Zapalenie zatok przynosowych: objawy i leczenie. Jak rozpoznać?

Jedno z najnowszych badań podało, że w poprzedzającym go roku aż u 14% dorosłych Polaków (16% kobiet i 12% mężczyzn) stwierdzono zapalenie zatok przynosowych. Objawy tej powszechnej choroby łatwo pomylić z alergią bądź migreną. Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że więcej niż co siódma osoba z naszego otoczenia zmaga się z tą dolegliwością. A jak rozpoznać ją u siebie i jak leczyć? Dowiedz się z artykułu.

Co to jest zapalenie zatok przynosowych?

Zapalenie zatoki przynosowej (zazwyczaj jednak infekcja dotyczy obu zatok) to stan zapalny błony śluzowej wyścielającej przestrzenie powietrzne w kościach czaszki, które są połączone z jamą nosową. Człowiek ma ich 4 pary:

Zatoki szczękowe (zlokalizowane za policzkami),

Zatoki czołowe (w obrębie kości czołowej nad oczami),

Zatoki sitowe (między oczodołami, za nasadą nosa),

Zatokę klinową (głęboko za jamą nosową).

Zatoki przynosowe pełnią różne funkcje w organizmie, a wytwarzany przez nie śluz m.in. zatrzymuje drobinki kurzu, bakterie i wirusy oraz chroni błonę śluzową nosa przed wysychaniem. W odpowiednich warunkach są one dobrze przewietrzane i oczyszczane, co zapobiega zaleganiu wydzieliny i namnażaniu bakterii. Jednak czasami błona śluzowa  ulega obrzękowi i zaczyna produkować nadmierną ilość wydzieliny. Powoduje to zaburzenie drenażu, a w konsekwencji rozwój stanu zapalnego, który dość szybko zajmuje także błonę śluzową nosa.

Zapalenie zatok przynosowych: rodzaje

Zapalenie zatok przynosowych można podzielić ze względu na przyczynę oraz czas trwania choroby.

Wirusowe zapalenie zatok przynosowych

Wirusowe zapalenie zatok jest najczęstszą postacią dolegliwości, np. towarzyszy przeziębieniu wywołanemu przez m.in. rino- lub adenowirusy. Objawy osiągają największe nasilenie w ciągu pierwszych 48 godzin, po czym stopniowo się zmniejszają i zwykle znikają po 7-10 dniach.

Bakteryjne zapalenie zatok przynosowych

Szacunki wskazują, że zaledwie 0,5-2% wirusowych zapaleń zatok u dorosłych przechodzi w bakteryjne (u dzieci odsetek ten wynosi 5-10%). Bakteryjne zapalenie zatok częściej rozwija się w przebiegu alergicznego obrzęku błon. Łatwo je odróżnić od wirusowego, ponieważ nierzadko towarzyszy wysoka gorączka >38°C, a objawy pogarszają się po 5-7 dniach.

Grzybicze zapalenie zatok przynosowych

Grzybicze zapalenie zatok występuje rzadko, ale może mieć ciężki przebieg. Wynika to z faktu, że grzyby (np. z rodzaju Aspergillus czy Mucor) wrastają w tkanki, niszcząc naczynia krwionośne i szerząc się na sąsiednie struktury. Jeśli infekcja przedostanie się do wnętrza czaszki, może doprowadzić do uszkodzenia wzroku, a nawet śmierci. Na szczęście takie sytuacje są niezwykle rzadkie i dotyczą głównie osób z osłabionym układem odpornościowym (np. pacjentów z niekontrolowaną cukrzycą, neutropenią, po przeszczepach, z HIV/AIDS).

Alergiczne zapalenie zatok przynosowych

Częściej spotyka się nieinwazyjne postaci grzybiczego zapalenia zatok, do których zalicza się m.in. alergiczne grzybicze zapalenie zatok. Wynika to z reakcji alergicznej na grzyby obecne w środowisku. Inne alergeny (pyłki traw i drzew, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt) też mogą prowadzić do uogólnionego stanu zapalnego błony śluzowej, co powoduje ich obrzęk i nadprodukcję wydzieliny. Charakteryzuje się sezonowością i długotrwałym przebiegiem.

Ostre a przewlekłe (chroniczne) zapalenie zatok przynosowych

Zapalenie zatoki przynosowej dzieli się także na ostre lub przewlekłe w zależności od czasu trwania schorzenia. Ostre zapalenie zatok definiuje się jako epizod trwający krócej niż 12 tygodni (ponad 90% przypadków ma podłoże wirusowe). Z kolei przewlekłe zapalenie trwa ponad 3 miesiące i może przebiegać wraz z okresami remisji i zaostrzeń symptomów. Ocenia się, że cierpi na nie 12% światowej populacji.

