Przewlekłe zapalenie zatok - przyczyny i objawy. Czy jest wyleczalne?

Przewlekłe zapalenie zatok to jedna z 10 najczęściej diagnozowanych chorób w populacji polskiej. Na przewlekłe zapalenie zatok przynosowych cierpi ponad 8 milionów Polaków. Jest to zespół różnych schorzeń wynikających z przedłużającego się stanu zapalnego w zatokach i jamie nosowej, który powoduje nieżyt błony śluzowej, a czasem nawet stan zapalny tkanki kostnej. Jakie są objawy i jak wyleczyć przewlekłe zapalenie zatok?

Czym jest przewlekłe zapalenie zatok?

Przewlekłe zapalenie zatok (PZZ) to schorzenie, które trwa powyżej 12 tygodni i charakteryzuje się uporczywym stanem zapalnym błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Człowiek posiada osiem zatok przynosowych, które są symetrycznie położone po obu stronach nosa. Wyróżniamy zatoki:

●      sitowe,

●      klinowe,

●      szczękowe,

●      czołowe.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych rozwija się zazwyczaj jako następstwo nieleczonego lub nieprawidłowo leczonego ostrego zapalenia zatok. W przeciwieństwie do ostrej postaci choroby, która ustępuje w ciągu kilku tygodni, przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa charakteryzuje się długotrwałym przebiegiem i tendencją do nawrotów.

W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 przewlekłe zapalenie zatok zostało oznaczone kodem J32, przy czym poszczególne podtypy tego schorzenia mają dodatkowe oznaczenia - na przykład przewlekłe zapalenie zatok szczękowych ma kod J32.0, a przewlekłe zapalenie zatok czołowych - J32.1.

Przyczyny przewlekłego zapalenia zatok

Przewlekłe zapalenie zatok może być wywołane przez różne czynniki. Do najczęstszych przyczyn należą:

●      przewlekłe stany zapalne górnych dróg oddechowych,

●      nieprawidłowa budowa anatomiczna (np. skrzywiona przegroda nosowa),

●      polipy nosa,

●      alergie i nietolerancje,

●      zaburzenia odporności,

●      refluks żołądkowo-przełykowy,

●      palenie tytoniu,

●      narażenie na zanieczyszczenia środowiska.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych często rozwija się na skutek nieodpowiedniego leczenia ostrych infekcji. Zdarza się również, że u podłoża choroby leży kilka czynników jednocześnie. W niektórych przypadkach przewlekłe zapalenie zatok może być następstwem:

●      próchnicy zębów górnych,

●      urazów twarzoczaszki,

●      chorób ogólnoustrojowych,

●      zaburzeń hormonalnych,

●      wad wrodzonych.

Objawy przewlekłego zapalenia zatok

Charakterystyczne objawy przewlekłego zapalenia zatok mogą się różnić w zależności od tego, które zatoki są objęte procesem zapalnym:

●      Zatoki szczękowe - pojawia się ból i uczucie ucisku w okolicy policzków, obrzmienie twarzy, nieświeży oddech oraz ból zębów górnych.

●      Zatoki czołowe - występuje ból w okolicy czoła, który nasila się przy pochylaniu głowy, oraz uczucie rozpierania nad oczami.

●      Zatoki sitowe - charakterystyczny jest ból u nasady nosa i za oczami, któremu towarzyszy łzawienie oczu i obrzęk powiek.

●      Zatoki klinowe - pacjent odczuwa ból w głębi głowy, który promieniuje aż do potylicy.

Wspólne objawy zapalenia zatok to:

●      przewlekły katar lub spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła,

●      ból zatok,

●      niedrożność nosa,

●      osłabienie lub utrata węchu,

●      przewlekłe zmęczenie,

●      kaszel, szczególnie nasilony w nocy.

Może występować również przewlekłe zapalenie zatok bez kataru, często mylone z innymi schorzeniami, takimi jak migrena czy bóle napięciowe głowy. Dlatego tak ważna jest właściwa diagnostyka prowadzona przez specjalistę laryngologa.

Jak odróżnić przewlekłe zapalenie zatok od ostrego oraz zwykłego kataru?

Ważnym aspektem diagnostyki jest prawidłowe różnicowanie przewlekłego zapalenia zatok z ostrą postacią choroby. Główne różnice między tymi schorzeniami dotyczą czasu trwania objawów - w ostrym zapaleniu zatok dolegliwości utrzymują się do 12 tygodni, natomiast w przewlekłym trwają dłużej niż 12 tygodni. Ostre zapalenie zatok charakteryzuje się bardziej intensywnymi objawami, często towarzyszy mu gorączka oraz ropna wydzielina z nosa. W przypadku przewlekłego zapalenia zatok objawy są zwykle łagodniejsze, gorączka występuje rzadko, a wydzielina ma najczęściej charakter śluzowy.

