Katar bakteryjny: jak go rozpoznać i skutecznie leczyć?

Katar bakteryjny jest bardzo nieprzyjemną dolegliwością, która może dotyczyć zarówno osób dorosłych, jak i dzieci. Aby odróżnić go od kataru wirusowego należy przede wszystkim obserwować przebieg infekcji. Dowiedz się, jakie są objawy kataru bakteryjnego, a także farmakologiczne i domowe sposoby radzenia sobie z nim.

Czym jest katar bakteryjny?

Katar bakteryjny to stan zapalny błony śluzowej nosa. Przebiega z charakterystycznymi nieprzyjemnymi objawami. Nie jest tak częstym zjawiskiem, jak mogłoby się wydawać. Kiedy można przypuszczać, że w wydzielinie z nosa są bakterie? W przypadku przedłużających się infekcji, pogarszania się stanu zdrowia, bólów twarzy i zmian w wyglądzie wydzieliny. Katar bakteryjny jest najczęściej powikłaniem wcześniejszej infekcji wirusowej, a bakteriami odpowiedzialnymi za nadkażenia są:

·       Streptococcus pneumoniae;

·       Haemophilus influenzae;

·       Moraxella catarrhalis;

·       Staphylococcus aureus.

Teraz przyjrzymy się dokładniej objawom kataru bakteryjnego. Są to:

·       obecność gęstej, ropnej wydzieliny z nosa - może mieć kolor żółty lub zielony, co jest wynikiem obecności ropy. Często ma nieprzyjemny zapach;

·       uczucie zatkanego nosa - pacjenci mają trudności w oddychaniu przez nos z powodu obrzęku błony śluzowej oraz gromadzenia się gęstej wydzieliny, którą trudniej wydmuchać;

·       ból głowy i twarzy – jest silny, zwłaszcza przy pochylaniu się. Pacjent ma uczucie rozpierania twarzy, co sugeruje zapalenie zatok;

·       gorączka powyżej 38,5°C - może sugerować bardziej zaawansowaną infekcję;

·       występowanie męczącego kaszlu i drapania w gardle - spływająca wydzielina może powodować mokry kaszel oraz uczucie drapania w gardle;

·       zaburzenia smaku i węchu - osoby z katarem bakteryjnym często skarżą się na osłabienie zdolności do rozpoznawania smaków oraz zapachów;

·       ogólne złe samopoczucie.

Czy katar bakteryjny jest zaraźliwy? Sam stan zapalny w obrębie zatok, jamy nosowej, ucha czy gardła nie jest zaraźliwy. Ale wirusy i bakterie, które mogą go wywołać - już tak. Zakażenia bakteryjne przenoszą się drogą kropelkową. Często myjmy ręce, unikajmy kontaktu z innymi osobami, jeśli czujemy się chorzy.

Katar bakteryjny czy wirusowy - jak odróżnić?

Mam katar wirusowy czy bakteryjny? Takie pytanie często zadają zaniepokojeni pacjenci. Aby odróżnić te dwa rodzaje kataru, warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych cech charakterystycznych dla obu typów infekcji:

·       początek choroby - objawy kataru wirusowego rozwijają się szybko. Symptomy infekcji bakteryjnej - zdecydowanie wolniej;

·       wygląd wydzieliny z nosa – przy zapaleniu wirusowym początkowo jest wodnista, z czasem może stać się gęstsza. Zwykle ma kolor przezroczysty lub lekko żółtawy, ale może mieć też kolor zielonkawy. W infekcji bakteryjnej katar jest zwykle gęsty, ropny, o kolorze żółtym, zielonym, żółto-zielonym, a nawet rdzawym. Jest trudniejszy do usunięcia.

·       czas trwania i nasilenie objawów - katar bakteryjny z reguły ma bardziej nasilone objawy i trwa dłużej niż wirusowy;

·       dodatkowe objawy – infekcji wirusowej często towarzyszy ból gardła, kaszel, bóle mięśni, stan podgorączkowy i ogólne złe samopoczucie. W przypadku bakteryjnego kataru objawy są nasilone, długo utrzymuje się wysoka gorączka, chrypka oraz powiększenie węzłów chłonnych głowy i szyi, a także nasilające się bóle głowy zwłaszcza przy pochyleniu.

