Czy biegunka po antybiotyku jest normalna? Ile trwa i jak sobie z nią radzić?

Czy po antybiotyku jest biegunka? To jedno z powikłań antybiotykoterapii. Biegunka po antybiotyku może pojawić się już kilka godzin po przyjęciu leków, ale u niektórych pacjentów ujawnia się nawet po 8 tygodniach od rozpoczęcia ich stosowania. Przyczyn tej dolegliwości może być co najmniej kilka - zwykle jednak za główny czynnik wywołujący ten problem uznaje się zmianę składu jakościowego i ilościowego mikrobioty jelitowej. Jak radzić sobie z tym problemem? Jak długo trwa biegunka po antybiotyku? Co powinno przynieść ulgę?

Dlaczego występuje biegunka po antybiotyku?

Pacjenci doświadczający nowych objawów, w tym biegunki, nierzadko zastanawiają się, co jest ich przyczyną - główna choroba, na którą się leczą, czy może te nieprzyjemne dolegliwości zostały wywołane przez stosowane leki. Zatem czy po antybiotyku może być biegunka? Okazuje się, że tak.

Zdaniem E. Bergogone-Berezina biegunka po antybiotyku to jeden z najczęstszych skutków ubocznych działania leków przeciwdrobnoustrojowych. Według definicji uznawanej m.in. przez wskazanego badacza biegunka tego typu to inaczej zespół biegunkowy, który wystąpić może już w trakcie przyjmowania leków, ale też do 2 miesięcy od rozpoczęcia kuracji. Zgodnie z przedstawionymi przez niego danymi, problem dotyczy od 5 do 49% pacjentów, a znaczenie ma tu zastosowany konkretny preparat.

Dlaczego po antybiotyku jest biegunka? Przyczyny są następujące:

• bezpośrednie pobudzenie perystaltyki układu pokarmowego - w taki sposób działają środki zawierające np. erytromycynę, która przyśpiesza opróżnianie żołądkowe i skraca czas pasażu ustno-kątniczego;
• zaburzenia trawienia i wchłaniania związane z uszkodzeniem nabłonka jelit;
• obecność reakcji alergicznej na substancje obecne w preparacie, np. na sulfonamidy albo penicyliny;
• genetyczna nietolerancja składników leku.

Jednak podstawową przyczyną biegunki po antybiotyku są zaburzenia mikrobioty - w wyniku przyjmowania antybiotyków nie tylko zmniejsza się populacja niekorzystnych dla zdrowia patogenów, ale także ubożeje mikrobiota korzystna dla organizmu człowieka.

Czy biegunka po antybiotyku jest normalna? Uwzględniwszy powyższe fakty, trudno to stwierdzić - to raczej sygnał, że w organizmie pewne procesy zostały zaburzone, np. doszło do zubożenia mikrobioty w jelitach lub do reakcji alergicznej.

Ile trwa biegunka po antybiotyku?

Im dłużej utrzymuje się biegunka, tym bardziej zaczyna niepokoić oraz wpływać na ogólną kondycję organizmu, prowadząc na przykład do odwodnienia. Zatem, jak długo trwa biegunka, która nie powinna stanowić większego zagrożenia dla zdrowia? Najczęściej ta dolegliwość ma łagodny przebieg i jest samoograniczająca się. Oznacza to, że mija samoistnie, bez konieczności stosowania leków - wystarczy wspomagać się elektrolitami, probiotykami i właściwą dietą przeciwbiegunkową.

Dolegliwości zwykle pojawiają się od 3 dnia do 10 dnia od rozpoczęcia kuracji. Jednak niczym niezwykłym jest też biegunka tydzień po antybiotyku, a nawet 2-10 tygodni później. Przedział czasowy jest tu bardzo niejednolity i zależy od organizmu.

Problem zaczyna się, gdy po kilku dniach od wystąpienia pierwszych objawów biegunka po antybiotyku nie przechodzi lub dodatkowo się nasila. W takiej sytuacji konieczna jest konsultacja lekarska.

Przewlekła biegunka po antybiotyku, trwająca dłużej niż kilka dni, zwłaszcza ta dwutygodniowa (nie powinno się jednak czekać tyle czasu z powodu ryzyka różnorodnych powikłań), wymaga szybkiej konsultacji, by zapobiec pogarszaniu się stanu zdrowia pacjenta, np. silnego odwodnienia. Czasem może też świadczyć o niewłaściwym leczeniu i być objawem chorobowym, a nie symptomem związanym z przyjętą antybiotykoterapią.

Rodzaje biegunki po antybiotyku

Oprócz ogólnego złego samopoczucia, pacjenci doświadczający opisywanej tu dolegliwości mają możliwość oceny wizualnej swojego wypróżnienia. Wówczas mogą przyjrzeć się dokładnie, co się w nim znajduje. Ma to istotne znaczenie w dalszej diagnostyce.

