Każda przyszła mama pragnie, aby jej dziecko zdrowo się rozwijało. Nierzadko zmienia całe swoje życie i wprowadza suplementację diety. Jednak z różnych badań wynika, że żelazo w ciąży przyjmuje zaledwie od 14,5 do 55,8% kobiet. Niestety, 31,8% badanych nie robi tego regularnie, a wiele z nich przekracza zalecaną dawkę (Hamulka i wsp., 2010). Dlatego w artykule wyjaśniamy, czym grozi niedobór żelaza w ciąży i jak dostarczać je zgodnie z normami.
Żelazo w ciąży – dlaczego tak ważne?
Bez względu na wiek i płeć żelazo odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie. Przede wszystkim wchodzi w skład hemoglobiny i mioglobiny, a przez to odpowiada za dostarczenie tlenu do każdej komórki ciała. Poza tym bierze udział w syntezie enzymów, DNA, neuroprzekaźników i niektórych hormonów. Pomaga też w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego.
Jednak dodatkowe żelazo w ciąży potrzebne jest kobiecie głównie do zwiększenia objętości krwi. Z jednej strony przygotowuje ją to do okołoporodowej utraty czerwonych krwinek i dotlenienia zwiększonej masy mięśniowej, w tym powiększonej macicy. Z drugiej zaś ma na celu odżywienie rozwijającego się płodu, łożyska, pępowiny i błon płodowych oraz umożliwienie produkcji własnej krwi i innych tkanek. Dziecko musi również zgromadzić zapas tego minerału na pierwsze 6 miesięcy życia po porodzie, co wpływa na jego dalszy prawidłowy rozwój i odporność.
Obniżone żelazo w ciąży – skutki i objawy
Długotrwały niedobór żelaza w ciąży, (np. podaż 13 mg dziennie) prowadzi do rozwoju niedokrwistości. Według WHO w Polsce anemię stwierdza się u 25,3% ciężarnych (HGB<110g/L) (Kubik i wsp. 2010). Taki stan już w I trymestrze powoduje matczyny i płodowy stres oksydacyjny oraz zaburzenia hormonalne. W wyniku tego rozwijają się stany zapalne i zostaje pobudzony układ podwzgórze-przysadka-nadnercza oraz układ odpornościowy. Może to zahamować wzrost płodu, a nawet indukować przedwczesny poród. Do dalszych powikłań należą:
- Stan przedrzucawkowy,
- Wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu i/lub jego obumarcie,
- Przedwczesne oddzielenie łożyska,
- Odpłynięcie płynu owodniowego,
- Łożysko przodujące,
- Niegłówkowe położenie płodu,
- Niska masa urodzeniowa przy stężeniu hemoglobiny poniżej 90 g/l (Kubik i wsp. 2010).
Zbyt niskie żelazo w ciąży zaburza także mielinizację włókien obwodowych, wychwyt zwrotny dopaminy oraz metabolizm serotoniny i kwasu γ-aminomasłowego. W efekcie rozwój psychomotoryczny i umysłowy noworodka przebiega nieprawidłowo, a on sam ma obniżone zdolności poznawcze i wykazuje większą skłonność do anemii oraz infekcji – także w wieku dorosłym.
Niski poziom żelaza w ciąży prowadzi też do powikłań podczas porodu i po nim. Jego niedobór powoduje zmęczenie mięśniowe macicy prowadzące do osłabienia jej czynności skurczowej i wrażliwości na oksytocynę. Co więcej, stężenie hemoglobiny poniżej 7 g/dl zwiększa ryzyko zgonu matki podczas porodu w wynika z krwotoku, niewydolności serca lub posocznicy (Pietrzak i wsp. 2016). Obserwuje się również pogorszony proces inwolucji macicy i gojenia obrażeń poporodowych.
Niedobór żelaza w ciąży – objawy
Anemia w ciąży powoduje m.in. przyspieszenie tętna, spadek ciśnienia i uwolnienie erytropoetyny, a to z kolei prowadzi do takich objawów, jak:
- Nietolerancja wysiłku i chroniczne zmęczenie (duszności, bóle i zawroty głowy, mroczki przed oczami, kołatanie serca),
- Krwawienie z nosa,
- Trudności w koncentracji,
- Poczucie niepokoju,
- Suchość skóry (bladość, pękanie kącików ust itd.) i błon śluzowych,
- Wypadanie włosów oraz łamliwość paznokci.
Za niskie żelazo w ciąży – przyczyny
Należy zaznaczyć, że obniżone żelazo w ciąży zazwyczaj jest wynikiem niedokrwistości lub niedostatecznej jego rezerwy w okresie poprzedzającym zapłodnienie. Zmiany, które wówczas następują, tylko pogłębiają ten stan. Do czynników zwiększających ryzyko rozwinięcia anemii należą:
- Intensywne treningi i dieta uboga w żelazo,
- Nadmierne krwawienia miesiączkowe,
- Zaburzenia wchłanianie związane z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu układu pokarmowego (zespół złego wchłaniania, przepuklina rozworu przełykowego, przewlekłe zapalenie trzustki) lub ze spożywaniem produktów zmniejszających przyswajalność żelaza,
- Infekcje (zapalenia górnych dróg oddechowych, próchnica zębów),
- Krótkie odstępy między kolejnymi ciążami i/lub ciąże bliźniacze,
- Dolegliwości jelitowo-żołądkowe (nasilone wymioty, biegunka).
