Kolor kataru - co może powiedzieć o naszym zdrowiu?

Dr nauk med. Olga Sadowska

Kolor kataru może być ważnym wskaźnikiem stanu zdrowia. Wydzielina z nosa może być przezroczysta, biała, zielona, żółta, brunatna, czerwona, a nawet czarna. Dowiedz się, jakim dolegliwościom mogą towarzyszyć jej poszczególne barwy. Przeczytaj, kiedy i jaki kolor kataru powinien nas zaniepokoić.

Czy kolor kataru ma znaczenie?

O czym świadczy kolor kataru? Okazuje się, że ma on istotne znaczenie diagnostyczne i dlatego też lekarze często zwracają uwagę na kolor wydzieliny z nosa. Ta informacja może pomóc w namierzeniu potencjalnej przyczyny dolegliwości. Wszelkiego rodzaju urazy, infekcje bakteryjne czy wirusowe, alergie czy też choroby zatok mogą zmienić kolor wydzieliny z nosa.

Czy kolor kataru może wskazywać na rodzaj infekcji? Istnieje powszechna opinia, że zielony oraz żółty katar ma zawsze podłoże bakteryjne, a przezroczysty wirusowe. Jest to mit. Zawsze wymagane jest wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych, a także przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem.

Należy zaznaczyć, że kolor nie zawsze jest najlepszym wskaźnikiem tego, czy powinno się udać się do lekarza. Warto zawsze zwracać uwagę na czas trwania choroby i nasilenie pozostałych objawów.

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, ustanowionej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), katar, czyli ostry nieżyt nosa, oznaczony został symbolem J000. W nowszej wersji Klasyfikacji ICD-11, symbolem CA00.

Zmiany koloru kataru w trakcie infekcji

Błona śluzowa nosa ulega ciągłemu narażaniu na zmienne czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne. W związku z tym, na bieżąco produkuje wydzielinę, która ma za zadanie chronić nos i zatoki przed zagrożeniami środowiskowymi – jest to zjawisko fizjologiczne.

Zmiany w kolorze kataru mogą wynikać z:

reakcji układu odpornościowego na infekcje;

wtórnych infekcji bakteryjnych;

urazów, podrażnień towarzyszących infekcji;

czasu trwania infekcji.

W trakcie przeziębienia można zaobserwować zmiany koloru i konsystencji kataru. Stan zapalny błon śluzowych nosa, który wywołuje katar utrzymuje się zazwyczaj od 5 do 7 dni.

Występują trzy fazy infekcji wirusowej. Jakie?

Faza początkowa, naczyniowa. Na początku infekcji, organizm człowieka uruchamia mechanizmy obronne. Rozpoczyna się stan zapalny. Błona śluzowa w obrębie jamy nosowej staje się bardziej przekrwiona, obrzęknięta i produkuje wodnisto-śluzową wydzielinę. Dzieje się tak, ponieważ organizm chce „wypłukać” wirusy, bakterie, alergeny czy też inne czynniki drażniące. W tej fazie katar jest zazwyczaj bezbarwny lub biały. Pojawiają się pierwsze objawy:

uczucie zatkania nosa;

osłabienie;

niekiedy gorączka;

odwodnienie.

Z czasem, gdy stan zapalny się nasila, zmienia się konsystencja i kolor kataru.

Faza komórkowa. Charakteryzuje się zmianami wyglądu i konsystencji wydzieliny. Najczęściej ma kolor biały. W tym okresie jest gęsta i trudna do usunięcia, zalegając w jamie nosowej. Efektem tego jest uczucie rozpierania twarzy od wewnątrz i bóle głowy. Pogłębiające się odwodnienie pacjenta prowadzi do jeszcze większego pogorszenia samopoczucia i braku siły. Zaczyna on oddychać przez usta, co powoduje dodatkową utratę wody, wysuszanie śluzówki gardła, a także zaburzenia węchu i smaku.

Faza końcowa. W miarę postępu infekcji, katar może stać się żółty lub zielony. Zmiana zabarwienia wydzieliny jest związana z wysoką liczbą białych krwinek walczących z drobnoustrojami, a także z obecnością substancji przeciwzapalnych oraz zniszczonych tkanek. W fazie końcowej infekcji czasem może powstać wtórne zakażenie bakteryjne. Towarzyszy mu zmiana wydzieliny z nosa na bardziej gęstą i zielono-brunatną oraz nieprzyjemny zapach z powodu produkcji dużej ilości ropy. Występuje przeważnie gorączka. W tej fazie konieczna jest wizyta u lekarza POZ, a następnie podanie antybiotyku.