Na co może wskazywać konkretna forma stolca? Najbardziej klasyczną jest wodnista biegunka po antybiotyku. Inne powszechne rodzaje:

• biegunka z krwią po antybiotyku - obecność krwi w stolcu słusznie budzi niepokój, ponieważ może wskazywać na poważne powikłania związane z przyjmowaniem antybiotyku, takie jak rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego. Krwawa biegunka po antybiotyku może również świadczyć o uszkodzeniu ścian przewodu pokarmowego i związanym z tym krwawieniem. Krew zmieszana ze stolcem często zmienia jego kolor, co może objawiać się jako czarna biegunka;
• żółta biegunka po antybiotyku - pojawia się zazwyczaj, gdy jelita pracują szybciej, przez co w stolcu zostaje żółć wytworzona w wątrobie - raczej nie powinna być powodem do niepokoju;
• zielona biegunka po antybiotyku - świadczy o zaburzeniach flory bakteryjnej, ale też np. o dodatkowym zakażeniu, np. Salmonellą;
• biegunka ze śluzem po antybiotyku - może sugerować uszkodzenie błony jelit i może towarzyszyć jej ból brzucha.

Biegunka po antybiotyku - jak sobie z nią radzić?

Co robić gdy po antybiotyku występuje biegunka? Przede wszystkim należy realnie ocenić swoją sytuację. Jeżeli dolegliwość ma ostry przebieg, od razu można udać się do lekarza, który zleci leki ograniczające biegunkę czy kroplówkę.

Jak leczyć biegunkę po antybiotyku w warunkach domowych? Co można zrobić samodzielnie, by poprawić swój stan? Leczenie biegunki po antybiotyku powinno opierać się na:

• nawodnieniu organizmu,
• uzupełnieniu elektrolitów,
• przyjęciu probiotyków, które ustabilizują zaburzoną mikrobiotę jelitową,
• stosowaniu lekkiej diety z niską zawartością błonnika oraz pozbawioną ostrych przypraw, aby zapobiec dodatkowemu pobudzaniu jelit.

Co robić przy biegunce po antybiotyku w kontekście kontynuowania terapii? Przede wszystkim nie należy samodzielnie odstawiać antybiotyku, który wywołał dolegliwości. Przerwanie kuracji bez konsultacji lekarskiej może uniemożliwić osiągnięcie pełnego efektu terapeutycznego i prowadzić do nawrotu pierwotnej infekcji czy rozwoju oporności bakterii.

Dieta przy biegunce po antybiotyku

W pierwszej kolejności należy zadbać o właściwe nawodnienie organizmu. Oprócz wody warto wprowadzić inne płyny o działaniu nawadniającym i jednocześnie przeciwbiegunkowym, takie jak kakao przygotowane na wodzie, kleik z siemienia lnianego czy napar z suszonych czarnych jagód. Do skutecznego uzupełnienia płynów i minerałów doskonale sprawdzą się również elektrolity rozpuszczalne w wodzie.

Co jeść przy biegunce po antybiotyku? Podczas trwania dolegliwości należy wyeliminować z diety:

• potrawy zimne,
• produkty tłuste i smażone,
• pokarmy ciężkostrawne,
• artykuły zawierające słodziki i ksylitol,
• suszone śliwki i inne owoce o działaniu przeczyszczającym

Oprócz tego nie powinno się spożywać:

• surowych warzyw i owoców,
• produktów wzdymających, np. nasion strączkowych,
• grzybów,
• czosnku,
•  cebuli,
• pełnoziarnistych produktów zbożowych.

W okresie rekonwalescencji warto sięgnąć po:

• kleiki z ryżu,
• kisiele, np. z czarnych jagód,
• musy z niedojrzałych bananów,
• wafle ryżowe,
• suchary,
• jajka na miękko,
• gotowane mięsa.

Kiedy zgłosić się do lekarza z biegunką po antybiotyku?

Istnieją objawy alarmowe, które wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej:

• współwystępowanie gorączki, świadczącej o toczącym się w organizmie procesie zapalnym lub infekcyjnym;
• obecność krwi w stolcu, która może wskazywać na uszkodzenie śluzówki jelita;
• wymioty i biegunka po antybiotyku występujące jednocześnie, co zwiększa ryzyko odwodnienia i może świadczyć o poważniejszym zatruciu organizmu;
• biegunka i wysypka pojawiające się równocześnie, co może wskazywać na reakcję alergiczną na antybiotyk.