Za dużo żelaza w ciąży – objawy i przyczyny
Nadmiar żelaza w ciąży także jest szkodliwy dla organizmu matki i płodu. Prowadzi do makrocytozy, która upośledza maciczno-łożyskowy przepływ krwi i zwiększa jej lepkość, a w konsekwencji wzrasta ryzyko zawału łożyska, stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu oraz insulinooporności i cukrzycy. Do głównych objawów takiego stanu należą:
- Zaparcia i ciemne stolce,
- Bóle brzucha,
- Nudności i wymioty,
- Nadciśnienie.
Badania pokazują, że wynika to głównie z nierozważnego, jednoczesnego przyjmowania różnych suplementów diety. Należy pamiętać, że jakiekolwiek witaminy prenatalne, w tym żelazo, można zażywać po wcześniejszej konsultacji z lekarzem.
Norma żelaza w ciąży i diagnozowanie niedoboru
To prawda, że zaraz po zapłodnieniu rosną dzienne zalecane do spożycia normy żelaza. W ciąży wynoszą one:
- I trymestr – 4 mg,
- II trymestr – 7-8 mg,
- III trymestr – 12-15 mg.
Jednak wzrasta również fizjologicznie wchłanianie tego pierwiastka, które w III trymestrze jest nawet 4-5-krotnie większe niż w I trymestrze. Przy braku czynników obniżających żelazo w ciąży organizm sam pobiera go z pokarmu w odpowiedniej ilości. Z tego powodu lekarz przed zaleceniem jakiejkolwiek suplementacji zechce sprawdzić jego poziom i wykonać badania morfologiczne w celu oznaczenia stężenia hemoglobiny i ferrytyny oraz średniej objętości krwinki czerwonej.
W przypadku stwierdzenia niedokrwistości wprowadzi odpowiednią terapię oraz postara się odkryć i usunąć jej przyczynę. Natomiast w przypadku niedoboru żelaza może zalecić długotrwałą suplementację niskimi dawkami albo wzbogacenie diety o produkty bogate w żelazo.
Niedobór żelaza w ciąży – co jeść
Warto podkreślić, że zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników suplementacja żelaza w ciąży zalecana jest tylko w przypadku zdiagnozowanego niedoboru. Podstawowa profilaktyka sprowadza się do dostarczania odpowiedniej ilości tego pierwiastka wraz z pożywieniem.
Dieta bogata w żelazo w ciąży obejmuje produkty zawierające jego dwie postacie:
- Hemową, której poziom przyswajalności wynosi 15-40%. Znajduje się w mięsie, podrobach i rybach,
- Niehemową z mniejszą przyswajalnością (na poziomie 1-23%), ale stanowiącą 90% ogólnej puli żelaza pokarmowego. Zawierają ja produkty pochodzenia roślinnego, np. pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona i orzechy oraz żółtka jaj.
Kiedy najlepiej brać żelazo w ciąży
Preparaty żelaza lepiej przyjmować na czczo lub w przerwie między posiłkami. Należy także unikać stosowania inhibitorów pompy protonowej oraz pamiętać, że przyswajalność żelaza zwiększa się, jeśli posiłki zawierają fruktozę oraz witaminy C, B12 i B6, a zmniejsza podczas picia kawy (szczególnie z mlekiem) i herbaty do posiłku.
Niskie żelazo w ciąży – podsumowanie
Dodatkowa suplementacja w ciąży różnych minerałów, w tym żelaza, niewątpliwie może uchronić dziecko i mamę przed poważnymi konsekwencjami. Jednak powinna ona wynikać z badań i diagnozy postawionej przez lekarza prowadzącego. Zazwyczaj okazuje się zbyteczna, ponieważ jedzenie tego, w czym jest żelazo, w zupełności wystarcza organizmowi ciężarnej do pokrycia zwiększonego zapotrzebowania.
Bibliografia
- Hamulka J. , Wawrzyniak A. , Pawlowska R., Ocena spożycia witamin i składników mineralnych z suplementami diety przez kobiety w ciąży, 2010 http://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.dl-catalog-faa1c1f3-9919-4de8-889d-9f3a7e11bd7a. [dostęp: 18.09.2024].
- Kubik P., Leibschang J., Kowalska B., Laskowska-Klita T., Stanisławska A., Chełchowska M., Maciejewski T., Badanie gospodarki żelazem u kobiet w przebiegu ciąży niepowikłanej oraz we krwi pępowinowej ich dzieci, 2010 https://core.ac.uk/download/pdf/268473008.pdf. [dostęp: 18.09.2024].
- Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A., Leszczyńska-Gorzelak B., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, 2016 https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/view/48369. [dostęp: 18.09.2024].
- https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/61951,zapotrzebowanie-na-zelazo-w-ciazy. [dostęp: 18.09.2024].
Podziel się artykułem ze znajomymi