Najczęstsze kolory kataru. Co oznaczają?

Poniżej przedstawiamy krótki przegląd najczęstszych kolorów kataru z ogólnym opisem ich znaczenia.

Przezroczysty katar

Wodnista, przejrzysta wydzielina z nosa jest wynikiem rozszerzenia i wzrostu przepuszczalności licznych naczyń krwionośnych błony śluzowej jamy nosowej. Warto zaznaczyć, że przezroczysty kolor kataru jest często uważany za najmniej niepokojący.

Zwykle oznacza początkową fazę stanu zapalnego o podłożu wirusowym. Podczas zakażenia koronawirusem (covid, SARS-CoV-2) wydzielina początkowo jest obfita, wodnista, lejąca, rzadka, bezbarwna i bezzapachowa. Po pewnym czasie może stawać się nieco mętna i nabierać kremowego zabarwienia i konsystencji.

Taki katar występuje również podczas ciążowego nieżytu nosa. Kiedy przezroczystemu katarowi towarzyszą swędzenie, łzawienie oczu i kichanie, świadczy to o reakcji alergicznej (np.: na pyłki, sierść kotów i psów oraz roztocza). Ten stan jest nazywany alergicznym nieżytem nosa.

Biały katar

Biały kolor kataru wskazuje na infekcję jamy nosowej lub przeziębienie. Jest efektem zapalenia tkanek, miejscowego obrzęku i spowolnienia przepływu śluzu. Występuje wtedy uczucie zatkanego nosa.

Wydzielina zawiera mniej wody, stając się gęsta i mętna. Objawy zwykle pojawiają się od jednego do trzech dni po ekspozycji na wirusa. Szczególnie podatne na przeziębienia są dzieci.

Dorośli mogą doświadczyć od dwóch do trzech przeziębień rocznie. Ten rodzaj kataru z reguły nie powinien nas niepokoić. Jednak kiedy trwa długo i stan chorego się nie poprawia, a nawet pogarsza, należy zasięgnąć porady lekarskiej.

Żółty katar

Żółty kolor kataru może oznaczać nasilenie trwającej infekcji. Kolor żółty pochodzi ze zniszczonych leukocytów, czyli krwinek, które walczyły z infekcją.

W skład gęstej wydzieliny wchodzą zatem: martwe komórki układu odpornościowego, zabite drobnoustroje i uszkodzone tkanki. Żółtemu katarowi może towarzyszyć gorączka i ogólne osłabienie.

Nie zawsze wskazuje on na infekcję bakteryjną. Wiedza o czasie trwania infekcji, może pomóc wskazać przyczynę choroby. Zakażenia wirusowe zazwyczaj trwają od 7-10 dni. Infekcje o cięższym przebiegu, trwające dłużej niż 10 dni mają zazwyczaj podłoże bakteryjne. W takiej sytuacji warto skonsultować się z lekarzem.

Zielony katar

Zielony kolor kataru często oznacza przewlekający się stan zapalny, m.in: zatok. Często kojarzy się z infekcją bakteryjną, ale nie zawsze tak jest. Zielony katar nie zawsze jest powodem do wizyty u lekarza. W rzeczywistości, infekcje zatok mogą mieć charakter zarówno wirusowy, jak i bakteryjny.

Kolor zielony pochodzi z tego samego źródła, co wyżej opisany katar o barwie żółtej. Ma gęstszą konsystencję, wobec czego pacjent często odczuwa ucisk w okolicy twarzy, ma trudności w oddychaniu oraz zaburzenia węchu.

Również obecność ciał obcych w przewodach nosowych może powodować powstawanie żółtej lub zielonej wydzieliny. W takim przypadku należy szukać pomocy medycznej - usunięcie kłopotliwego przedmiotu wyeliminuje przykre objawy.

Brązowy lub czerwonawy katar

Brązowy lub czerwonawy kolor kataru może być wynikiem wynaczynienia krwi do jamy nosowej, np. w wyniku urazu w bliższej lub dalszej przeszłości. Krew, która znajduje się poza naczyniem krwionośnym, jest traktowana przez układ odpornościowy, jako ciało obce. Dochodzi do niszczenia krwinek czerwonych, czyli hemolizy. Takie zniszczone fragmenty krwinek zabarwiają wydzielinę z nosa na kolor brązowy.

Należy podkreślić, że ten kolor często wymaga konsultacji lekarskiej w celu znalezienia przyczyny przebytego krwawienia. Również obecność zanieczyszczeń (kurzu, pyłków), ciał obcych czy też wprowadzonych substancji (np.: papryki, tabaki) może zabarwić katar na brązowo.

