Czarnuszka - na co pomagają nasiona i olej? 

Czarnuszka siewna to roślina o niezwykłych właściwościach leczniczych, znana i ceniona od tysięcy lat. Jej nasiona znajdowano nawet w grobowcu Tutanchamona, a w tradycyjnej medycynie arabskiej nazywano ją "ziarnem błogosławieństwa". Dziś, dzięki licznym badaniom naukowym, wiemy że jej prozdrowotne działanie to nie tylko legenda - czarnuszka skutecznie wspiera odporność, działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. 

Czym jest czarnuszka i jakie ma właściwości? 

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) to roślina z rodziny jaskrowatych, pochodząca z rejonu Azji Południowo-Zachodniej. W Polsce występuje głównie jako roślina uprawna. Charakteryzuje się białymi lub jasnoniebieskimi kwiatami oraz małymi, czarnymi nasionami o korzennym aromacie. 

Nasiona czarnuszki zawierają szereg cennych składników aktywnych: 

• tymochinon - główny składnik odpowiedzialny za właściwości leczniczefitoterapeutyczne, 

• olejki eteryczne, 

• nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym kwas linolowy i oleinowy), 

• witaminy (A, B1, B6, E), 

• minerały (żelazo, wapń, potas, cynk), 

• flawonoidy i saponiny. 

Jak działa i na co pomaga czarnuszka? 

Jak wykazano w badaniach opublikowanych w Postępach Fitoterapii, czarnuszka skutecznie wspomaga układ odpornościowy. Wzmacnia naturalne mechanizmy obronne organizmu, pomaga w walce z infekcjami, a także wykazuje działanie pomocne przy alergiach.  

Dodatkowo ma silne działanie przeciwzapalne - łagodzi stany zapalne w organizmie, pomaga przy dolegliwościach reumatycznych i wspiera leczenie problemów skórnych.  

Co ważne, czarnuszka wykazuje też działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, dzięki czemu może wspierać organizm w walce z różnymi infekcjami. 

Olejki eteryczne zawarte w czarnuszce wspierają pracę układu oddechowego. Działanie czarnuszki jest szczególnie pomocne przy astmie i zapaleniu oskrzeli, ułatwia odkrztuszanie i łagodzi kaszel.  

Jest też ceniona za właściwości przeciwcukrzycowe - pomaga regulować poziom cukru we krwi. Może być również pomocna przy problemach trawiennych - działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i wspomaga procesy trawienne. 

Regularne stosowanie oleju z czarnuszki może mieć korzystny wpływ na układ nerwowy. Działa uspokajająco i przeciwlękowo, może pomagać przy problemach ze snem. Dodatkowo wykazuje działanie hepatoochronne - wspiera pracę wątroby i pomaga chronić jej komórki przed uszkodzeniem. 

Właściwości i zastosowanie oleju z czarnuszki 

Olej z czarnuszki to skoncentrowana forma dobroczynnych składników tej rośliny. Zawiera cenne kwasy tłuszczowe, w tym szczególnie kwas linolowy (50-60%) i oleinowy (20%), a także witaminy i związki mineralne. Najważniejszym składnikiem aktywnym oleju jest tymochinon, odpowiadający za jego właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające. 

Olej z czarnuszki można stosować zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Przy stosowaniu wewnętrznym zaleca się przyjmowanie 1-2 łyżeczek dziennie. Można go również dodawać do różnych potraw - świetnie sprawdzi się jako dodatek do sałatek, jogurtu czy koktajli. Warto jednak pamiętać, aby nie podgrzewać oleju, gdyż wysoka temperatura może zniszczyć jego cenne składniki. 

Zewnętrznie olej z czarnuszki ma szerokie zastosowanie w pielęgnacji skóry i włosów. Pomaga przy problemach skórnych - łagodzi stany zapalne, wspomaga leczenie trądziku i łuszczycy. Jest również ceniony w pielęgnacji włosów - wzmacnia je, zapobiega wypadaniu i łagodzi problemy skóry głowy, takie jak łupież czy łojotok. Można go stosować bezpośrednio na skórę i włosy lub dodawać do maseczek i innych kosmetyków pielęgnacyjnych. 