Równie istotne jest różnicowanie przewlekłego zapalenia zatok z nieżytem nosa. W tym drugim przypadku dominuje katar i zatkany nos, jednak nie występuje charakterystyczny dla zapalenia zatok ból i uczucie rozpierania w obrębie twarzy. Nieżyt nosa trwa zwykle krócej, rzadko powoduje zaburzenia węchu i lepiej reaguje na standardowe leczenie.

Diagnostyka i leczenie przewlekłego zapalenia zatok

Podstawą diagnostyki przewlekłego zapalenia zatok jest szczegółowy wywiad lekarski oraz badanie endoskopowe nosa. W wybranych przypadkach wykonuje się również tomografię komputerową zatok, a przy podejrzeniu powikłań zleca się badania laboratoryjne.

Leczenie przewlekłego zapalenia zatok obejmuje kilka metod:

●      Leczenie farmakologiczne - stosuje się donosowe leki sterydowe, antybiotyki (w uzasadnionych przypadkach), leki przeciwzapalne oraz leki przeciwalergiczne, jeśli są potrzebne.

●      Leczenie domowe - polega na płukaniu nosa solą fizjologiczną, nawilżaniu błony śluzowej nosa, stosowaniu inhalacji oraz unikaniu czynników drażniących.

●      Leczenie chirurgiczne - wskazane jest przy niepowodzeniu leczenia zachowawczego, wadach anatomicznych oraz występowaniu powikłań.

Czy przewlekłe zapalenie zatok jest wyleczalne? Odpowiedź zależy od przyczyny schorzenia - jeśli zostanie ona prawidłowo zdiagnozowana i wdrożone zostanie odpowiednie leczenie, choroba może zostać całkowicie wyleczona. Jednak w niektórych przypadkach, szczególnie gdy występują wady anatomiczne lub przewlekłe stany alergiczne, może być konieczne długotrwałe leczenie lub interwencja chirurgiczna, aby uzyskać trwałą poprawę.

Przewlekłe zapalenie zatok u dzieci

Przewlekłe zapalenie zatok u dzieci wymaga szczególnej uwagi, ponieważ może znacząco wpływać na rozwój i jakość życia małych pacjentów.

U dzieci najczęściej występuje zapalenie zatok sitowych, które może prowadzić do:

●      zaburzeń snu,

●      problemów z koncentracją,

●      przewlekłego zmęczenia,

●      opóźnienia rozwoju mowy (z powodu utrudnionego oddychania przez nos).

Specyfika przewlekłego zapalenia zatok u dzieci obejmuje częstsze infekcje wynikające z niedojrzałego układu immunologicznego oraz większe ryzyko powikłań. Dodatkowo występują trudności w diagnostyce ze względu na ograniczoną współpracę małych pacjentów, a metody leczenia muszą być szczególnie dostosowane do wieku dziecka.

Leczenie przewlekłego zapalenia zatok u dzieci powinno być kompleksowe i dostosowane do wieku małego pacjenta. Konieczne jest prowadzenie terapii pod ścisłą kontrolą lekarza, z uwzględnieniem możliwych przyczyn alergicznych.

Powikłania nieleczonego zapalenia zatok

Nieleczone przewlekłe zapalenie zatok może prowadzić do poważnych powikłań:

●      Powikłania oczodołowe - może rozwinąć się zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu, zaburzenia widzenia oraz uszkodzenie nerwu wzrokowego.

●      Powikłania wewnątrzczaszkowe - istnieje ryzyko wystąpienia zapalenia opon mózgowych, ropnia mózgu oraz zakrzepowego zapalenia zatok żylnych mózgu.

●      Inne powikłania - mogą pojawić się przewlekłe zapalenie ucha środkowego, trwałe zaburzenia węchu, zaostrzenie astmy oskrzelowej oraz przewlekły kaszel.

Do lekarza należy zgłosić się natychmiast w przypadku wystąpienia silnego bólu głowy, zaburzeń widzenia, obrzęku powiek lub twarzy, wysokiej gorączki, sztywności karku oraz zaburzeń świadomości.

Bibliografia:

1. Wardas P., Markowski J., Piotrowska-Seweryn A. Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem. Forum Medycyny Rodzinnej 2014; 8(4): 159-168.
2. Bhattacharyya N. Contemporary assessment of the disease burden of sinusitis. Am. J. Rhinol. Allergy 2009; 23: 392–395.\
3. Leszczyńska M, Karlik M, Dąbrowski P, Szyfter W. Zapalenie zatok przynosowych - diagnostyka i leczenie. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2003:10-17.