Kortyzol potocznie nazywany jest hormonem stresu, dlatego wiele osób uważa go za szkodliwy. Tymczasem hormon jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu i zarówno jego wysoki, jak i niski poziom mogą mieć negatywne konsekwencje dla zdrowia. Z tego artykułu dowiesz się, kiedy i jak zbadać poziom kortyzolu. Przeczytasz też, jak działa w organizmie oraz o czym świadczy jego nieprawidłowy poziom.
Spis treści
Co to jest kortyzol?
Kortyzol, czyli hormon stresu, to jeden z hormonów steroidowych. Produkowany jest w warstwie pasmowatej kory nadnerczy. Jego wydzielanie regulują inne hormony, głównie adrenokortykotropina (ACTH) wytwarzana przez przysadkę mózgową. Jest to też hormon zależny od rytmu dobowego, co oznacza, że jego poziom fizjologicznie zmienia się w ciągu doby. Najwyższe stężenie kortyzolu naturalnie występuje w godzinach porannych, a najniższe mniej więcej o północy.
Kortyzol – za co odpowiada?
Kortyzol kojarzony jest głównie ze stresem. Rzeczywiście jego wydzielanie wzrasta w sytuacjach zwiększonego napięcia. Ma za zadanie lepiej przygotować i wesprzeć organizm w niesprzyjających warunkach. Wpływ kortyzolu jest jednak zdecydowanie szerszy. Jak wpływa na codzienne funkcjonowanie?
- Kortyzol mobilizuje organizm do walki ze stresem poprzez stymulowanie produkcji adrenaliny oraz uwalniania glukozy z wątroby. Glukoza jest głównym źródłem energii dla organizmu, a adrenalina odpowiada m.in. za gotowość i mobilizację do działania.
- Kortyzol reguluje gospodarkę węglowodanowo-insulinową. Pod jego wpływem dochodzi do zwiększenia produkcji glukozy oraz obniżenia wydzielania insuliny, co powoduje wzrost glikemii. Dlatego w zaburzeniach takich jak insulinooporność czy cukrzyca redukcja stresu i nauka radzenia sobie z nim są bardzo ważnymi zaleceniami. Mogą mieć duży wpływ na regulację glikemii oraz przebieg choroby.
- Kortyzol wpływa również pracę układu odpornościowego i zdolność organizmu do zwalczania infekcji, a także radzenia sobie z urazami czy kontuzjami. Działa też przeciwzapalnie.
Czy kortyzol jest szkodliwy? W ostatnim czasie wzrosło zainteresowanie tym hormonem, co niestety przyczyniło się do powstania bardzo wielu mitów i nieścisłości na jego temat. Jaka jest zatem odpowiedź na to pytanie? W prawidłowych warunkach hormon spełnia wiele ważnych funkcji i chroni organizm przed negatywnym wpływem stresu. Problem pojawia się dopiero wtedy, kiedy poziom kortyzolu jest zbyt niski lub za wysoki.
Czujesz, że nie radzisz sobie ze stresem? Sprawdź nasze sprawdzone sposoby na stres. Znajdziesz tu kilkanaście pomysłów na to, co robić, aby zniwelować napięcie emocjonalne i negatywne konsekwencje stresu.
Jak zbadać kortyzol?
Badania na poziom kortyzolu nie są zalecane rutynowo. Wykonuje się je w konkretnych sytuacjach, kiedy występują objawy, problemy zdrowotne lub odchylenia w innych wynikach badań, które mogłyby mieć związek z nieprawidłowym poziomem tego hormonu. Jak sprawdzić, czy mam wysoki kortyzol?
- Najczęstszym badaniem diagnostycznym jest standardowe badanie z krwi. Należy je wykonać w godzinach porannych po dobrze przespanej nocy. Przed badaniem nie wolno jeść, ani podejmować intensywnej i zbędnej aktywności fizycznej, ponieważ może wpływać na wynik i fałszywie go zawyżać.
- W niektórych przypadkach zaleca się monitorowanie poziomu kortyzolu we krwi kilka razy dziennie oraz w nocy, aby sprawdzić zmiany jego stężenia w ciągu dnia. Tę metodę stosuje się w szpitalach na oddziałach endokrynologicznych.
- Innym sposobem jest badanie poziomu kortyzolu w moczu lub ślinie.
- O metodzie diagnostycznej powinien zadecydować lekarz i dobrać ją indywidualnie do pacjenta.
Kortyzol – norma
Jakie są normy na kortyzol? Prawidłowy poziom kortyzolu we krwi godzinach porannych powinien mieścić się w zakresie 7–25 µg/dl. Natomiast norma kortyzolu wieczorem wynosi 2–9 µg/dl. Wyników nie należy interpretować samodzielnie, aby nie wyciągać zbyt pochopnych, błędnych wniosków! Jeśli Twój wynik nie mieści się w zakresach normy, umów się do lekarza rodzinnego lub endokrynologa.
Wysoki kortyzol
Podwyższony poziom kortyzolu może mieć wiele przyczyn i dawać wiele niespecyficznych objawów. Nie należy go bagatelizować, ponieważ długofalowo może mieć negatywny wpływ na zdrowie. Metody leczenia wysokiego kortyzolu są zależne od przyczyny problemu. Czasem wystarczają zmiany stylu życia. W innych sytuacjach konieczne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego, a nawet operacyjnego.