Warto zwrócić uwagę na jakość oleju z czarnuszki - najlepiej wybierać olej tłoczony na zimno, nierafinowany, przechowywany w ciemnej butelce. Taki olej zachowuje najwięcej cennych składników aktywnych. Po otwarciu należy przechowywać go w lodówce i zużyć w ciągu 3-6 miesięcy. 

Jak jeść nasiona czarnuszki? 

Nasiona czarnuszki mają charakterystyczny, korzenny smak i bogaty aromat. Można je stosować na kilka sposobów, by czerpać z ich prozdrowotnych właściwości. 

Czarnuszka jako przyprawa 

Nasiona czarnuszki świetnie sprawdzają się jako przyprawa. Można dodawać je do: 

• pieczywa i wypieków - szczególnie do chleba, bułek i podpłomyków; 

• dań mięsnych - doskonale komponują się z jagnięciną i drobiem; 

• sałatek i surówek - dodają oryginalnego smaku; 

• serów - są tradycyjnym dodatkiem do niektórych gatunków; 

• marynat i kiszonek - wzbogacają smak i mają działanie konserwujące; 

• potraw z roślin strączkowych - np. do humusu czy dań z ciecierzycy. 

Napar z czarnuszki 

Napar to jeden z najprostszych sposobów wykorzystania właściwości czarnuszki: 

• 1 łyżeczkę nasion zalać szklanką wrzątku; 

• parzyć pod przykryciem przez 10-15 minut; 

• pić 2-3 razy dziennie; 

• można dosłodzić miodem lub dodać plasterek cytryny; 

• najlepiej pić między posiłkami. 

Zmielone nasiona czarnuszki 

Zmielone nasiona są łatwiejsze do przyswojenia przez organizm: 

• dzienna porcja to 1-2 łyżeczki; 

• można dodawać do jogurtu naturalnego lub musli; 

• świetnie sprawdzają się w koktajlach i smoothie; 

• warto mielić nasiona na bieżąco, by zachować ich właściwości; 

• przechowywać zmielone nasiona w szczelnym pojemniku, w chłodnym i ciemnym miejscu. 

Warto pamiętać, że niezależnie od wybranej formy spożycia, najlepiej zaczynać od małych ilości i stopniowo je zwiększać, obserwując reakcję organizmu. 

Przeciwwskazania czarnuszki. Jakie ma skutki uboczne? 

Mimo że czarnuszka jest naturalnym surowcem, istnieją sytuacje, w których należy zachować szczególną ostrożność przy jej stosowaniu lub całkowicie z niej zrezygnować. 

Kto nie powinien stosować czarnuszki lub zachować szczególną ostrożność? 

Czarnuszki nie powinny stosować: 

• kobiety w ciąży i karmiące piersią, 

• osoby przed planowanymi zabiegami chirurgicznymi (należy odstawić co najmniej 2 tygodnie przed operacją), 

• osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe. 

Szczególną ostrożność powinny zachować osoby: 

• z chorobami autoimmunologicznymi, 

• z zaburzeniami krzepliwości krwi, 

• z niskim ciśnieniem tętniczym, 

• stosujące leki obniżające ciśnienie. 

Czarnuszka dla dzieci 

Dzieci powyżej 6. roku życia mogą bezpiecznie stosować czarnuszkę, ale w mniejszych dawkach niż dorośli. Najlepiej zacząć od małych ilości i obserwować reakcję organizmu. W przypadku młodszych dzieci zawsze należy skonsultować się z pediatrą przed rozpoczęciem stosowania. 

Możliwe skutki uboczne czarnuszki 

Przy nieprawidłowym stosowaniu czarnuszki mogą wystąpić: 

• reakcje alergiczne (szczególnie u osób uczulonych na rośliny z rodziny jaskrowatych) 

• problemy żołądkowe przy przedawkowaniu 

• nudności 

• interakcje z niektórymi lekami 

W razie wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów należy przerwać stosowanie czarnuszki i skonsultować się z lekarzem. 

Bibliografia: 

1. Borusiewicz M., Janeczko Z., Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych, Postępy Fitoterapii 4/2015, s. 223-236. 

1. Lamer-Zarawska E, Kowal-Gierczak B, Niedworok J. Fitoterapia i leki roślinne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.  

1. Al-Ghamdi MS. The anti-inflammatory, analgesic and antipyretic activity of Nigella sativa. Journal of Ethnopharmacology. 2001; 76(1): 45–48, doi: 10.1016/ s0378-8741(01)00216-1.