Rozpoznanie kataru bakteryjnego nie opiera się jedynie na kolorze wydzieliny. W tym miejscu należy rozwiać mit, że zielony i żółty katar zawsze jest bakteryjny, a wirusowy zawsze przezroczysty. Również informacja o gęstości kataru, a nawet wysokość gorączki, nie daje jednoznacznej odpowiedzi co do przyczyn choroby. Ważne jest obserwowanie nasilenia objawów oraz przebiegu infekcji.

Ile trwa katar bakteryjny?

Katar bakteryjny zazwyczaj trwa od 7 do 10 dni. U 25% chorych objawy mogą utrzymywać się do 3 tygodni. Ich pogorszenie po 5 dniach trwania choroby czy utrzymywanie się objawów powyżej 10 dni może świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym. W przypadku braku odpowiedniego leczenia, te ramy czasowe mogą się przedłużyć. W przypadku wdrożenia skutecznego leczenia, objawy zaczynają ustępować już po 24-48 godzinach.

Czy katar bakteryjny sam przejdzie? Zauważono, że ostra infekcja bakteryjna zatok przynosowych, której towarzyszy katar bakteryjny u około 70% pacjentów ustępuje samoistnie w ciągu 14 dni. Przewlekła infekcja bakteryjna zatok z katarem wymaga zawsze konsultacji z lekarzem, a jej całkowite ustąpienie zdarza się rzadko.

Leczenie kataru bakteryjnego

Katar wirusowy leczy się przede wszystkim objawowo, podczas gdy infekcje bakteryjne mogą dodatkowo wymagać stosowania antybiotyków. Leczenie kataru bakteryjnego obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i metody domowe.

Leki na katar bakteryjny

W przypadku obecności kataru bakteryjnego lekarz może zalecić/przepisać:

·       antybiotyki – są skuteczne na katar bakteryjny. Najczęściej zalecana jest amoksycylina, którą należy przyjmować doustnie przez około 10 dni. Ważne jest, aby stosować się do zaleceń lekarza dotyczących dawkowania antybiotyku i czasu trwania terapii;

·       leki działające objawowo – stosowane w łagodzeniu dolegliwości:

-       krople do nosa - preparaty z oksymetazoliną lub ksylometazoliną, które obkurczają błonę śluzową nosa. Należy je stosować krótko (3-5 dni) ze względu na ryzyko rozwoju m.in. polekowego czy suchego zapalenia błony śluzowej nosa, a nawet zaniku błony śluzowej;

-       leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe - paracetamol oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen) są wskazane w przypadku utrzymującego się bólu i gorączki;

-       preparaty ziołowe – zioła, takie jak kwiat bzu czarnego, werbena czy korzeń goryczki mogą pomóc w rozrzedzeniu wydzieliny z nosa. Występują w postaci syropu, saszetek czy tabletek;

-       rozgrzewające maści z olejkami eterycznymi - sosnowym, lawendowym, miętowym, eukaliptusowym, terpentynowym czy majerankowym, które poprawiają przepływ powietrza przez drogi oddechowe.

Domowe sposoby na katar bakteryjny 

Domowa kuracja jest objawowa. Co jest skuteczne? Przede wszystkim odpoczynek, leżenie w łóżku, unikanie sytuacji stresowych. Dobrze sprawdzają się ciepłe napoje, m.in.: herbata z cytryną i imbirem, sok z malin, mleko z masłem, miodem i czosnkiem, ale też lekkostrawny rosół. Co jeszcze pomoże złagodzić objawy towarzyszące katarowi bakteryjnemu?

·       inhalacje z soli fizjologicznej lub olejków eterycznych - które mogą przynieść ulgę, udrażniając nos poprzez rozrzedzenie wydzieliny i ułatwieniu jej usunięcia.

·       płukanie nosa wodą morską – stanowi skuteczny sposób na oczyszczenie nosa z zalegającej wydzieliny;

·       regularne nawilżanie powietrza - utrzymanie odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniu wspiera regenerację błony śluzowej nosa;

·       picie dużej ilości płynów – np. nieschłodzonej niegazowanej wody mineralnej w przypadku wystąpienia gorączki.

Katar bakteryjny u dzieci

Katar bakteryjny u dziecka nie jest często występującym schorzeniem. Rozwija się głównie jako powikłanie po wcześniejszym zakażeniu wirusowym. Infekcje wirusowe są powszechne wśród najmłodszych pacjentów. Jednak, jeśli już katar bakteryjny wystąpi, może stać się on poważnym problemem zdrowotnym.

