Wygląd paznokci a choroby – co mogą oznaczać zmiany na paznokciach rąk i nóg?

Patologiczne zmiany paznokci stanowią nie tylko problem estetyczny, ale również zdrowotny i terapeutyczny. Mogą być bolesne, ograniczać codzienną aktywność, utrudniać wykonywanie pracy zawodowej i obniżać jakość życia. Jakie choroby można podejrzewać na podstawie takich zmian? Sprawdź, co wygląd paznokci mówi o twoim zdrowiu.

Budowa i funkcje zdrowego paznokcia

Paznokcie, dzięki swej budowie, poprawiają funkcjonalność obwodowej części palców. Płytka paznokciowa z przyległymi tkankami wchodzi w skład aparatu paznokciowego.

Zdrowa płytka paznokcia jest twardą, przezroczystą, wypukłą i stosunkowo gładką strukturą o różowym zabarwieniu.

Płytki paznokciowe pełnią wiele ról:

• chronią paliczki dystalne (końcowe części kości palców);

• zwiększają wrażliwość na bodźce dotykowe;

• poprawiają ruchy palców i ułatwiają drapanie;

• wpływają na estetykę ręki i palców.

Wszystkie struktury aparatu paznokciowego mogą być objęte procesem patologicznym. Stosunkowo często rozpoznaje się choroby:

• płytki paznokcia,

• macierzy paznokcia (odpowiadającej za tworzenie płytki),

• obłączka paznokcia – półksiężycowatego zbielenia (lunula);

• łożyska paznokcia, ściśle połączonego z płytką (od obłączka do końcowego brzegu paznokcia);

• wałów paznokciowych – fałdów naskórka otaczających płytkę z trzech stron.

Choroby paznokci mogą niekorzystnie wpływać na wzrost, jakość, wygląd, ustawienie i funkcje płytki paznokcia.

Najczęstsze zmiany w wyglądzie paznokci i ich znaczenie

Zmiana wyglądu paznokci może mieć znaczenie kliniczne i świadczyć nie tylko o nieprawidłowościach w obrębie aparatu paznokciowego. Już w V wieku p.n.e. Hipokrates zwrócił uwagę na obecność palców pałeczkowatych w przebiegu wielu chorób ogólnych. Towarzyszące im zakrzywienie paznokci (paznokcie zegarkowe) występuje w m.in. chorobach płuc i oskrzeli.

Do najczęściej obserwowanych zmian paznokciowych należą: przebarwienia, zaburzenia kształtu, rzeźby i jakości lub konsystencji płytki.

Nieprawidłowy wygląd paznokci może wskazywać na szerokie spektrum chorób:

• zakaźnych,

• dermatologicznych,

• nowotworowych,

• zwyrodnieniowych,

• ogólnoustrojowych.

Właściwej oceny zmian może dokonać tylko lekarz.

Zmiany koloru paznokci

Zmiany zabarwienia paznokci mogą sugerować obecność chorób podstawowych, np.:

• białe – choroba niedokrwienna serca, marskość wątroby;

• poprzeczne parzyste białe pasma – niedożywienie, hipoalbuminemia (obniżone stężenie albumin we krwi);

• czerwone (obłączek) – choroby tkanki łącznej, łysienie plackowate;

• szare – choroba sercowo-naczyniowa, srebrzyca (zatrucie srebrem);

• czarne u nóg – choroby nowotworowe (czerniak);

• żółte u rąk – przewlekłe choroby płuc, obrzęk limfatyczny;

• żółte u nóg – przyczyny wątrobowe (marskość, zapalenie wirusowe).

Zmiany struktury i kształtu paznokci

Do najczęstszych zmian struktury i kształtu paznokci należą:

• naparstkowanie - drobne punkcikowate zagłębienia w płytkach paznokciowych;

• linie Beau na paznokciach - poprzeczne linijne bruzdy – zagłębienia w płytkach;

• paznokcie łyżeczkowate – wklęsłe płytki z wywiniętymi brzegami (w kształcie łyżeczki);

• paznokcie zegarkowe – zwiększona krzywizna płytki w kształcie wypukłego szkiełka zegarkowego.

Ponadto zmiany jakości i konsystencji płytki mogą przyczyniać się do kruchości, rozszczepienia, złuszczenia, a nawet całkowitej utraty płytki paznokciowej.

