasta prostaglandyn. Ich rola polega na wywołaniu skurczów, które powodują złuszczenie i usunięcie błony śluzowej. To dlatego zazwyczaj najbardziej bolesny jest pierwszy dzień miesiączki, czyli moment pojawienia się krwawienia.

Jednak według różnych danych, dolegliwości związane z miesiączką utrudniają lub uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie u 3-30% kobiet. Kiedy ból i dyskomfort przejmują kontrolę, wtedy na pewno nie można mówić o sytuacji normalnej, nawet jeśli ból ten ma charakter fizjologiczny. U kobiet, które cierpią na bolesne miesiączki (w literaturze medycznej określane jako dysmenorrhea), stężenie prostaglandyn osiąga nawet 2-4 razy wyższe wartości niż u kobiet, które nie odczuwają nadmiernego bólu. Wtedy skurcze macicy stają się intensywne, długotrwałe i częste, co ogranicza dopływ krwi do mięśnia. A niedotleniony mięsień boli – dokładnie jak np. przy bólu wieńcowym w sercu czy „zakwasach” po ciężkim treningu.

Bolesne miesiączki: przyczyny

Bolesne miesiączkowanie może mieć charakter pierwotny (bez patologii) albo wtórny (z różnymi patologiami). Pierwotne bóle pojawiają się zwykle u młodych kobiet od 6 do 12 miesięcy po pierwszej miesiączce. Zdarza się, że z czasem bóle ustępują (zwłaszcza po naturalnym porodzie), choć bywa też, że utrzymują się nawet do 30-35 r.ż. Za przyczynę pierwotnego bolesnego miesiączkowania uznaje się czynniki zwiększające intensywność skurczy mięśni i naczyń krwionośnych, czyli:

• Zbyt wysokie stężenie prostaglandyn (przede wszystkim),
• Wzmożone napięcie układu współczulnego (układ współczulny steruje m.in. skurczem naczyń krwionośnych i mięśni gładkich, w tym macicy),
• Nikotynę (wpływa na obkurczanie naczyń).

Wtórne bolesne miesiączkowanie występuje po kilku latach bezbolesnych krwawień. Ponieważ wiąże się z różnymi nieprawidłowościami układu rozrodczego, wymaga dokładnej diagnostyki w celu odkrycia przyczyny bolesnych miesiączek. Choroby, które je wywołują, to m.in.:

• Stany zapalne oraz guzy miednicy mniejszej,
• Endometrioza,
• Adenomioza,
• Polipy endometrialne,
• Mięśniaki,
• Wady wrodzone macicy,
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe (np. zespół jelita drażliwego, celiakia).

Rzadką przyczyną bolesnego miesiączkowania może być endometrioza w bliźnie po CC (cięciu cesarskim). Pacjentka odczuwa wtedy ból w okolicy blizny, nasilający się zazwyczaj w dniu miesiączki, a często także miejscowe zgrubienie lub guzek przy bliźnie.

Kto jest najbardziej narażony na silne bóle menstruacyjne? Czynniki ryzyka pierwotnego bolesnego miesiączkowania obejmują przede wszystkim:

• Wiek poniżej 30 lat (najczęściej występuje u nastolatek i młodych kobiet),
• Niską masę ciała (BMI <20),
• Wczesny wiek pierwszej miesiączki (<12 lat),
• Długie i obfite krwawienia,
• Krótsze cykle menstruacyjne,
• Palenie tytoniu,
• Spożywanie alkoholu,
• Mała aktywność fizyczna,
• Przewlekły i duży stres,
• Nierództwo.

Wtórne bolesne miesiączkowanie dotyka głównie dorosłe kobiety i wiąże się z chorobami narządu rodnego.

Sprawdź też, czym jest ból menstruacyjny u nastolatki.

Bóle menstruacyjne: objawy

Typowy przebieg bolesnej miesiączki to ból zaczynający się tuż przed lub w dniu krwawienia. Często nasilenie bólu osiąga szczyt około 24 godzin po rozpoczęciu miesiączki i stopniowo ustępuje w ciągu 2-3 dni. U części kobiet bóle mogą pojawiać się 1-2 dni przed krwawieniem i trwać przez kilka pierwszych dni krwawienia. Poza tym mogą wystąpić inne dolegliwości:

• Nudności,
• Wymioty,
• Biegunki,
• Bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej,
• Zawroty i bóle głowy (często migrenowe),
• Bezsenność,
• Drżenie rąk,
• Kołatanie serca,
• Osłabienie.

U niektórych pacjentek pojawia się też, poprzedzający fazę krwawienia, napięciowy zespół przedmiesiączkowy (PMS) z obrzękami, bólami i tkliwością piersi, wahaniami nastroju lub drażliwością.

