Ciągłe uczucie zmęczenia: co może je powodować? Przyczyny, objawy i leczenie

Justyna Dystrych

Grudzień 18, 2024

Każdy czasem czuje się zmęczony – w ten sposób organizm reaguje na wysiłek fizyczny i psychiczny, emocjonalne przeżycia, stres czy zarwaną noc. Jeśli jednak taki stan utrzymuje się długo albo nie ma wyraźnej, sensownej przyczyny, warto się temu bliżej przyjrzeć. Ciągłe uczucie zmęczenia może bowiem świadczyć o różnych chorobach, czasem bardzo poważnych, a w niektórych przypadkach jest nawet oddzielną jednostką chorobową. Czym może być spowodowane ciągłe zmęczenie? Wyjaśniamy!

Uczucie ciągłego zmęczenia – co to znaczy?

Zmęczenie można opisać jako:

Subiektywne uczucie osłabienia, które powoduje niezdolność lub trudność w podejmowaniu aktywności,

Niemożność kontynuowania jakiejś czynności,

Problem ze skupieniem uwagi, koncentracją, pamięcią czy stabilnością emocjonalną (zmęczenie psychiczne),

Zwiększona senność czy nieodparta potrzeba snu oraz osłabienie siły mięśniowej (to nieco inne objawy. Choć często występują razem z uczuciem ciągłego zmęczenia, mogą też pojawić się niezależnie).

Ze względu na czas trwania zmęczenie dzieli się na:

Ostre (krócej niż miesiąc),

Podostre (od miesiąca do sześciu miesięcy),

Przewlekłe (powyżej sześciu miesięcy).

Czy ciągłe odczuwanie zmęczenia to powszechna dolegliwość? Raczej tak. Problem zgłasza nawet 1/3 pacjentów poradni POZ (częściej kobiety) (Wiercińska, 2024). A chęć udziału w badaniach nad zespołem przewlekłego zmęczenia (PZP lub CFS), które w latach 2013-2014 przeprowadzał zespół prof. Pawła Zalewskiego, wyraziło kilkaset osób. Ostatecznie zakwalifikowało się 69, ale to nie zmienia faktu, że wszyscy zgłaszający się odczuwali ciągłe zmęczenie (Stanek-Misiąg i wsp., 2019).

Obrazek przedstawia kobietę siedzącą przy biurku, na którym leżą dokumenty i notes. Z powodu zmęczenia opiera się na ręce, co ilustruje trudności w koncentracji i efektywności pracy, które mogą występować w wyniku przewlekłego zmęczenia. Taki stan może być wynikiem stresu, nadmiernego obciążenia obowiązkami czy braku odpowiedniej regeneracji.

Uczucie ciągłego zmęczenia – przyczyny

Ostre zmęczenie to najczęściej reakcja na ostry stan chorobowy, któremu towarzyszą charakterystyczne objawy (np. grypę) albo bardzo stresującą sytuację. Przyczyn zmęczenia podostrego i przewlekłego jest znacznie więcej. Należą do nich m.in. choroby przewlekłe, leki, używki, osłabiona odporność czy niezdrowy tryb życia. Specjaliści wyróżniają trzy grupy przyczyn ciągłego zmęczenia:

Psychologiczne,

Fizyczne,

Środowiskowe (czyli styl życia).

Psychologiczne przyczyny ciągłego zmęczenia

Ciągłe uczucie zmęczenia jest reakcją na silny i długotrwały stres oraz negatywne i traumatyczne przeżycia, ale też pozytywne zdarzenia, np. ślub, narodziny dziecka czy awans. Przewlekłe zmęczenie pojawia się także przy:

Wypaleniu zawodowym – charakterystyczna dla tego stanu jest niezdolność do odpoczynku, np. w czasie urlopu lub weekendu,

Depresji,

Zaburzeniach lękowych.

Ciągłe zmęczenie – podłoże fizyczne

Jaka choroba powoduje ciągłe zmęczenie? Lista dolegliwości jest naprawdę długa. Poniżej prezentujemy najczęstsze schorzenia, które mogą powodować osłabienie.