Zapalenie zatok przynosowych: przyczyny

Bezpośrednią przyczyną zapalenia zatok jest najczęściej infekcja wirusowa, rzadziej bakteryjna lub grzybicza. Jednak to, czy dojdzie do rozwoju choroby, zależy od wielu czynników sprzyjających, np.:

• Nawracających infekcji górnych dróg oddechowych,
• Anatomicznych wad nosa – skrzywienie przegrody, deformacje małżowin nosowych, wąskie ujścia zatok i polipy blokują drenaż zatok,
• Obniżona odporność i choroby współistniejące (nawet zębów),
• Palenie tytoniu i zanieczyszczenia powietrza, które przyczyniają się do przewlekłego nieżytu nosa,
• Astma oskrzelowa i nietolerancja aspiryny (AERD) – u osób z tzw. triadą aspirynową (astma + polipy nosa + nadwrażliwość na aspirynę/NSAIDs) występuje przewlekłe nasilone zapalenie zatok, często oporne na leczenie,
• Niezdrowa dieta.

Objawy zapalenia zatok przynosowych

Jak rozpoznać zapalenie zatok przynosowych? Charakterystyczne objawy dotyczą zarówno nosa, jak i zatok przynosowych oraz ogólnego samopoczucia. Często przypominają przedłużone przeziębienie. Do głównych symptomów zaliczają się:

• Problemy ze swobodnym oddychaniem,
• Katar, który może występować jako wyciek z przednich nozdrzy lub spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła (tzw. katar tylny). Przy wirusowej infekcji lub przy alergicznym nieżycie nosa jest wodnisty i przezroczysty. Zaś katar bakteryjny ma ropny charakter,
• Katar z krwią – może się pojawiać zwłaszcza przy suchym powietrzu lub intensywnym wydmuchiwaniu nosa,
• Pulsujący i przeszywający ból głowy (43% badanych) lub uczucie rozpierania w obrębie twarzy, które nasilają się przy pochylaniu głowy do dołu, przy kaszlu czy wysiłku,
• Upośledzenie lub utrata węchu.

Do dodatkowych objawów należą m.in.: ból głowy, uczucie ogólnego rozbicia i zmęczenia, czasem podwyższona temperatura ciała/gorączka czy uczucie zatkania ucha (wskutek obrzęku trąbek słuchowych towarzyszącego infekcji). W przypadku zajęcia zatok sitowych może wystąpić też obrzęk powiek i okolicy oka. Warto dodać, że może wystąpić sam ból zatok bez kataru, spowodowany obrzękiem i wzrostem ciśnienia.

Zapalenie zatok przynosowych: leczenie i diagnoza

Jak leczyć zapalenie zatok przynosowych? Postępowanie zależy od rodzaju i nasilenia choroby. W tym celu lekarz (zazwyczaj laryngolog) musi zlecić takie badania jak:

• Tomografię komputerową – bardzo dokładnie pokazuje stan wszystkich zatok i ewentualne zmiany (np. polipy, zgrubienia śluzówki, poziomy płynu, wady anatomiczne),
• Endoskopię nosa i zatok,
• Badania alergologiczne i mikrobiologiczne wydzieliny.

Leczenie zatok zaczyna się od złagodzenia objawów i zmniejszenia nieżytu nosa. W infekcji o podłożu wirusowym mogą wystarczyć domowe sposoby na katar (np. irygacja jam nosowych) i leki obkurczające błonę śluzową nosa. Warto jednak podkreślić, że szczególnie środki donosowe nie powinny być stosowane dłużej niż 5-7 dni, bo grozi to nasileniem kataru i uszkodzeniem śluzówki nosa.

Natomiast w zakażeniach bakteryjnych oraz ciężkich przypadkach konieczne bywa zastosowanie leków celowanych – antybiotyków, leków przeciwhistaminowych, a czasem sterydów (w przewlekłym zapaleniu stosuje się je przez wiele tygodni, a nawet miesięcy) lub zabiegów operacyjnych.

Należy pamiętać, że to lekarz decyduje o tym, co na zapalenie zatok przynosowych będzie najlepsze w danym przypadku. Nie zaleca się na własną rękę rozpoczynania antybiotyków czy sterydów donosowych bez konsultacji.

Zapalenie zatok przynosowych: domowe sposoby

Wszelkie domowe sposoby leczenia zapalenia zatok należy traktować tylko jako uzupełnienie właściwego leczenia bądź profilaktykę zapobiegającą rozszerzaniu się infekcji.

Zapalenie zatok przynosowych: podsumowanie

Zapalenie zatok przynosowych to powszechna dolegliwość, co nie oznacza, że jest błaha. Według wspomnianego na początku badania prawie 40% chorujących korzysta ze zwolnienia lekarskiego, co wpływa na pogorszenie ich sytuacji finansowej. Znacznie więcej odczuwa obniżenie jakości życia: przewlekłe zmęczenie, zaburzenia snu i brak węchu wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie. Z kolei nieleczone zapalenie wiąże się z poważnymi powikłaniami, jak zaostrzenie astmy, a nawet rozwój zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Nie ma więc co czekać, aż nieżyt nosa sam ustąpi, ponieważ nawet przewlekłe zapalenie zatok można skutecznie wyleczyć.