Objawy i przebieg kataru bakteryjnego u dzieci

Katar bakteryjny u dzieci charakteryzuje się podobnymi objawami jak u osób dorosłych. Zostały one opisane powyżej.

U małych dzieci często występuje podwyższona temperatura. Niemowlęta czy małe dzieci w wieku przedszkolnym mogą mieć słabszy apetyt podczas choroby. Są senne i nie mają chęci do zabawy. Kaszel, nasilający się w nocy jest charakterystyczny u dzieci.

Katar bakteryjny u dzieci wymaga odpowiedniej diagnostyki oraz szybko wdrożonego leczenia przez lekarza pediatrę.

Leczenie kataru bakteryjnego u dzieci

W bakteryjnym zapaleniu zatok przynosowych u dzieci o łagodnym i umiarkowanie ciężkim nasileniu bez dodatkowych obciążeń nie stosuje się antybiotykoterapii, lecz leczenie objawowe.

U dzieci zaleca się stosowanie antybiotyku - amoksycyliny jako leku pierwszego wyboru w przypadku:

·       potwierdzonego zakażenia bakteryjnego o ciężkim przebiegu;

·       często nawracającego kataru bakteryjnego o ciężkim przebiegu;

·       nasilania się objawów;

·       wystąpienia powikłań.

W leczeniu uzupełniającym kataru bakteryjnego u dziecka nie można zapominać o:

·     higienie nosa - regularne oczyszczanie nosa za pomocą aspiratora lub gruszki jest kluczowe, zwłaszcza u małych dzieci, które nie potrafią samodzielnie wydmuchać nosa. Również stosowanie soli fizjologicznej czy roztworów wody morskiej może pomóc w nawilżeniu błon śluzowych i rozrzedzeniu wydzieliny, a także w zmniejszeniu obrzęku śluzówki oraz płukanie nosa oraz zatok przy pomocy zestawów do irygacji;

·       inhalacjach – opisane powyżej. Najmłodszym dzieciom zaleca się nebulizatory;

·       preparatach obkurczających błonę śluzową - (np. oksymetazolina, ksylometazolina w postaci kropli czy sprayu) mogą być stosowane przez krótki czas (3-5 dni) w celu zmniejszenia przekrwienia. Co jest niezmiernie istotne - przyjmując leki donosowe, należy podawać je na boczną ścianę przewodów nosowych (np. na zasadzie skrzyżowanych rąk – lewą ręka do prawego nozdrza w kierunku kącika oka po tej samej stronie i odwrotnie);

·       lekach przeciwbólowych i przeciwgorączkowych - paracetamolu oraz ibuprofenie w dawkach odpowiednich do masy ciała dziecka;

·       lekach mukolitycznych - pomagają rozrzedzić gęstą wydzielinę, co ułatwia jej usuwanie.

Jakie są dodatkowe znane sposoby leczenia kataru bakteryjnego u dziecka?

Nie można zapominać o odpowiedniej ilości płynów. Najlepiej podawać dzieciom do picia wodę lub herbatki smakowe bez cukru. Utrzymywanie odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniu może wspierać regenerację błony śluzowej nosa i zmniejszać dyskomfort. Rodzice powinni zapewnić dziecku dużą ilość snu. Układanie w pozycji, gdzie głowa jest wyżej niż klatka piersiowa może pomóc w łatwiejszym oddychaniu i zapewnić lepszy wypoczynek w czasie choroby.

Bibliografia:

1.    Fal AM, Babicki M i wsp. 2021. Diagnostyka i leczenie wybranych infekcji oraz stanów zapalnych dróg oddechowych. Wytyczne dla lekarzy POZ. Lekarz POZ; 7 (5)

2.    Wardas P, Markowski J, Piotrowska-Seweryn A. 2014. Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem. Forum Medycyny Rodzinnej; 8:4.

3.    Grad A, Bartoszewicz L i wsp. 2009. Rozpoznanie i leczenie alergicznego nieżytu nosa. Pediatria Medycyna Rodzinna; 5:3.

4.    Ostre i przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych u dzieci. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/75983,ostre-i-przewlekle-zapalenie-blony-sluzowej-nosa-i-zatok-przynosowych-u-dzieci (data dostępu: 26.01.2025)

5.    Zapalenie zatok przynosowych. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.2. (data dostępu: 26.01.2025)