Anemia (niedokrwistość) – charakteryzuje się zmniejszonym poziomem hemoglobiny, hematokrytu i liczby krwinek czerwonych. Istnieje kilka przyczyn anemii, m.in. niedobór żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego, znaczna utrata krwi, choroby przewlekłe itd. Oprócz ciągłego zmęczenia i senności chorzy mają problemy z koncentracją. Pojawiają się też bóle i zawroty głowy, a także zaburzenia rytmu serca i wiele innych dolegliwości.

Stwardnienie rozsiane – ta choroba neurologiczna objawia się m.in. niedowładami czy osłabieniem nóg po długim chodzeniu i zaburzeniem koordynacji ruchowej.

Choroby metaboliczne i endokrynologiczne – przewlekłe zmęczenie towarzyszy np. niedoczynności tarczycy, przewlekłym chorobom nerek i wątroby (np. WZW typu B lub C), niewydolności nadnerczy, cukrzycy oraz zaburzeniom elektrolitowym.

Choroby układu krążenia – np. niewydolność serca. Oprócz nietolerancji wysiłku, która wynika z niedotlenienia mięśni, pojawia się uczucie duszności, obrzęki wokół kostek u nóg.

Choroby reumatyczne – np. RZS (reumatoidalne zapalenie stawów), fibromialgia, toczeń rumieniowaty układowy. Na schorzenia reumatyczne poza zmęczeniem wskazują objawy ściśle związane z układem ruchu (bóle stawów i mięśni, obrzęki, uczucie sztywności ciała) oraz innymi częściami ciała (często zmiany patologiczne obejmują wiele tkanek i narządów)

Zespół przewlekłego zmęczenia – przewlekłe zmęczenie staje się jednostką chorobową, jeśli trwa większość czasu lub nie ustępuje przez ponad 6 miesięcy oraz występuje przynajmniej jeden z innych objawów somatycznych (złe samopoczucie po wysiłku, sen nieprzynoszący odpoczynku, pogorszenie pamięci i/lub koncentracji, bóle mięśni, stawów, gardła, węzłów chłonnych i/lub głowy, które nie występowały wcześniej). Istotne znaczenie ma także wykluczenie innych chorób.

To nie jest pełne zestawienie chorób, w których ciągłe uczucie zmęczenia stanowi jeden z niespecyficznych objawów. Dlatego w razie przewlekłej nietolerancji wysiłku należy udać się do lekarza POZ.

Ciągłe zmęczenie a tryb życia

Tryb życia to przyczyna ciągłego zmęczenia, na którą mamy największy wpływ. Do najczęstszych winowajców należą:

Alkohol i narkotyki,

Nadużywanie kofeiny,

Brak aktywności fizycznej,

Niezdrowa dieta,

Przepracowanie,

Nieprawidłowa higiena snu,

Leki (uspokajające, nasenne, przeciwdepresyjne, przeciwalergiczne, przeciwbólowe itp.).

Obrazek przedstawia mężczyznę siedzącego przy biurku, opierającego łokcie na blacie i trzymającego się za głowę, co wskazuje na silne zmęczenie i stres. Jego postawa może odzwierciedlać trudności w koncentracji i pracy, które często pojawiają się w wyniku chronicznego zmęczenia lub nadmiernego obciążenia obowiązkami.

Jakie badania należy zrobić przy ciągłym zmęczeniu?

Do jakiego lekarza z przewlekłym zmęczeniem należy się udać? Najpierw do lekarza rodzinnego, który przeprowadzi bardzo dokładny wywiad, a także zleci podstawowe badania laboratoryjne:

Morfologię,

Stężenie glukozy,

Elektrolity,

Próby wątrobowe i nerkowe,

TSH,

Lipidogram,

Kinazę kreatynową (przy bólu i osłabieniu mięśni),

Badania przesiewowe pod kątem zapalenia wątroby typu C, HIV czy nowotworów złośliwych.

Często udaje się ustalić przyczynę ciągłego zmęczenia na podstawie innych objawów i rozmowy z pacjentem, zwłaszcza w stanach ostrych. W razie potrzeby lekarz POZ kieruje chorego do odpowiedniego specjalisty na dalszą diagnostykę.