Bolesne miesiączki: jakie badania umożliwiają rozpoznanie przyczyny dolegliwości?

Wiele kobiet radzi sobie z bolesnym miesiączkowaniem, przyjmując po prostu przeciwbólowe tabletki na ból menstruacyjny. Kiedy należy skonsultować się z lekarzem? Jeśli dolegliwości:

• Nie ustępują po lekach dostępnych bez recepty,
• Występują w innym czasie niż okres (np. bóle menstruacyjne po okresie albo między miesiączkami),
• Są jednostronne, nieregularne, zmieniają charakter albo nasilają się.

W takich sytuacjach trzeba wykluczyć pewne patologie. Warto też pamiętać, że wtórna dysmenorrhea często objawia się nietypowo – może towarzyszyć jej silne krwawienie, nieregularność cyklu czy objawy chorób towarzyszących (np. bóle przy stosunku wskazują na endometriozę).

Podstawą rozpoznania bolesnych miesiączek jest wywiad lekarski. Lekarz ustali charakter bólu (np. czy pojawił się na początku miesiączkowania, czy później), reakcję na leki i dolegliwości towarzyszące. Z kolei badanie ginekologiczne pozwala ocenić macicę i jajniki pod kątem patologii (np. uczucie tkliwości, nieregularne zgrubienia). W diagnostyce często wykonuje się USG ginekologiczne (szczególnie przezpochwowe), a jeżeli objawy sugerują bardziej złożone schorzenia, lub wyniki USG są niejednoznaczne, pomocne okazują się dodatkowe badania obrazowe, np. rezonans magnetyczny (MRI) czy tomografia komputerowa (TK).

Bolesne miesiączki: leczenie

Pierwszym i najczęściej stosowanym sposobem łagodzenia bólu menstruacyjnego są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), np. ibuprofen, naproksen czy ketoprofen. Należy przy tym:

• Unikać leków na bazie aspiryny (kwas acetylosalicylowy) w czasie miesiączki, ponieważ może nasilać krwawienie,
• Sięgać po tabletki, zanim ból menstruacyjny osiągnie bardzo duże nasilenie.

Jeśli dostępne bez recepty środki nie łagodzą bólu, ginekolog może przepisać silniejsze NLPZ (dostępne na receptę) i/lub dołączyć inne preparaty, np. leki rozkurczowe (np. drotawerynę).

Gdy ból menstruacyjny ma podłoże pierwotne lub jest umiarkowany, skutecznym rozwiązaniem może być leczenie hormonalne. Dwuskładnikowe preparaty antykoncepcyjne (tabletki antykoncepcyjne, plastry, ring dopochwowy czy zastrzyki hormonalne) zmniejszają proliferację endometrium i obniżają poziom prostaglandyn, co znacznie łagodzi skurczowe bóle. W niektórych przypadkach stosuje się też leczenie chirurgiczne (do zabiegu kwalifikuje się m.in. endometriozę, mięśniaki czy torbiele).

Bóle menstruacyjne: jak złagodzić domowymi i naturalnymi sposobami?

• Domowe sposoby na bóle menstruacyjne często opierają się na łagodzącym i rozkurczowym działaniu ciepła. Może to być ciepła kąpiel albo plastry przeciwbólowe i termofory przyklejone/przyłożone na podbrzusze czy okolicę krzyżowo-lędźwiową.
• Masaż brzucha, miednicy i okolic lędźwi (delikatnymi ruchami okrężnymi) pomaga rozluźnić napięte mięśnie i zmniejszyć ból. Niektóre kobiety uzyskują ulgę, przyjmując wygodną pozycję, np. leżenie na boku z podkurczonymi kolanami (pozycja embrionalna).
• Do metod domowych i naturalnych można zaliczyć również ćwiczenia oddechowe i rozciągające (np. joga na bóle menstruacyjne), które wpływają na zmniejszenie napięcia mięśniowego.
• Niektóre kobiety stosują również łagodną akupresurę, czyli uciskanie wybranych punktów na brzuchu czy dolnym odcinku pleców.

Bóle menstruacyjne: zapobieganie

Profilaktyka silnych bólów menstruacyjnych polega przede wszystkim na regularnej aktywności fizycznej i zdrowym stylu życia. Ważny jest też odpoczynek, czyli wystarczająca ilość snu i unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego, szczególnie w najintensywniejszych dniach krwawienia.

Bolesne miesiączki: podsumowanie

Bolesne miesiączki są powszechną dolegliwością, szczególnie u młodych kobiet. Mimo że u większości mają charakter pierwotny, mogą bardzo obniżać komfort życia. Lekka, krótkotrwała bolesność bez innych objawów nie wymaga szczególnej diagnostyki, ale silny ból, który nie ustępuje po lekach lub towarzyszą mu nietypowe objawy, wymaga konsultacji ginekologicznej.