Wiele chorób nabytych może prowadzić do zmiany rzeźby i kształtu paznokci, a choroby genetyczne mogą objawiać się wrodzonym niedorozwojem płytek paznokciowych (np. zespół paznokieć-rzepka).

Zmiany kształtu i rzeźby paznokci mogą wskazywać na obecność chorób układowych, np.:

• bruzdy Beau (poprzeczne paski na paznokciach) – choroba Raynolda, pęcherzyca;

• paznokcie łyżeczkowate – niedokrwistość z niedoboru żelaza, hemochromatoza;

• naparstkowanie (dziurki, kropki na paznokciach) – choroby tkanki łącznej, łuszczyca;

• paznokcie w paski podłużne – choroby skóry: łuszczyca zwykła (pobruzdowania podłużne), łysienie plackowate (podłużne wypukłe prążki);

• kruche i miękkie paznokcie – choroby autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty układowy), niedobory żywieniowe, anemia;

Najczęstsze choroby paznokci

Najczęstsze choroby paznokci i – jednocześnie – najczęstsze przyczyny patologicznych zmian paznokciowych stanowią zakażenia, zwłaszcza grzybice.

Nieprawidłowy wygląd paznokci może być też objawem chorób skóry, np.:

• liszaja płaskiego (podłużne bruzdy i szorstkość paznokci, zmiany zanikowe);

• łuszczycy (przebarwienia płytki, naparstkowanie, kruchość i zgrubienie paznokci, onycholiza – odwarstwienie płytki);

• tocznia rumieniowatego (paznokcie kruche, rumień wałów paznokciowych).

Zmiany paznokciowe występują również w przebiegu niektórych chorób ogólnoustrojowych, takich jak:

• choroba Wilsona – paznokcie o błękitnym zabarwieniu (w okolicach obłączka),

• twardzina układowa – zmiany zanikowe i zakrzywienie paznokci,

• dna moczanowa – paznokcie kruche i łamliwe.

Do powszechnych przyczyn zmian paznokciowych należą urazy. Zaburzenia prawidłowych struktur paznokcia mogą przyczyniać się do deformacji płytki paznokciowej i jej nieestetycznego wyglądu.

Grzybica paznokci

Według danych CDC (Centers for Disease Control and Prevention), najpowszechniejszym zakażeniem aparatów paznokciowych jest grzybica, a łuszczyca paznokci często z nią współwystępuje.

Grzybice wywoływane są przez grzyby, zwłaszcza dermatofity oraz grzyby drożdżopodobne rodzaju Candida. Candida mogą powodować drożdżakowe zakażenie wału paznokciowego i drożdżycę paznokci.

Dermatofitowa grzybica paznokci objawia się matową, kruchą, biało-żółtą płytką paznokciową, która stopniowo oddziela się od łożyska (onycholizą).

W drożdżycy paznokci i wałów paznokciowych wały są zaczerwienione i bolesne, a płytka staje się poprzecznie pobruzdowana, nieprzejrzysta, szaro-żółta i pogrubiała. Kolejnym objawem tej choroby paznokci jest onycholiza, a grzybica może ją nasilać i prowadzić do zupełnego zniszczenia paznokci.

W leczeniu grzybic stosuje się przeciwgrzybicze leki miejscowe (cyklopiroks, amorolfina, bifonazol) i ogólne – doustne (itrakonazol, terbinafina). W najcięższych przypadkach rozważa się usunięcie zainfekowanych płytek.

Po zakończonej terapii konieczna jest dezynfekcja obuwia, przestrzeganie zasad higieny i prawidłowej pielęgnacji paznokci.

Łuszczyca paznokci

W rozwoju łuszczycy paznokci uczestniczą czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe: infekcje lub urazy mechaniczne (np. ucisk obuwia w łuszczycy paznokci nóg).

Objawy łuszczycy paznokcia są zróżnicowane i zależą od miejsca, w którym toczy się proces chorobowy. Na zajęcie macierzy paznokcia wskazują:

• bruzdy Beau,

• naparstkowanie,

• podłużne pobruzdowania,

• złuszczanie, szorstkość, kruchość paznokcia,

• leukonychia (białe plamy)

• czerwone plamki na obłączku.