Jak leczyć ciągłe uczucie zmęczenia i senność?

Leczenie ciągłego zmęczenia polega albo na leczeniu choroby podstawowej, albo na wprowadzeniu konkretnych zmian w trybie życia.

Przy anemii z niedoboru żelaza oraz megaloblastycznej (z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego) bardzo ważne jest uzupełnienie deficytów mineralno-witaminowych, a w zaburzeniach endokrynologicznych – wyrównanie poziomu hormonów.

Z kolei zmiany w trybie życia najczęściej obejmują wprowadzenie regularnych ćwiczeń, zadbanie o odpoczynek i sen, a czasami również psychoterapię. Pomocna okazuje się też odpowiednia dieta na zwiększenie odporności fizycznej i psychicznej – bogata w owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste i zdrowe tłuszcze. Co ciekawe, domowe sposoby na odporność to nie tylko dieta czy suplementacja konkretnych preparatów, ale też właściwa higiena snu.

Ciągłe uczucie zmęczenia i senność – jak zadbać o higienę snu?

Sen jest bardzo ważnym elementem codzienności, na którym warto się skupić przy ciągłym uczuciu zmęczenia. Wprowadzenie dobrych nawyków w tej dziedzinie może poprawić jakość życia nie tylko wtedy, gdy za przemęczenie odpowiadają czynniki środowiskowe, ale też fizyczne i psychiczne. O czym należy pamiętać?

Śpij 7-9 godzin.

Nie pij alkoholu ani kofeiny przed nocnym odpoczynkiem.

Nie wystawiaj się na działanie niebieskiego światła co najmniej 2 godziny przed snem.

Zadbaj o odpowiednią temperaturę (ok. 20°C) i wilgotność, np. przewietrz sypialnię wieczorem.

Nie jedz za dużo na kolację.

Ogranicz czas drzemek w ciągu dnia do 30 minut.

Zadbaj o relaks i odprężenie, np. pomedytuj, pójdź na spokojny spacer, weź ciepłą kąpiel, poczytaj coś, posłuchaj kojącej muzyki.

Postaraj się, żeby w sypialni było cicho i ciemno (pomocne okazują się stopery do uszu i opaska na oczy albo zasłony zaciemniające).

Ciągłe uczucie zmęczenia – podsumowanie

Uczucie ciągłego zmęczenia może pojawić się w wielu sytuacjach. Niektóre problemy da się względnie łatwo rozwiązać (np. ograniczenie kofeiny), a inne wymagają długiej diagnostyki i specjalistycznego leczenia (np. PZP). Tak czy inaczej, jeśli przemęczenie utrudnia, a nawet uniemożliwia codzienne funkcjonowanie, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Źródła:

Wiercińska M., Ciągłe zmęczenie – przyczyny i choroby, których może być objawem, 2024. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/360967,ciagle-zmeczenie-przyczyny-i-choroby-ktorych-moze-byc-objawem. [dostęp: 9.12.2024].

Wiercińska M., Zespół przewlekłego zmęczenia - przyczyny, objawy, leczenie, 2024. https://www.mp.pl/pacjent/choroby/360978,zespol-przewleklego-zmeczenia-przyczyny-objawy-leczenie. [dostęp: 9.12.2024].

Stanek-Misiąg E., Zalewski P., To nie są osoby „zmęczone całe życie”, 2019. https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/filmy/207484,to-nie-sa-osoby-zmeczone-cale-zycie. [dostęp: 9.12.2024].

Yancey J. R., Thomas S. M., Zespół przewlekłego zmęczenia – rozpoznanie i leczenie, 2015. https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/121832,zespol-przewleklego-zmeczenia-rozpoznanie-i-leczenie. [dostęp: 9.12.2024].

Szczepaniak W., Przewlekłe zmęczenie: 10 najczęstszych przyczyn, 2019. https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/przewlekle-zmeczenie-10-najczestszych-przyczyn. [dostęp: 9.12.2024].