Czerwony lub różowy katar

Taki rodzaj kataru najczęściej wynika z podrażnienia lub urazu błony śluzowej nosa, co prowadzi do krwawienia. Jeśli wydzielina z nosa jest zabarwiona krwią, może to świadczyć o obecności poważnej choroby układu oddechowego (np. gruźlicy czy nowotworów nosogardzieli).

Częściej jednak obecność krwi jest efektem:

pękających naczynek krwionośnych na skutek stanu zapalnego;

zbyt częstego stosowania kropli do nosa w czasie przeziębienia;

narażenia na suche powietrze;

intensywnego wydmuchiwania powietrza z nosa;

uderzenia w nos.

Warto wspomnieć o tym, że czerwony kolor kataru może wynikać z obecności słabych, kruchych naczynek w obrębie jamy nosowej. Co może je wzmocnić? Suplementy diety i leki uszczelniające naczynia krwionośne (witamina C, rutyna, diosmina, resweratrol itp).

Czerwony lub różowy katar może również wystąpić u kobiet w ciąży z powodu zwiększenia objętości krwi i działania żeńskich hormonów.

Czarny lub szary katar

Taki rodzaj kataru występuje u czynnych i biernych palaczy tytoniu, a także u osób zażywających niektóre narkotyki. Silnie zanieczyszczone powietrze, szczególnie na terenach przemysłowych, czy w zatłoczonych dużych miastach, może sprawić, że wydzielina z nosa będzie zabarwiona na czarny kolor.

Czarny śluz w nosie może być również oznaką infekcji grzybiczej, która może wystąpić u osób z osłabionym układem odpornościowym.

Kolor kataru u dzieci i niemowląt

Katar u niemowlaka jest początkowo przezroczysty, wodnisty, następnie robi się gęsty i w pomyślnym przebiegu infekcji ustępuje samoistnie bez leczenia. Jest najczęściej związany z przeziębieniem.

Interpretacja koloru kataru u dzieci i dorosłych jest zasadniczo podobna, jednakże istnieją pewne różnice w kontekście objawów towarzyszących:

dzieci są bardziej podatne na alergie sezonowe, co może prowadzić do częstszej obecności przezroczystego kataru w porównaniu do dorosłych;

u dzieci objawy alergii takie jak świąd nosa czy łzawienie mogą być bardziej wyraźne. U dorosłych natomiast mogą występować inne objawy ogólne, które mogą wskazywać na poważniejsze infekcje;

dzieci często doświadczają większej liczby infekcji wirusowych z powodu niedoskonałych mechanizmów układu odpornościowego, co może wpływać na częstość, kolor i konsystencję kataru.

Katar, kaszel, stan podgorączkowy czy gorączkę spotyka się nierzadko u ząbkujących dzieci. Z czego to wynika? Po pierwsze - stosunkowo długi okres ząbkowania u dzieci pokrywa się, ze zwiększonym ryzykiem zapadalności na choroby infekcyjne.

Po drugie - ząbkujące dzieci chętnie wkładają rączki lub przedmioty, na których mogą znajdować się chorobotwórcze wirusy czy bakterie do buzi. Ząbkowaniu może towarzyszyć katar wodnisty i przezroczysty. Jeżeli nie towarzyszy mu wysoka gorączka, to nie ma powodu do obaw.

Kiedy kolor kataru powinien nas zaniepokoić?

Zdarza się, że kolor kataru (wraz z towarzyszącymi mu objawami) może wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne.

Konsultacja lekarska jest zalecana w następujących sytuacjach:

obecność kataru o barwie żółtej lub zielonej, który utrzymuje się dłużej niż 10 dni i towarzyszy mu gorączka powyżej 38°C;

obecność wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu;

obecność silnych bólów głowy wokół lub za oczami i w tylnej części szyi;

wrażliwość na światło;

uporczywe wymioty;

obecność obrzęków wokół oczu lub cieni pod oczami;

czerwona wydzielina z nosa;

przechodzenie kataru w stan przewlekły, co powoduje zapalenie zatok przynosowych, uszu a nawet zapalenie oskrzeli i płuc.

Bibliografia:

R. Szamborski, Katar – etiologia i skuteczne leczenie, 2009

R. Fornal, R. Kurzawa, Ł. Błażowski, I. Sak, Nieżyt nosa – najważniejsze fenotypy i endotypy oraz zasady leczenia, Alergia Astma Immunologia, 2015, 20 (4): 242-252