Niepokojącym objawem jest ból brzucha i biegunka po antybiotyku, szczególnie gdy w stolcu widoczna jest krew lub śluz. Taki stan może sugerować uszkodzenie śluzówki jelita bądź rozwijające się schorzenie przewodu pokarmowego, dlatego wymaga specjalistycznej oceny.

Należy zwrócić uwagę także na intensywność objawów - ostra biegunka po antybiotyku o gwałtownym przebiegu stanowi poważne zagrożenie szybkim odwodnieniem organizmu. W takiej sytuacji konsultacja lekarska powinna nastąpić jak najszybciej, aby zapobiec rozwojowi poważnych powikłań.

Biegunka po antybiotyku u dziecka i niemowlaka

Dzieci, ze względu na niedojrzały układ odpornościowy, mogą reagować na antybiotykoterapię inaczej niż dorośli. Ich organizm wymaga szczególnej uwagi i odmiennego podejścia terapeutycznego. U najmłodszych pacjentów utrata płynów następuje szybciej, co znacząco zwiększa ryzyko odwodnienia, które w skrajnych przypadkach może stanowić zagrożenie życia.

Skala problemu jest znacząca - według badań prowadzonych przez Kotowską, biegunki poantybiotykowej doświadcza nawet 23% dzieci, czyli niemal co czwarte leczone antybiotykiem. Antybiotyki, które najczęściej wywołują biegunkę u dzieci to:

• amoksycylina,
• amoksycylina z kwasem klawulanowym,
• cefuroksym.

Warto odnotować, że w cytowanych badaniach nie zarejestrowano przypadków biegunki u dzieci przyjmujących antybiotyki z grupy makrolidów.

Interesującą obserwacją jest fakt, że biegunka po antybiotyku u dziecka pojawia się zazwyczaj szybciej niż u osób dorosłych, ale również szybciej ustępuje. Proces rekonwalescencji u dzieci przebiega sprawniej, a powikłania wymagające hospitalizacji występują rzadziej. Takie wnioski na temat biegunki u dziecka po antybiotyku przedstawiają w swoich pracach m.in. L.V. McFarland, M. Ozen i E.C. Dinleyici.

Szczególnej troski wymagają niemowlęta, u których każdy przypadek biegunki powinien być skonsultowany z lekarzem. Ile trwa biegunka po antybiotyku u niemowlaka? Przeciętnie dolegliwość utrzymuje się przez kilka dni. Powinna być zawsze monitorowana przez specjalistę, zwłaszcza gdy objawy nie ustępują w oczekiwanym czasie lub gdy pojawiają się oznaki odwodnienia.

Jak zapobiegać biegunce po antybiotyku?

Reakcja na antybiotykoterapię jest kwestią indywidualną - każdy organizm może odpowiedzieć na leczenie w nieco odmienny sposób. Jednym z najskuteczniejszych sposobów minimalizowania ryzyka wystąpienia biegunki poantybiotykowej jest stosowanie probiotyków. Zaleca się przyjmowanie ich równolegle z kuracją antybiotykową oraz kontynuowanie suplementacji przez około tydzień po jej zakończeniu. Probiotyki wspierają odbudowę naturalnej mikroflory jelitowej i pomagają zachować jej równowagę, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego.

Należy jednak pamiętać, że może wystąpić biegunka po antybiotyku mimo probiotyku. Żaden środek profilaktyczny nie gwarantuje stuprocentowej skuteczności - probiotyki znacząco redukują ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej, ale nie eliminują go całkowicie.

Warto również zwrócić uwagę, że pojawienie się biegunki podczas antybiotykoterapii nie zawsze musi być bezpośrednim skutkiem działania leku. Dolegliwość ta może wiązać się również z przebiegiem podstawowej choroby lub wskazywać na niewłaściwie dobraną terapię. W takich przypadkach konieczna jest konsultacja lekarska, która umożliwi weryfikację stosowanego leczenia i jego ewentualną modyfikację.

Bibliografia:

1. Ksiądzyna D., Biegunki poantybiotykowe – profilaktyka i leczenie, Problemy gastroenterologiczne w POZ.
2. McFarland LV, Ozen M, Dinleyici EC i wsp. Comparison of pediatric and adult antibiotic-associated diarrhea and Clostridium difficile infections. World J Gastroenterol 2016; 22: 3078-3104.
3. Bergogone-Berezin E. Treatment and prevention of antibiotic-associated diarrhea. Int J Antimicrob Agents 2000; 16: 521-526.
4. Czerwionka-Szaflarska M. i inni, Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie profilaktyki biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków u dzieci
5. Shaughnessy MK, Amundson WH, Kuskowski MA i wsp. Unnecessary antimicrobial use in patients with current or recent Clostridium difficile infection. Infect Control Hosp Epidemiol 2013; 34: 109-116.