Jeśli łożysko stanowi lokalizację łuszczycy paznokcia, zdjęcia zmienionych chorobowo płytek przedstawiają:

• plamy olejowe (żółtobrunatne),

• plamy łososiowe (żółtopomarańczowe),

• kruchość i zgrubienia,

• onycholizę.

Leki trudno przenikają przez płytkę, co ogranicza ich skuteczność w terapii łuszczycy na paznokciach. Leczenie miejscowe, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego (2022), wskazane jest głównie w przypadku łagodnych zmian. Stosuje się glikokortykosteroidy, analogi witaminy D3, leki keratolityczne, retinoidy.

W leczeniu ogólnym (nasilonych zmian paznokciowych) zastosowanie znajdują:

• metotreksat, cyklosporyna, acytretyna;

• nowe leki biologiczne.

Onycholiza

Onycholiza jest odwarstwieniem płytki paznokcia od łożyska, na którym spoczywa. Do jej powstania mogą się przyczyniać niektóre choroby ogólnoustrojowe (np. niedokrwistość, cukrzyca), dermatozy (łuszczyca) i choroby paznokci. Onycholiza może mieć etiologię pourazową, polekową lub nieustaloną (onycholiza idiopatyczna).

Onycholiza w chorobach paznokci może być objawem zakażenia grzybiczego. Wtórne infekcje mogą powodować przebarwienia paznokcia. Separacja płytki od łożyska ułatwia drobnoustrojom kolonizację odsłoniętych tkanek i rozwój infekcyjnych chorób paznokci nasilających onycholizę. Jak ją leczyć? Zależnie od przyczyny.

Wtórna onycholiza wymaga leczenia choroby podstawowej lub wyeliminowania czynnika, który ją wywołuje (np. unikania urazów, kontaktu z substancjami toksycznymi).

Choroby paznokci u dzieci

Choroby paznokci u dzieci mogą mieć charakter wrodzony, etiologię infekcyjną, pourazową, występować w przebiegu chorób skóry i chorób ogólnoustrojowych.

Infekcyjne i dermatologiczne choroby paznokci u dzieci mają podobny przebieg i objawy jak u osób dorosłych, ale rozpoznaje się je znacznie rzadziej. Odstępstwo stanowi liszaj pasmowaty, typowy dla populacji pediatrycznej (podłużne bruzdy i rozdwajanie paznokci) oraz występująca tylko u kilkuletnich dziewczynek krostkowa parakeratoza (onycholiza, złuszczanie płytki).

U dzieci częściej niż u dorosłych rozpoznawana jest trachyonychia (szorstkość paznokci). Zaburzenie może być izolowane lub towarzyszyć wielu chorobom skóry, np. łuszczycy i łysieniu plackowatemu. Paznokcie stają się szorstkie, pobruzdowane i ścieńczone.

U dzieci częściej stwierdza się zmiany wrodzone i dziedziczne oraz pourazowe zmiany paznokciowe (nawykowe obgryzanie paznokci).

Wpływ zabiegów kosmetycznych na zdrowie paznokci

Artykuł przeglądowy opublikowany na łamach International Journal of Women's Dermatology (2020), wskazuje, że zabiegi pielęgnacyjne, stylizacyjne i niektóre kosmetyki do paznokci mogą prowadzić do uszkodzenia płytek i patologicznych zmian paznokciowych, wymagających konsultacji lekarskiej i leczenia.

Infekcyjne choroby paznokci po hybrydzie i żelach nie należą do rzadkości. Uwagę zwraca zakażenie pałeczką ropy błękitnej, objawiające się charakterystycznym zielonożółtym zabarwieniem paznokcia.

Zabiegi kosmetyczne mogą prowadzić do onycholizy – jednej z potencjalnych chorób paznokci od hybrydy, zwłaszcza wykonanej nieprawidłowo. Paznokcie żelowe i akrylowe także zwiększają zagrożenie onycholizą.

Wyniki nowych amerykańskich badań (Nature Communications, 2023) wskazują na wyższe ryzyko nowotworowych chorób skóry i paznokci po żelach oraz innych lakierach wymagających utwardzenia promieniami UV. Suszarki UV mogą uszkadzać DNA i uśmiercać zdrowe komórki skóry oraz powodować potencjalnie rakotwórcze mutacje.