Wysoki kortyzol – przyczyny
Wysoki kortyzol może występować w następujących przypadkach:
- Gruczolak przysadki wydzielający ACTH,
- Guz nadnerczy wydzielający ACTH,
- Guz nadnerczy wydzielający kortyzol,
- Rak płuc,
- Rak tarczycy,
- Długie leczenie lekami z grupy glikokortykosteroidów (stosowane są np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów).
Oczywiście wysoki kortyzol nie oznacza od razu poważnych problemów ze zdrowiem. Ważne jest, aby interpretacji wyniku dokonał doświadczony lekarz, który na podstawie wyników, historii medycznej i wyników innych badań profesjonalnie oceni, jaka jest przyczyna hiperkortyzolemii. Tym, co podnosi poziom kortyzolu, jest głównie stres, zarówno przewlekły, jak i nagły. Wysoki kortyzol może być również konsekwencją deprywacji snu, anoreksji, depresji, intensywnego uprawiania sportu. Podczas konsultacji z lekarzem możliwa będzie ocena, czy podwyższony kortyzol jest wynikiem przemęczenia i nieprawidłowego stylu życia bądź też innych problemów, wymagających leczenia.
- Bez względu na przyczynę warto jednak zadbać o prawidłową dietę, higienę snu, czas na odpoczynek i unikanie przebodźcowania.
- Pomocne mogą być też produkty na stres i poprawę nastroju oraz zioła na stres np. melisa, czy rumianek. Nie należy jednak stosować ich na własną rękę i bez konsultacji ze specjalistą, zwłaszcza jeśli przyjmujesz jakiekolwiek leki.
- Sprawdź też produkty na stres i nerwy dla seniorów, które pomogą wesprzeć układ nerwowy osób starszych, wzmocnić ich organizm i zredukować negatywne skutki stresu.
Podwyższony kortyzol – objawy
Jakie objawy daje wysoki kortyzol? Poniżej lista typowych dolegliwości.
- Odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy twarzy, szyi i karku, dając efekt tzw. księżyca w pełni oraz „bawolego karku”,
- Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, ból i zawroty głowy,
- Bezsenność, problemy ze snem, częste wybudzenia w nocy,
- Zaburzenia nastroju, objawy depresyjne,
- Osłabione libido, zaburzenia miesiączkowania,
- Obniżona odporność, częste infekcje,
- Ogólne osłabienie organizmu, zdolności do podejmowania codziennych aktywności i wysiłku fizycznego,
- Siniaki, fioletowe rozstępy na brzuchu,
- Trądzik,
- Osłabienie mięśni kończyn dolnych.
Niski kortyzol
Niski kortyzol podobnie jak jego podwyższony poziom wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia przyczynowego, aby przywrócić równowagę organizmu.
Przyczyny niskiego kortyzolu
Najczęstszą przyczyną niskiego kortyzolu jest choroba Addisona, czyli niedoczynność kory nadnerczy. Choroba ta może być spowodowana np. zaburzeniami autoimmunologicznymi lub wrodzonym niedoborem enzymów odpowiedzialnych za syntezę hormonów nadnerczowych.
Niski kortyzol – objawy
Dolegliwości, które mogą świadczyć o niskim kortyzolu to:
- Osłabienie,
- Omdlenia,
- Męczliwość,
- Senność niezależna od liczby przespanych godzin i jakości snu,
- Słaba tolerancja stresu i wysiłku fizycznego,
- Apetyt na słone produkty i pokarmy,
- Luźne stolce, biegunki,
- Niskie ciśnienie tętnicze krwi.
Warto podkreślić, że nie są to specyficzne objawy i mogą świadczyć również o wielu innych problemach zdrowotnych. Jeśli obserwujesz podobne dolegliwości u siebie, umów się do lekarza, zanim podejmiesz działania na własną rękę. Specjalista przeprowadzi z Tobą wywiad, zleci odpowiednie badania i zaproponuje dalsze postępowanie.
Prawidłowy poziom kortyzolu. Podsumowanie
Kortyzol nazywany jest hormonem stresu, ponieważ jego wydzielanie wzrasta w sytuacjach napięcia i zdenerwowania. Ma jednak wiele innych funkcji. Wpływa m.in. na metabolizm glukozy, pracę układu immunologicznego, zmniejsza stany zapalne. Mimo że badanie poziomu kortyzolu nie jest rutynowe, warto je wykonać w przypadku objawów, takich jak zaburzenia ciśnienia krwi, zmęczenie, problemy ze snem, ogólne osłabienie organizmu, problemy z gospodarką węglowodanowo-insulinową. Nieprawidłowy wynik kortyzolu może być konsekwencją zarówno czynników związanych ze stylem życia, jak również poważnych problemów zdrowotnych, nawet onkologicznych. Dlatego każdy wynik należy skonsultować z lekarzem, który znajdzie przyczynę i dobierze najlepszy sposób leczenia.
Źródła:
- Herman P. Kortyzol - norma, powyżej i poniżej normy, objawy, badanie, https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99731,kortyzol-norma-badanie-podwyzszony-poziom [dostęp: 09.08.2024]
- Kłósek P. Rola stresu psychologicznego w neuroendokrynnej regulacji pobierania pokarmu i powstawaniu otyłości, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2016.
- Musiała N., Hołyńska-Iwan I., Olszewska-Słonina D. Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i w stresie, Diagnostyka Laboratoryjna, 2018.
- Cortisol https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22187-cortisol [dostęp: 09.08.2024]
Podziel się artykułem ze znajomymi