Diagnostyka i leczenie chorób paznokci

Choroby paznokci są częstą przyczyną konsultacji dermatologicznej. Mogą być ważnym wskaźnikiem zdrowia ogólnego, sugerować obecność chorób skóry lub chorób ogólnoustrojowych.

Podstawowa ocena zmian paznokciowych dokonywana jest przez lekarza na podstawie wywiadu i badania fizykalnego. Jednak szerokie spektrum objawów najczęstszych chorób paznokci (w większości niespecyficznych) może sprawiać trudność diagnostyczną.

Właściwe rozpoznanie często wymaga przeprowadzenia badań dodatkowych:

• dermatoskopii (oglądanie zmian w wielokrotnym powiększeniu);

• badań mikrobiologicznych, w tym badania mikologicznego (wyizolowanie i identyfikacja grzyba jest niezbędne do rozpoznania grzybicy paznokci i rozpoczęcia terapii);

• badań obrazowych – RTG, USG, MRI (w diagnostyce guzów);

• biopsji i badania histopatologicznego (potwierdzenie zmian rozrostowych).

Terapia zmian paznokciowych obejmuje leczenie miejscowe i/lub ogólne oraz edukację pacjenta nt. zasad higieny, pielęgnacji i profilaktyki chorób paznokci. Unikanie urazów, w tym noszenia ciasnego lub wąskiego obuwia, może zapobiec m.in. chorobom paznokcia dużego palca stopy.

Leczenie w każdym przypadku (gdy to możliwe) powinno być ukierunkowane na przyczynę (np. leki przeciwdrobnoustrojowe stosowane w terapii zakażeń). We wtórnych chorobach paznokci u rąk i nóg leczenie choroby podstawowej ma znaczenie zasadnicze dla powodzenia procesu terapeutycznego.

W najcięższych przypadkach, opornych na leczenie zachowawcze, konieczna może być interwencja chirurgiczna.

Bibliografia:

1. Satasia M, Sutaria AH. Nail Whispers Revealing Dermatological and Systemic Secrets: An Analysis of Nail Disorders Associated With Diverse Dermatological and Systemic Conditions. Cureus. 2023;15(9):e45007.

1. Lee DK, Lipner SR. Optimal diagnosis and management of common nail disorders. Ann Med. 2022;54(1):694-712.

1. Wollina U, Nenoff P, Haroske G, Haenssle HA. The Diagnosis and Treatment of Nail Disorders. Dtsch Arztebl Int. 2016;113(29-30):509-18.

1. Iorizzo M, Starace M, Pasch MC. Leukonychia: What Can White Nails Tell Us? Am J Clin Dermatol. 2022;23(2):177-193.

1. Reich A, Adamski Z, Chodorowska G. Psoriasis. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Part 1. Dermatology Review. 2020;107(2):92-108.

1. Maleszka R, Adamski Z, Szepietowski J, Baran E. Treatment of superficial fungal infections – recommendations of experts of Mycological Section of Polish Dermatological Society. Dermatology Review. 2015;102(4):305-315.

1. CDC (Centers for Disease Control and Prevention). Clinical Overview of Ringworm and Fungal Nail Infections. https://www.cdc.gov/ringworm/hcp/clinical-overview/index.html, [dostęp: 25.10.2024].

1. Smith RJ, Rubin AI. Pediatric nail disorders: a review. Curr Opin Pediatr. 2020;32(4):506-515.

1. Starace M, Alessandrini A, Piraccini BM. Nail Disorders in Children. Skin Appendage Disord. 2018;4(4):217-229.

1. Reinecke JK, Hinshaw MA. Nail health in women. Int J Womens Dermatol. 2020;6(2):73-79.

1. Litaiem N, Baklouti M, Zeglaoui F. Side effects of gel nail polish: A systematic review. Clin Dermatol. 2022;40(6):706-715.

1. Zhivagui M, Hoda A, Valenzuela N, Yeh YY, Dai J, He Y, Nandi SP, Otlu B, Van Houten B, Alexandrov LB. DNA damage and somatic mutations in mammalian cells after irradiation with a nail polish dryer. Nat Commun. 2023;14(1):276.